Razlika između verzija stranice "Vojvodina"

Tokom historije teritorijom Vojvodine su vladale mnoge države: Dacija, [[Rimsko carstvo]], [[Goti|Država Gota]], [[Hunsko carstvo]], [[Bizantija]], [[Kraljevstvo Gepida]], [[Kraljevstvo Istočnih Gota]], [[Avarski Kaganat]], [[Franačko kraljevstvo]], [[Panonska Hrvatska]], [[Velika Moravska]], [[Bugarsko carstvo]], [[Makedonsko carstvo]], [[Kraljevina Ugarska]], [[Osmansko carstvo|Tursko carstvo]], [[Austro-ugarska|Habsburška monarhija]] (Austrijsko carstvo, Austro-Ugarska). Od [[1918]]. godine Vojvodina je dio [[Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca|Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca]].

[[Zanimljiva terminologija u srpskoj historiografiji|Historijsko ime]] Vojvodine je bilo "Srpska Vojvodina" i ovo ime potiče iz 1848. godine. Od 1849. do 1860. godine službeni naziv Vojvodine je bio "[[Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat]]", a od 1945. godine u službenoj upotrebi je naziv "Vojvodina". U srpskom jeziku koriste se još dvije varijante imena Vojvodine, a to su "vojvodovina" i "vojvodstvo". U [[Poljski|poljskom jeziku]] se danas također koristi naziv "wojewodztwo" kao oznaka za pokrajinu.

Prva prahistorijska naselja na teritoriji Vojvodine su se pojavila prije 50 hiljada godina. Prije rimskog osvajanja Vojvodinu su nastanjivala ilirska, tračka i keltska plemena. Ilirska plemena sa područja Vojvodine uključivala su [[Amantina|Amantine]], [[Breuka|Breuke]] i [[Panonca|Panonce]] (po kojima je dobila ime rimska pokrajina Panonija), tračka plemena su uključivala Agatirze, Gete i Dačane (po kojima je dobila ime rimska pokrajina Dakija), a [[Kelti|keltska]] plemena su uključivala Skordisce, Boje i Eravisce. [[Rimljani]] su ovladali ovim područjem u prvom vijeku prije nove ere. Šeste godine nove ere [[Iliri|ilirska]] plemena sa ovog područja su podigla veliki ustanak protiv rimske vlasti. Vođe ovog ustanka bili su [[Baton]] i [[Pines]]. Oni bi ujedno bili i prvi poznati Vojvođani zabilježeni u historiji.<ref>{{Cite book|title=Praistorija na tlu Vojvodine|last=Medović|first=Predrag|publisher=|year=2001|isbn=|location=Novi Sad|pages=}}</ref>

Sirmijum (današnja Sremska Mitrovica) je bio veoma važan rimski grad. Bio je to ekonomski centar rimske pokrajine Panonije i jedan od četiri glavna grada Rimskog carstva. U Sirmijumu ili njegovoj okolini rođeno je šest rimskih careva: [[Decije Trajan]] (249-251), [[Aurelijan]] (270-275), [[Prob]] (276-282), [[Maksimilijan Herkulije]] (285-310), [[Konstancija II|Konstancije II]] (337-361) i [[Gracijan]] (367-383). Ovi carevi su po porijeklu uglavnom bili romanizirani Iliri.

[[Slaveni|Slavenska]] plemena su naselila teritoriju Vojvodine u šestom i sedmom vijeku, prije prelaska [[Dunav|Dunava]] i [[Sava|Save]] i naseljavanja na [[Balkan]]. Slavenska plemena za koja se zna da su živjela na teritoriji Vojvodine bila su: [[Srbi]], [[Bodrići]] (Bodriči), [[Severani]], [[Braničevci]] i [[Timočani]].

U šestom vijeku na teritoriji [[Srem|Srijema]] postojala je bizantijska pokrajina [[Panonija]], čiji je glavni grad bio [[Sirmijum]].

