|
'''Lizosomi''' su redovne [[ćelija|ćelijske]] [[organele]] svih [[eukarioti|eukariotskih]] ćelija. Otkriveni su relativno kasno, tek [[1955]]. godine. To su membranske [[citoplazma]]tske organele čija gustina d, izgled, veličina i svojstva obojenosti toliko variraju da ne postoji ni jedna iole sigurna [[morfologija|morfološka]] [[osobina|karakteristika]] za njihovu [[mikroskop]]sku identifikaciju. Jedino primjenom posebnih histohemijskih metoda sa sigurnošću se dokazuju.<ref name="Bajrović">{{Cite book |author=Bajrović K, Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R., Eds.|title=Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju|publisher=Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB) Sarajevo|year=2005|isbn= 9958-9344-1-8}}</ref><ref name= "Kapur Pojskić">{{cite book|author=Kapur Pojskić L.|title=Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, 2. izdanje|publisher= Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo|year=2014|isbn=978-9958-9344-8-3}}</ref><ref name="Međedović">{{cite book|author=Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R.|year=2002|title=Biologija 2. |publisher=Svjetlost, Sarajevo|isbn=9958-10-222-6}}</ref><ref name=“Sofradzija“>{{cite book|author=Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. |year= 2004|title= Biologija 1.|publisher= Svjetlost, Sarajevo|isbn=9958-10-686-8}}</ref>
{{Nedostaju izvori}}
'''Lizosomi''' su redovne [[ćelija|ćelijske]] organele svih [[eukarioti|eukariotskih]] ćelija. Otkriveni su relativno kasno, tek [[1955]]. godine. To su membranske [[citoplazma]]tske organele čiji denzitet, izgled, veličina i tinktorijalna svojstva toliko variraju da ne postoji ni jedna iole sigurna [[morfologija|morfološka]] [[osobina|karakteristika]] za njihovu [[mikroskop]]sku identifikaciju. Jedino primjenom posebnih histohemijskih metoda sa sigurnošću se dokazuju. Lizosomi su mjehuraste tvorevine ispunjene lizosomnim [[enzim]]ima iz grupe kiselih hidrolaza. Za identifikaciju lizozoma odgovorna je kolekcija enzima iz grupe kiselih fosfataza.
Lizosomi su mjehuraste tvorevine ispunjene lizosomnim [[enzim]]ima iz grupe kiselih [[hidrolaza]]. Za identifikaciju lizosoma odgovorna je porodica enzima iz grupe kiselih [[fosfataza]].
==Granična membrana==
Granična membrana lizosoma specifične je [[molekula|molekulske]] organizacije. Specifična građa ove membrane omogućuje prisustvo jakih lizosomnih enzima, kao što je kisela hidrolaza, i osigurava da sam lizosom ne bude oštećen djelovanjem ovih enzima. Tu zaštitnu funkciju obavljaju, čini se, gusto isprepleteni lanci [[ugljikohidrati|ugljikohidrata]] i [[polisaharidi|polisaharida]] na površini membrane ka lumenu (unutrašnjosti) organele. Ugljikohidrata[[Ugljikohidrat]]a nema na onoj površini organele okrenutojkoja je okrenuta ka citoplazmi. Ovo je svojstvo svih celularnih [[ćelijska membrana|ćelijskih membrana]], a od ovoga ne odstupa ni specifična membrana lizosoma. U membranu lizosoma ugrađeni su i enzimi tipa [[ATP-azeaza]]. Oni osiguravaju održavanje stalne kisele reakcije u lumenu organele, sa pH 5.
==Lumen organele==
U lumeni lizosoma opisano je prisustvo 40-ak enzima, među kojima su najzastupljeniji [[nukleaza|nukleaze]], [[proteaza|proteaze]], [[glikozidaza|glikozidaze]], [[lipaza|lipaze]], [[fosfataza|fosfataze]] i [[fosfolipaza|fosfolipaze]]. U slučaju da se ovi jaki enzimi izliju u [[citosol]], sastojci citoplazme neće biti izloženi njihovom djelovanju, jer im neutralna reakcija citosola od pH 7 ne dozvoljava da razviju svoju [[katalizatorkataliza|katalitičkukatalitsku]] aktivnost.
