Verzija na dan 27 mart 2015 u 01:46 uredi Yahadzija (razgovor \| doprinosi) Urednici 23.119 edits →‎Građa ← Starija izmjena		Verzija na dan 5 april 2015 u 12:01 uredi poništi Falcon Bos (razgovor \| doprinosi) 199 edits No edit summary Novija izmjena →
Red 1: [[Datoteka:Chromosome.svg\|mini\|desno\|Hromosom: 1. Hromatida 2. Centromera 3. Kratki krak 4. Dugi krak.]] '''Hromosom''' (grč. χρώμα, ''chroma'' - boja + σώμα, ''soma'' - tijelo) jest osnovna organizaciono-funkcionalna jedinica svake specifične [[hromosomska garnitura\|hromosomske garniture]] - po morfologiji i strukturi - "lične karte" svake eukariotske vrste organizama. Hromosomi su najvažnije ~~komponent~~komponente jedra jer sadrže [[genetička informacija\|genetičku informaciju]] za razvoj svih ostalih elemenata i faktora građe i funkcije svakog [[organizam\|organizma]]. Redovno se nalaze u [[jedro\|jedru]] i permanentne su strukture, tj. održavaju svoju individualnost tokom [[ćelijski ciklus\|ćelijskog ciklusa]]. Odlikuje ih sposobnost autoreprodukcije, a u ćelijskoj diobi dijele se i oni, što održava njihov kontinuitet tokom sukcesivnih generacija [[ćelije\|ćelija]], [[organizam]]a i pripadajućih [[vrsta]] živih bića.<ref>Raven P. H., Johanson G. B. (1999): Biology. WCB/McGraw–Hill, New York.</ref><ref>Campbell N. A. (1996): Biology. The Benjamin/Cummings Publishing Comp., Inc., Menlo Parc (CA), USA, ISBN 0-8053-1957-3.</ref><ref>Lawrence E. (1999): Henderson's Dictionary of biological terms. Longman Group Ltd., London, ISBN 0-582-22708-9.</ref><ref>Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (2004): ''Biologija 1,'' "Svjetlost", Sarajevo, ISBN 9958-10-686-8.</ref><ref>Ibrulj S., Haverić S., Haverić A. (2008): Citogenetičke metode – Primjena u medicini . Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo,ISBN 978-9958-9344-5-2.</ref> Svi oblici života imaju izvjesne osobine koje ih čine specifičnima i razlikuju od mrtvih tvari. Za razliku od nežive prirode, sva živa bića posjeduju autonomnost, autoregulaciju i autoreprodukciju. Prema tome, uobličena su u samoodržive organizme, sa sposobnošću samoregulacije životnih pojava i procesa i samoobnavljanja (reprodukcije) naredne generacije istovrsnih potomaka<ref>Levin B. (2014): Genes XI. Oxford University Press, Oxford, New York, Tokyo.</ref><ref>King R. C., Stransfield W. D. (1998): Dictionary of genetics. Oxford niversity Press, New York, Oxford, ISBN 0-19-50944-1-7; ISBN 0-19-509442-5</ref><ref>Alberts B. et al. (1983): Molecular biology of the cell. Garland Publishing, Inc., New York & London, ISBN 0-8240-7283-9.</ref><ref>Lincoln R. J., Boxshall G. A. (1990): Natural history - The Cambridge illustrated dictionary. Cambridge University Press, Cambridge, ISBN 0 521 30551-9.</ref> == Hemijski ~~sasav~~sastav == Hemijski sastav hromosoma pokazuje da su njegove osnovne komponente [[nukleinske kiseline]] i proteini]]. U sveukupnoj hrmosomskoj masi ima ih oko 70-90%. Osim [[dezoksiribonukleinska kiselina\|dezoksiribonukleinske kiseline]] (DNK), hromosomi sadrže i različite količine [[nukleinske kiseline\|ribonukleinske kiseline]] ([[RNK]]) i ''nehistonskih proteina''. Količina DNK i kiselih proteina jako varira u zavisnosti od metaboličke aktivnosti ćelije. == Oblik i veličina == Oblik i veličina hromosoma i njihovih garnitura su konstantne prirode i jedna su od prepoznatljivih obilježja osobenosti svake individue i vrste organizama. Zavisno od faze [[ćelijski ciklus\|ćelijskog ciklusa]], oblik hromosoma se mijenja, ali obično su štapičasti ili nitasti. [[Interfaza\|interfazni]] hromosom sadrži dvije ''hromatide'', a po završetku ćeliskih dioba ([[mitoza\|mitoze]] i [[mejoza\|mejoze]] po jednu, koja se u novofotmiranoj ćeliji ponovo reduplicira. Mogu biti različite forme (što zavisi od elemenata njihove građe), a dužina im se kreće od 0,5 do 40 mikrona. Izuzetak u tom pogledu su džinovski hromosomi pljuvačnih žlijezda u vinskih (voćnih) mušica ([[rod]] ''Drosophila''), koji mogu biti i 20-ak puta duži od prosječnih ~~metafeznih~~metafaznih hromosoma. U jedrima se javljaju u ''haploidnim'' ([[gamet]]i) i ''diploidnim'' [[hromosomska garnitura\|hromosomskim garniturama]] (somatske ćelije). Red 15: == Građa == U [[interfaza\|interfazi]] i do [[mitoza\|mitotičke]] [[anafaza\|anafaze]] sastoji se od dvije [[hromatida\|hromatide]]. Njihov središnji dio ispunjava [[hromonema]], koja se sastoji od molekule DNK uvijene u peptidni omotač.