Debrecen

	Debrecen
	Grad
Zastava	Grb
Država	Mađarska
Općina	Debrecen
Nadmorska visina	121 m
Površina
- Općina	461 km2
Stanovništvo
- Općina	207,731 (2016.)
Gradonačelnik	dr. László Papp (Fidesz)
Vremenska zona	Srednjoevropsko vrijeme
Poštanski broj	4000 – 4032, 4063
Pozivni broj	(+36) 52
	Veb-sajt: https://www.debrecen.hu/hu

Debrecen je drugi po veličini grad u Mađarskoj nakon Budimpešte. Debrecen je regionalno središte regije Sjeverne obale i sjedište županije Hajdú-Bihar. Bio je najveći grad u Mađarskoj tokom 18. stoljeća. Služio je i kao glavni grad Mađarske do kraja Drugog svjetskog rata od 1944. do 1945. godine.

Ime

Grad se prvi put spominje pod nazivom "Debrezun" 1235. godine. Ime je proizašlo iz turske riječi "debresin", što znači "živ" ili "potez". Druga teorija govori da je ime slavenskog porijekla što znači dobro cjenjeno (poljski: Dobrze cenione). Na drugim jezicima, naziv grada varira više u pravopisu nego u izgovoru: rumunski Debreţin, njemački Debrezin, srpski Debrecin, češki i slovački Debrecin.

Ekonomija

Forum Debrecen

Razvoj Debrecena uglavnom počiva na poljoprivrednim, zdravstvenim i obrazovnim poslovima. Grad je glavni centar kupovine na istoku Mađarske. Forum Debrecen je najveći tržni centar u regionu. Debrecen je jedan od najrazvijenijih gradova u Mađarskoj, regionalni centar međunarodnih kompanija, poput National Instruments, IT Services Hungary, BT i proizvođača zdravstvenih proizvoda (Teva).

Historija

Godine 1361, Louis I iz Mađarske je građanima Debrecina odobrio pravo da izaberu gradskog sudiju i savjeta. To je pružilo neke mogućnosti za samoupravu grada. Do početka 16. vijeka Debrecen je bio važan trgovački grad.

Kralj Sigismund, car Svetog rimskog carstva, u sklopu ugovora sa srpskim vladarom Stefanom Lazarevićem, dao mu je priliku da vlada u Debrecenu septembra 1411. Godinu dana nakon Lazarevićeve smrti 1426. godine njegovu ulogu preuzeo je njegov nasljednik Đurađ Branković.

Tokom osmanlijskog perioda, blizu granice i bez zamka ili gradskih zidova, Debrecen se često nalazio u teškim situacijama i grad je spašen samo diplomatskim vještinama svojih lidera. Ponekad je grad bio zaštićen od strane Osmanlijskog carstva, ponekad od strane katoličkih evropskih vladara ili Francisa II Rákócza, princa Transilvanije. Debrecen je kasnije prihvatio protestantsku reformu prilično rano, dobivši nadimke poput "Kalvinistički Rim" i "Ženevska Mađarska". U ovom periodu stanovnici grada uglavnom su bili mađarski kalvinisti. Debrecen je postao sandžak između 1558. i 1693. godine i uredno je bio vezan za ejalete Budim (1541-1596), Eğri (1596-1660) i Varat (1660-1693) kao "Debreçin". Godine 1715. rimokatolička crkva se vratila u Debrecin, a grad joj je dao mjesto za izgradnju crkve, pa bi piaristički monasi mogli izgraditi katedralu sv. Ane. Do tog vremena grad je bio važan kulturni, komercijalni i poljoprivredni centar, a mnogi budući naučnici i pjesnici pohađali su protestantski koledž (prethodnik današnjeg Univerziteta u Debrecenu i Debrecenskog reformskog teološkog univerziteta).

Američki avioni bombardiraju Debrecen 1944.

Godine 1849. Debrecen je bio glavni grad Mađarske u kratkom vremenu kada je mađarska revolucionarna vlada pobjegla od Pest-Bude (moderna Budimpešta). Aprila 1849. godine Lajos Kossut u velikoj (kalvinističkoj) crkvi (Nagytemplom na mađarskom) proglašava ukidanje dinastije Habsburg (zanemarenih nakon pada revolucije) i nezavisnosti Mađarske. Zadnja bitka u ratu nezavisnosti bila je također blizu Debrecena. Rusi, povezani sa Habsburgovima, porazili su mađarsku vojsku blizu zapadnog dijela grada.

