Razlika između verzija stranice "Centralni nervni sistem"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
mNo edit summary |
|||
Red 1:
[[Datoteka:Central nervous system.svg|mini|desno|300px|Šema CNS-a 1. mozak 2. CNS 3. Kičmena moždina]]
'''Centralni nervni sistem''' (CNS) je dio nervnog sistema u kojem su [[neuron]]i skoncentrirani u nervnim centrima. Pruža se duž uzdužne tjelesne osovine, a kod [[kičmenjak]]a se sastoji od [[mozak|mozga]] i [[kičmena moždina|kičmene moždine]].<ref>{{Cite book |author1=Berberović Lj. |author2=Hadžiselimović R. |author3= Dizdarević I.|title=Medicinska antropologija |edition=1 |publisher=Svjetlost, Sarajevo |year=1987 |isbn=86-01-00364-8}}</ref>
== Glavni delovi centralnog nervnog sistema ==
<center>
<table style="width:65%" border="1" cellpadding="1" cellspacing="0">
<tr>
<td colspan="82">[[Kičmena moždina]] (medulla spinalis)</td>
</tr>
<tr>
<td rowspan="4">[[Mozak]]</td>
<td rowspan="2">[[Moždano stablo]]</td>
<td>[[Rhombencephalon]]</td>
<td>
[[Pons]],
[[Cerebellum]],
[[produžena moždina]] (medulla oblongata)
[[isthmus rhombencephali]],
[[ventriculus quartus]]
</td>
</tr>
<tr>
<td>[[Mesencephalon]]</td>
<td>
[[Tectum]],
[[Pretectum]],
[[Mezencefalični duktus]]
</td>
</tr>
<tr>
<td rowspan="2">[[Prosencephalon]]</td>
<td>[[Diencephalon]]</td>
<td>
[[Epitalamus]]
[[Thalamus]]
[[Hipotalamus]],
[[Supalamus]]
[[Hipofiza]]
[[Epifiza]],
[[Treća moždana komora]]
</td>
</tr>
<tr>
<td>[[Telencephalon]]</td>
<td>
[[Bazne ganglije]],
[[Rhinencephalon]],
[[Amigdala]],
[[Hipokampus]],
[[Neocorteks]],
[[Bočne moždane komore]]
</td>
</tr>
</table>
</center>
[[Datoteka:NSdiagram.svg|mini|thumb|right|520px|Dijagram glavnih dijelova [[kičmenjak|kičmenjačkog]] nervnog sistema]]
== Mozak ==
'''Mozak''' predstavlja proširenje prednjeg dijela nervne cijevi i sastoji se iz:
*[[prednji mozak|prednjeg (velikog) mozga]],
*[[Međumozak|međumozga]],
*[[srednji mozak|srednjeg mozga]],
*[[Mali mozak|malog mozga]] i
*[[Produžena moždina|produžene moždine]].
=== Prednji ili veliki mozak (telencephalon) ===
U toku evolucije, je [[prednji mozak]] se najviše usložnjavao i anatomski i funkcijski. Njegova primarna funkcija je cenralizacija prijrms [[čulo mirisa|čula mirisa]], što obavlja kod nižih [fkičmenjak]]a. Kod viših je, osim mirisne, dobio ulogu glavnog koordinacijskog centra i centra viših [[nerv]]nih funkcija.
[[neuron|Nervne ćelije]] kod [[kičmenjaci|viših kičmenjaka]] nalaze se u površinskom sloju [[siva masa|sive mase]], tj. u [[moždana kora|moždanoj kori]], dok njihovi nastavci grade unutrašnjost mozga, odnosno [[bijela masa|bijelu masu]]. [[Moždana kora]] je centar cjelokupnih nervnih funkcija, a osobito umnih aktivnosti.
Kod većine [[kičmenjak]]a, površina velikog mozga je glatka, ali je kod viših [[sisar]]a, posebno čovjeka, uvećana pojavom sistema brazda i vijuga. Raspored i izgled brazda je isti kod svih ljudi bez obzira na njihove umne potencijale.