U devetom vijeku teritorija Vojvodine je bila dio Bugarskog carstva. Bugarski vojvoda [[Salan]] vladao je na teritoriji [[Bačka|Bačke]], a glavni grad njegove pokrajine bio je [[Titel]]. Drugi bugarski vojvoda, koji je vladao Banatom, zvao se Glad. Gladov potomak bio je banatski vojvoda Ahtum, posljednji vladar koji se suprotstavio uspostavljanju neposredne vlasti Ugarskog kraljevstva u jedanaestom vijeku. Ahtum je bio pravoslavni kršćanin.

U jedanaestom vijeku na teritoriji Srijema vladao je Sermon, vazal makedonskog (bugarskog) cara Samuila. Sermon je kovao svoje zlatnike na području današnje [[Sremske Mitrovice]]. Pošto je Samuilovo carstvo poraženo od Bizantije, Sermon je bio uhvaćen i ubijen, jer se nije htio pokoriti novoj vlasti.

Ugarska osvaja ovo područje između desetog i dvanaestog vijeka. Bačka se nalazi pod ugarskom vlašću od desetog vijeka pošto su Mađari porazili vojvodu Salana, dok se u [[Banat|Banatu]] i Srijemu smjenjuju ugarska, bugarska i bizantijska vlast. U Banatu se ugarska vlast ustaljuje u jedanaestom vijeku, poslije poraza vojvode Ahtuma, a u Srijemu u dvanaestom vijeku, kada ga Ugarska osvaja od Bizantije. Prije ugarskog osvajanja, na teritoriji Srijema postojala je bizantijska pokrajina nazvana Tema Sirmijum.

Između 1282. i 1316. godine [[kralj Stefan Dragutin]] vladao je teritorijom [[Mačva|Mačve]] (Donjeg Srijema), [[Braničevo|Braničeva]], [[Kučevo|Kučeva]], [[Podrinje|Podrinja]], [[Usora|Usore]] i [[Soli]]. Njegova država se zvala Srijemska kraljevina, a rezidencije su mu se nalazile u gradovima Debrcu (u Mačvi, između [[Beograd|Beograda]] i [[Šabac|Šapca]]) i Beogradu. Današnjim Srijemom (Gornjim Srijemom), [[Slavonija|Slavonijom]], Bačkom i Banatom vladao je drugi vladar, koji se zvao [[Ugrin Čak]]. Usljed kolapsa centralne vlasti u Ugarskoj u ovo doba, Stefan Dragutin i Ugrin Čak su bili faktički nezavisni vladari. Poslije smrti kralja Dragutina, Srijemskom kraljevinom je vladao njegov sin, [[kralj Vladislav II]] (1316-1325). Vladislava II je porazio kralj Srbije Stefan Dečanski 1324. godine, i poslije toga područje njegove Srijemske kraljevine postaje predmet sporenja između Srbije i Ugarske. Ugrin Čak je umro 1311. godine, a teritorije kojima je vladao poslije njegove smrti dolaze pod upravu ugarskog kralja.

U prvoj polovini petnaestog vijeka, neki gradovi i mjesta na teritoriji današnje Vojvodine bili su u posjedu srpskih despota [[Stefan Lazarević|Stefana Lazarevića]] i [[Đurđe Branković|Đurđa Brankovića.]] Poslije turskog osvajanja Srbije (1459. godine), srpski despoti su nastavili da vladaju na teritoriji Vojvodine kao vazali ugarskih kraljeva. Rezidencija srpskih despota nalazila se u gradu Kupiniku (danas [[Kupinovo]]) u Srijemu, a zanimljivo bi bilo i spomenuti imena ovih despota: [[Vuk Grgurović]] (1471-1485), Đorđe Branković (1486-1496), [[Jovan Branković]] (1496-1502), [[Ivaniš Berislav]] (1504-1514) i [[Stevan Berislav]] (1520-1535). Posljednji titularni despoti Srbije, [[Radič Božić]] (1527-1528) i [[Pavle Bakić]] (1537), nisu vladali na teritoriji Vojvodine, nego su imali posjede na teritoriji današnje [[Rumunija|Rumunije]] i [[Mađarska|Mađarske]]. Činjenica da su despoti Srbije vladali na teritoriji Vojvodine, kao i prisustvo brojnog srpskog stanovništva na ovom području, razlog su što se u mnogim historijskim izvorima i mapama nastalim između petnaestog i osamnaestog vijeka teritorija današnje Vojvodine spominje pod imenom Rascija ([[Raška]], Srbija) i Mala Raška (Mala Srbija).<ref>{{Cite book|title=Mala Raška u Banatu|last=Tuturov|first=Milan|publisher=|year=1991|isbn=|location=Zrenjanin|pages=}}</ref>