<ref>Krebs J. E., Goldstein E. S., Kilpatrick S., T. (2014): Lewin's Genes XI. Jones & Bartlett Publishing, Burlington, MA, USA.</ref> '''[[Hromatida]]''' je ustvari lanac DNK koji je uronjen u [[bjelančevine\|bjelančevinski]] omot (''matriks''). Lanac DNK čini osnovu hromosomske niti (''hromonema''; grč: ''chromo'' = boja, ''nema'' = konac, nit). Hromonema je mnogostruko (spiralno) i (manje ili više gusto i intenzivno) namotana cijelom svojom dužinom. Budući da je već i njena osnova (DNK) dvostruka ~~spiralna~~spirala, figurativno govoreći, hromonema je ''spiraline spirale spirala'' na ''n''-tu potenciju. Zahvaljujući tome, metri tananih niti se "upakuju" u specifično određene hromosome i njihove garniture. Broj hromosoma kreće se od dva (konjska glista) do nekoliko hiljada (neke protozoe, npr). Duž hromoneme ova nit je mjestimično snažnije namotana u čvoriće - hromomere, koje se (zbog veće količine DNK) uočavaju kao intenzivnije obojeni segmenti. U [[mitoza\|metafazi]] mitoze hromosomi su najintenzivnije kondenzirani (zahvaljući intenzivnoj kondenzaciji i međusobnom "zbijanju" navoja), kada se najjasnije (pod mikroskopom) uočavaju pojedini elementi njihove građe. Tom prilikom na njima se mogu uočiti hromatide, primarna (centromere) i sekundarna suženja (sateliti i telomere). Red 26: "Point centromere" se vežu se na specifične proteine koji prepoznaju određene DNK sekvence visoke efikasnosti. Svaka sekvenca DNK obično formira centromeru ako je prisutna kod određene vrste [[organizam]]a. Primjer može biti formiranje centromere u pupoljku kvasca ''Saccharomyces cerevisiae''. "Regionalne centromere" je termin koji je ~~skovaon~~skovan za opisivanje većine centromera, koje obično nastaju na područjima prioritetnih [[DNK]] sekvenci, ali koje se mogu formirati i na drugim DNK sekvencama, a inicijalni signal za formiranje regionalne centromere izgleda da je [[epigenetika\|epigenetičke]] prirode. Većina organizama, u rasponu od fisije kvasca ''Schizosaccharomyces pombe'' do ljudi, imaju regionalne centromere. U svakoj varijanti, centromere su glavni determinatori kinetike hromosoma tokom ćelijskih dioba, osobito u [[mitoza\|anafazama]], budući da ih "vuče" ka polovima [[mitoza\|diobenog vretena]]. Od položaja centromere zavisi i oblik hromosoma. Po omtom kriteriju, hromosomi mogu biti jednokraki (s terminalnom centromerom) ili dvokraki (sa centromerom u ostalim dijelovima regionima). Hromosomski kraci mogu biti jednake dužine ili ih ~~centomera~~centromera dijeli na dugi i kratki krak. Savremana klasifikacija hromosoma primarno respektira relativnu dužinu hromosomskih krakova, tj. numerički odnos njihovih dužina. Na osnovu tog kriterija razlikuju se metacentrični, submetacentrični, subtelocentrični, akrocentrični i telocentrični hromosomi. '''[[Sekundarno suženje (sekundarna konstrikcija)]]''' javlja se samo kod nekih hromosoma, ali održavaju svoj kontinuitet u nizu ćelijskih dioba i generacija živih bića. Također predstavljaju svojevrsne [[genetički markeri\|genetičke markere]] pripadajućih garnitura i vrsta. U nekim specifičnim hromosomskim garniturama sekundarne konstrikcije javljaju se relativno blizu jednog od njihovih krajeva, odvajajući jedan kraći dio hromosoma. Ti mali segmenti označavaju se kao ''sateliti'' (''trabanti''), a njihovi nosioci ''satelitski hromosomi''. Sateliti su glavni organizaori jedarca (nukleolusa). '''[[Telomera\|Telomere]]''' su završni (terminalni) segmenti hromosomskih krajeva, iako ne ispoljavaju bilo kakve morfološke diferencijacije. Imaju značajnu ulogu u polarizaciji i kinetici hromosoma u ćelijskim diobama. Promjene u njihovoj strukturi značajni su pokazatelji u dinamici starenja organizma. '''[[Heterohromatin]]''' se očituje u jače ili slabije spiraliziranim segmentima hromoneme nego u ostalim dijelovima ili pak čitavim hromosomima (''euhromatin''). Nakon tretmana specifičnim bojama (pod mikroskopom) se ispoljava u tamnijim i svjetlijim ~~segnentima~~segmentima. Tamniji su ''pozitivno heteropiknotični'' ([[spolni hromosom]]i, npr.), a svjetliji ''negativno'' ([[centromera]]). Intenzitet obojenosti direktno zavisi od ~~kolučine~~količine [[DNK]] u promatranom hromosomskom segmentu. Jedarca sadrže heterohromatin pa su tamnije obojena, tj. ona su pozitivno heteropiknotična. [[Datoteka:Oblik i gradja hromosoma.jpg\|centar\|600px\|Od DNK do hromosoma]]

Razlika između verzija stranice "Hromosom"