Ukrasi na stećcima
Ukrase na stećcima čini prebogati fond motiva: bordure, arhitektonski motivi, prikazi oružja, biljni motivi.[1]
Bordure
urediBordure na stećcima su vrpce različitog sastava i izgleda. Nalaze se na stećcima svih oblika, na svim područjima, kao samostalni motiv, ili okružuju neke druge motive. Neke su čisto geometrijski motivi, a neke stilizacije biljnih motiva:
- tordirano uže
- niz paralelica, uspravnih ili kosih, jednake dužine
- talasasta linija
- niz rozetica se često koristi, od egipatske kulture do današnjih dana.
- niz ljiljana
- povijena lozica
- vitica sa lišćem [2]
Arhitektonski motivi
urediUtvrđeni dvorac je pronađen na 16 stećaka, kao predstava zidova i kula. Na sanduku u Radimlji je upečatljiv šematski prikaz grada sa kulama, odakle dvije ženske osobe prate dvoboj.[3]
Na sarkofagu iz Zgošće dat je prikaz četiri kule sa krovovima na četiri vode na kojima su prikazi daščica u obliku petougaonika. Na srednjoj kuli je kapija. Pred kapijom su tri ljudske figure i jedna ženska figura na kuli.
Geografski položaj igrao je važnu ulogu pri formiranju oblika. Na području južne Hercegovine i Crne Gore, javljaju se sarkofazi velikih dimenzija koji svojim oblikom imitiraju jednu zgradu na grobu pokojnika, što je staro poimanje vječne kuće. Izvedeni su motivi arkadnih stupova (kao zgrada sa kolonadom), ponekad sa bazama i kapitelima ili samo vertikalno udubljenje sa glavicom. U krajnjoj stilizaciji ovi stupovi liče na čovjeka raširenih ruku. Stilizacija stupova, lukovi i kružni ukrasi podsjećaju na djela romaničke kulture. Šiljasti stubovi na stećcima su uticaj gotičke kulture.[4]
Na stećcima istočne Bosne pojavljuju se okomite drvene oblice sa kosim drvenim gredama i krovom od šindre.[4]
Biljni motivi
urediBiljni motivi, prvenstveno duge vitice sa grozdovima i uspravno rastinje sa lišćem i cvjećem, preovlađuju na stećcima istočne Bosne, tamo gdje šuma okružuje čovjeka i stalna je inspiracija brojnim klesarima.
Vertikalno stablo, od kojeg se koso-gore, na obe strane odvaja nekoliko grana, ponekad sa listovima, plodovima i cvjetovima. Neke biljne stilizacije liče ljiljanima ili ljudskoj figuri. Stablo je simbol vječnog života.
Grozd je poznati prahistorijski i srednjovjekovni motiv. Uz lozu i spiralu je kršćanski motiv (Krist je učenicima govorio da je on istinita loza a oni da su grožđe.
Ljiljan je prikazan kao trolisna biljka gdje se srednji list peroliko završava a druga dva spiralno povijaju. Kao likovni motiv u Evropu došao je iz grčke i rimske kulture, kod nas preko ugarskog dvora kao heraldički motiv. Otuda njegova pojava na grbovima srpskih i bosanskih feudalaca, pa i na stećcima. Smatra se kršćanskim simbolom smrti i uskrsnuća. Na stećcima je prvenstveno kao ukrasni motiv.[3]
Literatura
urediReference
uredi- ^ "Šefik Bešlagić: STEĆCI – KULTURA I UMJETNOST". Sarajevo: Veselin Masleša, 1971. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ^ "Nada Miletić: STEĆCI – Umjetnost na tlu Jugoslavije". Izdavački zavod Jugoslavija, Beograd – Spektar Zagreb – Prva književna komuna Mostar, 1982. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ^ a b "Šefik Bešlagić: Leksikon stećaka". Svjetlost, Sarajevo, 2004. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ^ a b "Alojz Benac: STEĆCI – Mala istorija Jugoslavije". Izdavački zavod Jugoslavija, Beograd 1967. Pristupljeno 9. 2. 2017.