Ubrzo poslije [[Mohačka bitka|Mohačke bitke]] (1526. godine) i vojnog poraza koji je Ugarskoj nanijelo OtomanskoOsmansko carstvo, na historijsku scenu izlazi samozvani srpski car, Jovan Nenad. Uz pomoć vojske prvobitno sastavljene od srpskih plaćenika, [[Jovan Nenad]] uspostavlja svoju vlast u Bačkoj, sjevernom Banatu i dijelu Srijema, i stvara jednu prolaznu neovisnu državu, čiji je glavni grad bila [[Subotica]].

Poslije ubistva cara Jovana Nenada, dotadašnji vrhovni komandant njegove armije, [[Radoslav Čelnik]], premjestio se sa dijelom bivše careve vojske iz Bačke u Srijem, kojim je tada upravljalo OtomanskoOsmansko carstvo. Čelnik je za sebe uzeo titulu srijemskog vojvode i vladao Srijemom od 1527. do 1530. godine kao otomanski vazal, a rezidencija mu se nalazila u gradu Slankamenu. Pošto je Čelnik raskinuo svoj savez sa Turcima i premjestio se na habsburšku teritoriju, Srijem dolazi pod direktnu otomansku upravu poslije 1530. godine.

=== OtomanskaOsmanska uprava ===

Poslije Mohačke bitke (1526. godine) i pada Banata (1552. godine), cjelokupni teritorij današnje Vojvodine, koji je do tada bio pod ugarskom upravom, potpada pod otomanskuosmansku vlast. Srijem je pod direktnom otomanskom upravom od 1526. godine (uključujući i period vazalnog Srijemskog vojvodstva od 1527. do 1530. godine), dok se Bačka nalazi pod direktnom otomanskom upravom od 1541-1545. godine, a Banat od 1552-1556. godine.

Banat je u ime OtomanskeOsmanske imperije osvojio Bošnjak [[Mehmed paša Sokolović]], a u njegovoj vojsci bilo je tada 8.000 [[Janjičari|janjičara]] i 100.000 [[Akindžije|akindžija]], među kojima i 20.000 [[Bošnjaci|Bošnjaka]] i Srba. Uoči pohoda Mehmed paša Sokolović je izdao proglas Srbima u Banatu, napisan ćirilicom na srpskom jeziku, kojim je Srbima obećao povlastice, znatna oslobođenja od nameta i poreza i punu zaštitu imovine i života.

Tokom otomanskogosmanskog osvajanja i uspostave otomanskeosmanske vlasti, mađarsko i katoličko slavensko, tj. hrvatsko stanovništvo se uglavnom iselilo sa ovih prostora. Tokom otomanske vladavine veliki dio stanovništva Vojvodine činili su Srbi, koji su pretežno živjeli u selima, dok je gradove nastanjivalo etnički i vjerski mješovito stanovništvo koje je uključivalo pravoslavce (Srbi, Grci, Cincari, Rumuni), muslimane (Bošnjaci, Turci i Arapi), Rome, Jevreje, itd. Sjeverne dijelove regiona (okolicu Subotice) nastanjivali su hrvatski [[Bunjevci]], koji su se poslije Mohačke bitke u nekoliko faza nastanjivali na ovom području. Neki islamizirani Slaveni bili su tokom otomanske uprave i na visokim administrativnim položajima, kao na primjer beg Malković, koji je bio prvi otomanskiosmanski upravitelj Bečkereka, ili Hasan paša Predojević, koji je bio upravitelj Segedinskog sandžaka 1592. godine.