Nervni centri su, u kori mozga, lokalizirani u zone sa različitim, tačno određenim funkcijama. Tako se u [[potiljačni režanj|potiljačnoj oblasti]] nalazi centar za [[vid]], u [[sljepoočni režanj|slepoočnoj]] je centar za [[sluh]] itd. Pošto se [[nervno vlakno|nervna vlakna]] na svom putu ukrštaju, bilo u mozgu ili kičmenoj moždini, desna polovina mozga kontrolira lijevu stranu tijela, a lijeva desnu. Najveću površinu kore zauzimaju tzv. [[asocijacijski neuroni|asocijacijske zone]]. U njima su [[neuron]]i koji tvore vezu između drugih oblasti, objedinjujući sve impulse; to su zone psihičkih funkcija, kao što su [[učenje]] i [[logika|logičnog]] mišljenja.
{{Glavni|Veliki mozak}}
=== Međumozak ===
Međumozak (''diencephalon'') je pokriven ostalim dijelovima mozga, tako da se vidi samo sa donje strane. U njemu je [[treća moždana komora]]. Na krovu se nalazi [[epifiza]], [[žlijezda]] sa unutrašnjim lučenjem. Na donjoj strani, tj, podu komore, označenoj kao [[hipotalamus]], nalazi se ljevkasto ispupčenje (infundibulum) koje je u vezi sa [[hipofiza|hipofizom]]. Hipotalamus je vrlo značajan refleksni centar koji kontrolita tjelesnu temperaturu, rad unutrašnjih organa, [[krvni pritisak]], san, osećaj [[glad]]i, [[žeđ]]i, [[strah]]a, [[bijes]]a.
{{poseban članak|međumozak}}
=== Srednji mozak ===
{{Glavni|Srednji mozak}}
Srednji mozak (''mesencephalon'') je posebno razvijen kod [[kičmenjaci|nižih kičmenjaka]]. Uzdužnom brazdom podeljen je na dva dijela, a samo kod [[sisar]]a postoji i poprečna, koja ga dijeli na četiri režnja. U srednjem mozgu nema komora; tu se nalazi [[Silvijusov kanal]] koji povezuje [[treća komora|treću]] i [[četvrta komora|četvrtu moždanu komoru]]. Duž njegove osnove pružaju se snopovi vlakana koji povezuju [[prednji mozak]] sa [[produžena moždina|produženom moždinom]] i [[mali mozak|malim mozgom]].
=== Mali mozak ===
{{Glavni|Mali mozak}}
Mali mozak (''cerebellum'') je kod sisara podeljen na dvije hemisfere i srednji dio. Centar je ravnoteže i mišićne koordinacije pa je njegova veličina srazmjerna pokretljivosti životinje. Naročito je jako razvijen kod [[životinja]] koje se brzo i okretno kreću (kod [[riba]] su to npr. [[ajkule]], kod [[ptica]] su to dobri letači, a kod sisara trkači). Kod [[vodozemciwvodozemaca]] i [[gmizavci|gmizavaca]] je slabo razvijen.
[[Siva masa]] je na periferiji (kori) malog mozga, dok je bijela u unutrašnjosti. Kod sisara je površina dolazi jako nabirana, pa bijela masa zalazi između nabora sive, što na poprečnom presjeku izgleda kao razgranato drvo. Usled toga se vrlo često naziva ''drvo života''.
=== Produžena moždina ===
{{Glavni|Produžena moždina}}
Produžena moždina (''medulla oblongata'') je zadnji dio mozga koji se nastavlja na kičmenu moždinu. U njoj se nalazi [[četvrta komora]], čiji je krov jako tanak, ali su pod i bokovi zadebljali i u njima se nalaze:
* nervna vlakna koja povezuju produženu moždinu sa prednjim delovima mozga;
* [[nervni centar|nervni centri]] za: [[disanje]], [[srcewrad srca]], širenje i skupljanje [[krvni sud|krvnih sudova]], [[gutanje]], [[povraćanje]].