Godine 1857. završena je željeznička pruga između Budimpešte i Debrecena. Izgrađene su nove škole, bolnice, crkve, fabrike i mlinovi, u gradu su otvorene banke i osiguravajuća društva. Grad je počeo da se poboljšava: novim, višim zgradama, parkovima i prelijepim vilama. Debrecen više nije ličio na pokrajinski grad već je počeo izgledati kao moderan grad. Godine 1884. Debrecen je postao prvi mađarski grad koji posjeduje parni tramvaj.

Poslije Prvog svjetskog rata, Mađarska je izgubila značajan dio svoje istočne teritorije u Rumuniji, a Debrecen je ponovo postao blizu granice zemlje. Zauzela ga je rumunska vojska za kratko vrijeme 1919. godine. Turizam je pružio način da grad ponovo počne prosperirati. Mnogi objekti (među njima zatvoreni bazen i prvi mađarski stadion) izgrađeni su u centralnom parku.

Tokom Drugog svjetskog rata, Debrecin je gotovo potpuno uništen, 70% zgrada je oštećeno, 50% njih je potpuno uništeno. U oktobru 1944. godine, u blizini grada, desila se velika bitka koja uključuje kombinovano oružje, uključujući nekoliko stotina tenkova (bitka kod Debrecena). Poslije 1944. godine počela je rekonstrukcija i Debrecen je ponovo postao glavni grad Mađarske.

Kultura

Zahvaljujući reformaciji i prestižnom kalvinističkom koledžu, osnovanom 1538. godine, Debrecen je bio intelektualni i kulturni centar u okolini od 16. vijeka. Tokom vijekova koledž je transformiran u univerzitet. U periodu od 1949. do 1950, zbog komunističkog preuzimanja, nekoliko odjeljenja Univerziteta je zatvoreno, a mnogi studenti i nastavnici su bili protjerani. Univerzitet je najveći univerzitet u Mađarskoj sa više od 100 odjeljenja i glavni je istraživački objekt u Evropi. Univerzitet je poznat po laboratoriji za istraživanje kaktusa u botaničkim vrtovima iza glavne zgrade.

Univirzitet u Debrecenu

U drugoj polovini 19. vijeka, štampa u Debrecenu je privukla nekoliko značajnih ličnosti u grad. Endre Ady, Gyula Krúdy i Árpád Tóth su započeli svoju novinarsku karijeru u Debrecenu. Istaknute književne ličnosti iz grada uključuju Magdu Szabó i Gábor Oláh. Jedan od najpoznatijih pjesnika Mađarske, Mihály Csokonai Vitéz, rođen je i živio u gradu. Gradsko pozorište, izgrađeno 1865. godine, proglašeno je u njegovu čast.

Debrecen ima značajnu muzičku scenu. U gradu djeluje "Tankcsapdi", jedna od najpopularnijih i najuspješnijih rock grupa u Mađarskoj. U gradu postoji i rock škola, koja nudi trening i mentorstvo mladim muzičarima. Klasični mediji u gradu uključuju novine Napló, dva TV kanala, niz lokalnih radio stanica i nekoliko kompanija i udruženja koja proizvode medijski materijal.

Sport

Najpoznatiji nogometni klub u gradu je Debreceni VSC, koji je sedam puta osvojio Nemzeti Bajnokság I, posljednji put 2014. godine. Debreceni VSC je poznat i na međunarodnom nivou od kada su stigli u grupnu fazu UEFA Lige prvaka 2009/10 i grupnu fazu UEFA Europa League 2010-11. Novoizgrađeni stadion otvoren je 2014. godine, gdje je klub proslavio svoju sedmu titulu pobjedom 2014-15 Nemzeti Bajnokság I. Stadion je također povremeni dom nogometne reprezentacije Mađarske. Reprezentacija je bila domaćin na ovom stadionu Danskoj u 2014. i Litvaniji 2015. godine.

Grad je imao i nogometne klubove koji su se takmičili u Nemzeti Bajnokság I. Jedan od njih bio je Bocskai FC koji je također jednom 1930. osvojio Magyar Kup . Drugi klub iz grada bio je Debreceni Dózsa MaDISz TE koji se takmičio 1945-46 u Nemzeti Bajnokság I.

Grad je prethodnih godina bio domaćin nekoliko međunarodnih sportskih događaja, prvi IAAF World Road Running šampionat u oktobru 2006. Evropski šampionat u evropskom plivanju 2007. i prvenstvo svjetske umjetničke gimnastike 2002. godine također održana je u Debrecenu. Debrecen je 2012. godine bio domaćin 31. LEN Evropskog prvenstva u plivanju.