Neki gradovi Vojvodine imali su u otomanskomosmanskom periodu većinsko pravoslavno stanovništvo, neki većinsko muslimansko, a neki stanovništvo mješovitoga sastava. Po podacima iz 1545. godine, najveći grad u OtomanskojOsmanskoj imperiji sa većinskim pravoslavnim stanovništvom bili su [[Sremski Karlovci]], koji su tada imali 547 kršćanskih domova. Važno muslimansko naselje bila je Sremska Mitrovica, u kojoj je po podacima iz 1572. godine bilo 598 muslimanskih i 18 kršćanskih domova. U to vrijeme u Mitrovici se nalazilo 17 džamija i nijedna kršćanska crkva. Bečkerek (današnji [[Zrenjanin]]) bio je tada jedno od najznačajnijih naselja u Banatu, a zbog zasluga koje su mu lokalni bečkerečki Srbi učinili prilikom osvajanja Banata, Mehmed paša Sokolović pretvorio je ovaj grad u svoju zadužbinu (Vakuf), a njegove stanovnike oslobodio od svih vojnih nameta. U gradu [[Sombor|Somboru]] bilo je u otomansko doba 14 muslimanskih bogomolja, od kojih su pet bile džamije, a ostale mahalski mesdžidi.

OtomanskoOsmansko carstvo bilo je podijeljeno na provincije (pašaluke), koje su se dijelile u manje upravne jedinice - sandžake. Na teritoriji Banata postojala je turska provincija pod imenom Temišvarski pašaluk, dok su se na teritoriji Srijema i Bačke nalazili Srijemski sandžak i Segedinski sandžak. Oba sandžaka su u početku bila u sistemu Budimskoga pašaluka, da bi Segedinski sandžak kasnije bio uključen u Jegarski pašaluk. U drugoj polovici 16. vijeka istočni dio Banata je za kratko vrijeme bio pod upravom vazalne otomanske kneževine Transilvanije, koja je na ovom području organizovala administrativnu pokrajinu poznatu kao Lugoški i karansebeški Banat.

Srbi u Banatu su podigli veliki ustanak protiv turske vlasti 1594. godine, a carevina im se osvetila spaljivanjem moštiju [[Sveti Sava|Svetog Save]] – najveće srpske relikvije, koju su poštovali čak i muslimani slavenskog porijekla, tj. Bošnjaci. Ovo je bio jedan od najvećih ustanaka u srpskoj historiji, a svakako najveći prije Prvog srpskog ustanka koji je predvodio [[Karađorđe]].

Poslije austrijskoga osvajanja Vojvodine, gotovo cjelokupno muslimansko stanovništvo se iselilo sa ovih prostora, a neki od njih su se poslije toga naselili u Bosni i HercegoviniHercegovinu, uglavnom u njenim sjevernim dijelovima i dolini rijeke Bosne, gdje su bili poznati kao "[[Unđurovci]]" (izbjeglice iz Ugarske). Njihova znatnija naselja imala su urije (općinske utrine), kao u Vojvodini. Austrijanci su na području Vojvodine uništili i gotovo sve tragove islamske kulture, a prva džamija u Vojvodini nakon austrijskoga osvajanja sagrađena je tek 2008. godine u Subotici, poslije gotovo tri vijeka.

Poslije [[Karlovački mir|Karlovačkog]] (1699) i [[Požarevački|Požarevačkog]] mira (1718) teritorija Vojvodine dolazi pod austrijsku vlast. Južni dijelovi današnje Vojvodine uključeni su u vojnu granicu, dok je Banat bio posebna austrijska pokrajina između 1718. i 1778. godine. Iz ovog perioda poznate su i dvije velike seobe Srba u [[Austrijska carevina|Austrijsku carevinu]] (1690. i 1739. godine), kojima je pojačana brojnost srpskog stanovništva na području Vojvodine. Srbi su tada priznati za jednu od nacija Habsburške monarhije (Natio Rasciana), i priznato im je pravo na jedno posebno vojvodstvo, odnosno teritorijalnu autonomiju. Ovo pravo je, međutim, ostvareno tek u revoluciji 1848.-1849. godine. Tokom [[Rakocijevski ustanak|Rakocijevog ustanka]] (između 1703. i 1711. godine), Vojvodina je bila poprište krvavog rata između mađarskih ustanika i Srba, koji su se borili na strani Austrijskog carstva.