Kod čovjeka, produžena moždina, gornjim krajem, obrazuje moždani most ([[pons]]). Iz nje polaze [[moždani nervi]]: IX, X, XI i XII para.
Kod čovjeka produžena moždina gradi pod [[četvrta moždana koora|četvrte moždane komore]].
=== Moždane komore ===
{{Glavni|Moždane komore}}
Kanal nervne cijevi u razini mozga obrazuje proširenja – moždane komore – koje su međusobno povezane i nastavljaju se u kanal kičmene moždine.
U velikom mozgu se nalaze [[Prva moždane+a komora|I i II moždana komora]] (u svakoj hemisferi po jedna), osim kod [[riba]] kod kojih [[veliki mozak]] nije podijeljen n na hemisfere pa je i komora neparna. [[Treća moždana komora]] nalazi se u međumozgu, a IV je u zadnjem mozgu ([[zadnji mozak]] čine [[mali mozak]], [[produžena moždina]] i, kod čovjeka, i [[pons|moždani most]]). Treća i četvrta komora povezane su Silvijusovim kanalom (u srednjem mozgu), a treć je, preko otvora, u vezi sa I i II komorom. Četvrta komora se nastavlja na kanal kičmene moždine.
=== Moždane ovojnice i likvor ===
[[CNS|Centralni nervni sistem]] je obavijen vezivnim opnama (moždanim opnama ili moždanicama) kojih kod sisara ima tri:
# '''tvrda''' (''dura matter'') – vanjska , ka lobanji;
# paučinasta (''arachnoidea'') – srednja, nježna, rastresita i bogata limfom;
# mehka (''pia matter'') – unutrašnja, naliježe na [[mozak]] i sadrži krvne sudove koji prodiru u unutrašnjost mozga.
Prostor između moždanih ovojnica je ispunjen likvorom (cerebrospinalna tečnost), tako da cio CNS pliva u tečnosti i na taj način se štiti od potresa udara o tvrdu površinu lobanje i kičmenih pršljenova.
{{Glavni|Likvor}}
== Kičmena moždina ==
{{Glavni|Kičmena moždina}}
'''Kičmena moždina''' (''medulla spinalis'') je zadnji dio nervne cijevi, a pruža se cijelom dužinom trupnog dijela tijela. Idući ka zadnjem kraju ona se sužava. Ima cilindričo-cjevast oblika, sa centralnim kanalom u sredini. Sa obje stane kičmene moždine polaze nervi koji su segmentno raspoređeni – ima ih onoliko koliko i [[kičmeni pršljen|kičmenih pršljenova]].
Raspored [[siva masa|sive]] i [[bijela masa|bijele mase]] je obrnut u odnosu na [[veliki mozak]]: bijela je spolja, a siva unutra. Siva masa na poprečnom presjeku daje oblik slova H ili leptira, jer sadrži po jedan par leđnih i trbušnih rogova. Sa leđnih rogova polaze [[senzitivni neuroni|senzitivna]], a sa trbušnih [[motorni neuron|motorna]] nervna vlakna, koja se po izlasku iz kičmene moždine spajaju u zajednički [[nerv]]. Bijelu masu čine [[uzlazna nervna vlakna|uzlazna]] i [[silazna nervna vlakna]], kojima se provode nadražaji ka mozgu kao i impulsi od mozga ka efektornim organima.
Prema tome, kičmena moždina je sprovodnik nadražaja u pravcu mozga ([[uzlazna nervna vlakna|uzlazna]] ili aferentna nervna vlakna), kao i impulsa koji se šalju iz mozga u [[efektor]]e ([[silazna nervna vlakna|silazna ili eferentna vlakna]]). Osim toga, ona je centar za mnoge proste [[refleks]]e.
== Vanjski linkovi ==
{{Commonscat|Central nervous system}}
* http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/C/CNS.html Centralni nervni sistem]
{{nervni sistem}}
[[Kategorija:Nervni sistem]]
[[Kategorija:Neuronauka]]
== Kičmena moždina ==
| |||