Kategorički imperativ

Kategorički imperativ je u etičkoj filozofiji Immanuela Kanta glavna formula etičkog razmišljanja. Kant je kategorički imperativ formulirao na više načina. Jedan od mogučih je:

"Djeluj samo po onoj maksimi, za koju možes u isto vrijeme htjeti da postane opšti zakon." (Kritika praktičnog uma)

Ovdje se jasno naglašava ljudski um, kao konačna instanca svakog morala. Primjer njegove upotrebe bi bio: "ako ne želim da krađa postane opšti zakon, onda ne smijem ni ja krasti".

Na drugom mjesto kategorički imperativ glasi ovako:

"Djeluj samo tako, da ljudstvo, kako u tvojoj osobi tako i u osobi svakog drugog, uvijek vidiš kao smisao a nikada samo kao svrhu."

Ova formula jasno odbacuje instrumentaliziranje čovjeka u bilo koje svrhe, i naglašava ljudskost kao glavnu dimenziju međuljudskog odnosa.

Treba dodati da kategorički imperativ ne predstavlja neki postavljeni moral, nego po Kantu, direktno slijedi iz analize načina funkionisanja praktičnog uma, ukoliko ona ima jedan osnovni princip. Taj apriorični princip važi uvijek i svuda, jer je osnova praktičnog uma. Za Kanta ne postoji situacija u kojoj kategorički imperativ može biti zanemaren. Kao takav on čini neophodnu ali ne i dovoljnu osnovu dobrog djelovanja.