Tokom austrijske vladavine na teritoriju Vojvodine naselili su se, pored Srba, i mnogi kolonisti, najviše Nijemci i Mađari, ali također i Slovaci, Hrvati, Rusini, Rumuni i drugi. Zbog ove kolonizacije Srbi su izgubili apsolutnu etničku većinu, a Vojvodina je postala jedno od etnički najmješovitijih regiona Evrope. Međutim, bilo je i iseljavanja iz Vojvodine: poslije ukidanja Potisko-Pomoriške vojne granice, Srbi iz bačkog Potisja odselili su se u [[Rusija|Rusiju]] (1752. godine), a na to područje doseljavaju se Mađari. Naročito mnogo Mađara doselilo se poslije 1867. godine, kada je Ugarska dobila autonomiju u okviru Habsburškog Carstva. Srbi su međutim i dalje ostali pojedinačno najbrojnija etnička grupa u Vojvodini, sve do druge polovine dvadesetog vijeka, kada su ponovno postali apsolutna većina.

Želeći da ostvare svoja narodna prava, Srbi su proglasili "Srpsku Vojvodinu" na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima, 1848. godine. Srpska Vojvodina sastojala se od Srijema, Bačke, Banata i [[Baranja|Baranje]]. Za vojvodu izabran je [[Stevan Šupljikac]], Karlovačka mitropolija je uzdignuta na rang patrijaršije, a tadašnji mitropolit, [[Josif Rajačić]], proglašen je za srpskog patrijarha. Izabran je narodni odbor kao privremena vlada Vojvodine.

Mađarska vlada je cijeli taj pokret proglasila buntovničkim i odlučila se da ga slomi vojnički. Srbi su pružili otpor, a u pomoć vojvođanskim Srbima došli su dobrovoljci iz [[Kneževina Srbija|Kneževine Srbije]], na čelu sa vojvodom [[Stevan Knićanin|Stevanom Knićaninom]]. Nepopustljivost mađarske vlade iskoristilo je srpsko vodstvo, na čelu sa patrijarhom Rajačićem. Kad je austrijski car proglasio Mađare za buntovnike, srpske trupe iz Vojvodine uključile su se u carsku vojsku i učestvovale su u gušenju revolucije u Ugarskoj.

Poslije poraza [[Mađarska revolucija|Mađarske revolucije]], odlukom austrijskog cara u novembru 1849. godine, formirana je jedna posebna austrijska pokrajina nazvana "Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat", koja se sastojala od Banata, Bačke i Srijema. Pokrajinom je upravljao austrijski guverner, čije se sjedište nalazilo u [[Temišvar|Temišvaru]], a titula vojvode je pripadala austrijskom caru. Službeni jezici Vojvodine bili su njemački i ilirski (tj. srpski). Ova pokrajina ukinuta je 1860. godine, a veći dio njene teritorije (Banat i Bačka) je priključen habsburškoj Ugarskoj, sa izuzetkom Srijema koji je priključen Kraljevini Slavoniji. Srbi i Rumuni sa teritorije vojvodstva protivili su se tada ukidanju pokrajine, dok su Nijemci i Mađari podržali njeno ukidanje. Međutim, stvarna mađarska vlast u Vojvodini počinje tek od 1867. godine, kada Ugarska dobija autonomiju u okviru Habsburškog carstva.

Politički predstavnici srpskog naroda nisu se slagali sa novim položajem Srba i Vojvodine, i nastavili su političku borbu za kulturnu i teritorijalnu autonomiju. Najznačajniji politički vođa vojvođanskih Srba bio je [[Svetozar Miletić]], koji je zbog svoje borbe za prava srpskog i drugih nemađarskih naroda tadašnje Ugarske uhapšen i poslan na robiju.