==Transport materija u lizosomima==
Materijali koji putem [[pinocitoza|pinocitotičkih]] [[vezikula]], [[fagosom]]a i [[autofagosom]]a dospiju u lizosome razgrađuju se do jednostavnijih jedinjenjaspojeva, kojakoji zatim prelaze u citosol, putem proste difuzije ili pasivnog transporta. Zbog toga su u membranu organele ugrađeni i transmembranski [[protein]]i u formi proteinskih kanala i nosača. Oni osiguravaju dolazak u [[citosol]] onih materija koje ne mogu proći kroz membranu lizozomalizosoma prostomputem difuzijomproste difuzije. Od nerazgrađenog materijala, u lizosomima nastaju tzv. rezidualna tjelašca, koja se nakupljaju u citosolu kao svjedoci prohujale lizosomne aktivnosti.
==Funkcija lizosoma==
Lizosomi su glavno mjesto digestije ućelijske probave (digestije) celuli. Pogrešno bi bilo smatrati da oni služe samo za probavljanje štetnih materija i dijelova celulećelije koji više nisu u funkciji. Osim toga, lizosomi obavljaju i niz drugih funkcija važnih za ekonomikuekonomiju ćelije. Npr., u lizosomima se vrši razgradnjarazgrađuju partikulaćestice LDL-a (''low-density lipoprotein''). U tom procesu, vrši oslobađaju se oslobađanje [[holesterol]]a, [[lipidi|lipidalipid]]i, koji su vrlo važnogvažni za funkcioniranje plazmaleme ([[ćelijska membrana|ćelijske membrane]]). Isto tako, lizosomi vršerazgrađuju razgradnjui komplekse kompleksa receptor-transferin. U ovom slučaju, oslobađa se elementarno [[željezo]], koje će se dalje vezati za [[hemoglobin]], u procesu [[eritropoeza|eritropoeze]] (nastajanje [[eritrociti|eritrocita]], tj. crvenih krvnih zrnaca).
==Razvoj lizosoma==
Razvoj lizozoma još nije do kraja objašnjen. Ranije se pravila razlika između pojmova "primarni" i "sekundarni lizozomlizosom". Pod primarnim se mislilo na organelu u kojoj još nije počela razgradnja materijala, a pod sekundarnim na organelu u kojoj ta radnja već teče. Novi podaci pokazuju da u lumenu [[Golgijev aparat|Golgijevog aparata]] nastaju 2dva tipa transportnih [[vezikula]]: jedanjedne za gradivne materijale granične membrane lizozomalizosoma, a drugidruge za enzime u lumenu organele. Nijedan od ova dva tipa vezikula ne može ponijeti naziv "primarni lizozomlizosom". Zbog ovih saznanja odustalo se od upotrebe razdvajanja naziva "primarni" i "sekundarni lizozom". Više je vjerovatno da lizozomlizosom postoji kao zaseban entitet, proizišao iz ćelije prethodnice kao samosvojna struktura. Njegovi se istrošeni dijelovi sintetiziraju u [[endoplazmatski retikulum|endoplazmatskom retikulumu]], dorađuju u Golgijevom aparatu, a zatim putem transportnih vezikula prenose u lizozomlizosom. Broj lizozomalizosoma u ćelijama istog tipa približno je jednak. Npr., u [[hepatociti]]ma ih je oko 300.
==Praktično-medicinski značaj==
Lizozomi imaju i praktično-medicinski značaj. Usljed nekih [[gen]]skih poremećaja, izostaje sinteza nekih, a vrlo rijetko i svih lizozomalnihlizosomskih enzima. To remeti funkciju ćelije i dovodi do pojave simptoma raznih [[bolest]]i. Jedna od njih je [[inkluziona ćelijska bolest]] (''I-cell disease'') ili mukolipidoza tipa II. Kod ove bolesti spriječeno je nastajanje [[manoza 6-fosfatafosfat]]a, čime je spriječeno i dopremanje [[hidrolaza]] do lizozomalizosoma. [[Enzimi]] se, umjesto toga, deponiraju u [[krv]]i i [[vanćelijski prostor|vanćelijskom prostoru]]. Bolest se ne mora ispoljavati u svim ćelijama organizma. Moguće je da, npr., lizozomilizosomi budu defektni u [[fibroblast]]ima, a intaktni nedirnuti u hepatocitima.<ref>Hrnjičević, M (1995). Funkcionalna citologija. Narodna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine. 61-66 </ref>
==Također pogledajte==
*[[Organela]]
*[[Ćelije (biologija)|Ćelija]]
== Reference ==
{{referencerefspisak}}
==Vanjski linkovi==
{{Commons|Lysosome}}
[[Kategorija:Citologija]]
[[Kategorija:Ćelije]]
[[Kategorija:Organele]]
|