Poslije propasti Austro-Ugarske Monarhije 1918. godine, Velika narodna skupština naroda Vojvodine proglašava priključenje Vojvodine [[Kraljevina Srbija|Kraljevini Srbiji]]. Od tada je Vojvodina dio [[Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca|Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca]], kasnije nazvanog Kraljevina Jugoslavija.<ref>{{Cite book|title=Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji|last=Njegovan|first=Drago|publisher=|year=2004|isbn=|location=Novi Sad|pages=}}</ref><ref>{{Cite book|title=Istorija Srba u Vojvodini|last=Ivić|first=Aleksa|publisher=|year=1929|isbn=|location=Novi Sad|pages=}}</ref>

[[Datoteka:Vojvodina map02.png|mini|250px|Granice Vojvodine iz 1945. godine]]Između 1929. i 1941. godine postojala je [[Dunavska banovina]], kao jedna od pokrajina Kraljevine Jugoslavije. Glavni grad Dunavske banovine bio je Novi Sad, a pokrajina se sastojala od Srijema, Banata, Bačke, Baranje, [[Šumadija|Šumadije]] i Braničeva. Etnički sastav pokrajine bio je sljedeći: Srbi i Hrvati (56,9%), Mađari (18,2%), Nijemci (16,3%) i drugi.<ref>{{Cite book|title=Srpska Vojvodina i njene manjine|last=Kostić|first=Lazo M.|publisher=Novi Sad|year=1999|isbn=|location=|pages=}}</ref>

Regija je okupirana od strane "[[Sile Osovine|Sila Osovine]]" 1941 godine. Bačka i Baranja priključene su Hortijevoj Mađarskoj, dok je Srijem priključen tzv. "[[Nezavisna država Hrvatska|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]]". Krnja Dunavska banovina (uključujući Banat i Šumadiju) postojala je kao dio [[Nedićeva Srbija|Nedićeve Srbije]] između 1941. i 1944. godine, a upravni centar banovine bilo je [[Smederevo]]. Međutim, Banat je predstavljao posebnu autonomnu oblast kojom je upravljala njemačka nacionalna manjina. Okupatori su počinili brojne zločine na teritoriji Vojvodine.

U početku Autonomna Pokrajina Vojvodina je imala samo ograničeni stepen autonomije, ali je ustavom iz 1974. godine AP Vojvodini dan status federalne jedinice u okviru [[SFRJ|SFR Jugoslavije]], sa gotovo jednakim pravima koja je imala i [[Socijalistička Republika Srbija]].

Dolaskom na vlast [[Slobodan Milošević|Slobodana Miloševića]] Vojvodina gubi status federalne jedinice (1990. godine) i ponovo postaje samo Autonomna Pokrajina u okviru Srbije, sa ograničenim stepenom autonomije.

Poslije pada Miloševića 2001. godine i demokratskih promjena u Srbiji, AP Vojvodini je vraćen jedan manji dio autonomnih nadležnosti zakonom iz 2002. godine, a od početka decembra 2009. godine i jedan dio prijašnjih prava i nadležnosti koje je pokrajina imala još od 1974. godine.<ref>{{Cite book|title=Vojvodina - petnaest milenijuma kulturne istorije|last=Petrović|first=Radmilo|publisher=|year=2003|isbn=|location=Beograd|pages=}}</ref><ref>{{Cite book|title=Iz prošlosti Kikinde|last=Pejin|first=Jovan M.|publisher=|year=2000|isbn=|location=Kikinda|pages=}}</ref>

Pokrajinska vlada je izvršni organ Vojvodine. Sastoji se od 14 članova. 12 sekretara, od kojih dva izvršava dužnost potpredsjednika vlade, podpredsjednik vlade i predsjednik vlade. Rad pokrajinske vlade se Pravilnikom o radu Pokrajinske vlade usmjerava od strane Skupštine AP Vojvodine. Vlada predlaže zakone Pokrajinskoj skupštini, te provodi njene odluke. Nakon pokrajinskih izbora 2016. godine, izabrani su novi članovi vojvođanske vlade, a za predsjednika vlade je izabran [[Igor Mirović]] ([[Srpska napredna stranka|SNS]]).