Razlika između verzija stranice "Eneida"
| [nepregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Uklanjanje cjelokupnog sadržaja stranice |
|||
Red 1:
{{Prijevod_pasusa|srpskog}}
[[Datoteka:RomanVirgilFolio014rVergilPortrait.jpg|thumb|250px|Vergiljev portret u rukopisu ''Vergilius Romanus'']]
'''''Eneida''''' ([[Latinski jezik|lat]].''Aeneis'' je latinska [[Epika|epska]] [[Poezija|pjesma]] koju je napisao [[Rimska književnost|rimski pisac]] [[Vergilije]] tokom posljednjih deset godina svog života, od [[29 p.n.e.|29]]. do [[19 p.n.e.|19]]. godine p.n.e., nakon što se [[Cezar Augustus|Oktavijan August]] poslije [[Bitka kod Akcija|bitke kod Akcija]] (31 p.n.e.) konačno učvrstio kao samovladar [[Antički Rim|rimske države]]. Osnovna svrha epa je da proslavi porijeklo i razvitak [[Rimsko carstvo|Rimskog carstva]] te dostignuća kako Rima tako i samog Augusta. Temeljna ideja epa jeste [[legenda]] o [[Eneja|Eneji]], [[troja]]nskom junaku koji je preživio osvajanje i pustošenje Troje te je, nakon dugih lutanja, osnovao u [[Italija|italskoj]] pokrajini [[Lacij]]u trojansko naselje [[Lavinij]], nazvano po njegovoj italskoj supruzi Laviniji. Time je Eneja, preko svoga sina [[Jul (mitologija)|Jula]] predak roda [[Julijevci-Klaudijevci|Julijevaca]], osnivač grada [[Alba Longa|Albe Longe]], a u krajnjoj liniji i samog grada [[Rim]]a.
Ep se sastoji od dvanaest knjiga i ima ukupno 9.896 [[heksametar]]a. Najvažniji Vergilijev uzor bio je [[Homer]]. Od ''[[Ilijada|Ilijade]]'' i ''[[Odiseja|Odiseje]]'' zavisna je ''Eneida'' i u sadržini i u kompoziciji. Prvih šest pjevanja ''Eneide'' – u kojima se opisuju Enejina lutanja – odgovaraju sadržini ''Odiseje'', a drugih šest pjevanja – gdje se opisuju bojevi u [[Lacij]]u – odgovaraju sadržini ''Ilijade''. Od Homera uzeo je Vergilije i ideju da otpočne sa posljednjim događajem iz Enejinih lutanja, a da prethodne događaje naknadno ispriča kao epizodu (u ''Odiseji'' se tako na dvoru [[feačani|feačkoga]] kralja [[Alkinoj]]a pripovijedaju [[Odisej]]eva lutanja). Šesta pjesma ''Eneide'' – silazak u [[podzemni svijet]] – odgovara XI knjizi ''Odiseje'', gdje Odisej silazi u [[Had]]. I u ''Eneidi'' imamo igre na grobu Anhizovom (kojima odgovaraju posmrtne igre u [[Patroklo]]vu čast u ''Ilijadi''), zatim opis Enejinog štita (kome odgovara opis [[Ahilej]]evog štita u ''Ilijadi'') itd. U izrazu i [[Stilske figure|stilskim figurama]] također se Vergilije dosta ugledao na Homera.
Vergilija je smrt prekinula u radu na ovom epu; da je pjesma ostala nedovršena dokazuje nekih 60 nepotpunih [[heksametar]]a koji se nalaze raštrkani po cijelom epu i koje je pjesnik sigurno namjeravao popraviti. S druge strane, malo je vjerovatno da je pjesnik namjeravao dodavati pjesmi bilo šta što bi suštinski promijenilo, produžilo ili skratilo sadržaj spjeva. ''Eneidu'' su za objavljivanje nakon pjesnikove smrti pripremili njegovi prijatelji [[Varije Ruf]] i [[Plocije Tuka]].
== Knjige I–VI: put u Italiju ==
[[Datoteka:Aeneas'_Flight_from_Troy_by_Federico_Barocci.jpg|thumb|right|350px|''Eneja bježi dok Troja Gori'', [[Federico Barocci]], 1598, Galleria Borghese, Rim]]
=== Knjiga I ===
[[Eneja]], koji već sedam godina nakon pada [[Troja|Troje]] putuje ka [[Lacij]]u u [[Italija|Italiji]], upravo napušta [[Sicilija|Siciliju]]. Boginja [[Junona]], neprijateljica Trojanaca i zaštitnica [[Kartagina|Kartagine]] (za koju zna da joj je suđeno da jednoga dana bude uništena od strane naroda trojanskoga porijekla), naređuje bogu [[Vetar|vetrova]] [[Eol]]u da pošalje oluju na Enejine [[brod]]ove. Tada stradaju neki od brodova, ali bog [[Neptun]] umiruje oluju, te Eneja s preostalim brodovima pristaje na obalu [[Afrika|Afrike]]. Trojance srdačno prima [[Didona]], kraljica tek osnovane Kartage. Didona je nedavno pobjegla iz grada [[Tir]]a, gdje je kralj [[Pigmalion]] ubio svoga brata i Didoninog supruga Siheja. Boginja [[Venera]], Enejina majka, plašeći se i Junone i Tirijaca, udesi da se Diodona zaljubi u Eneju.
=== Knjiga II ===
Na Didoninu molbu, Eneja priča o propasti Troje i događajima koji su usljedili nakon pada: o gradnji [[Trojanski konj|trojanskog konja]] i Sinonovom lukavstvu, o [[Laokont]]ovoj smrti, paljenju grada, očajničkom ali neuspešnom otporu Trojanaca, [[Prijam]]ovoj pogibiji i Enejinom vlastitom bekstvu na Venerin podsticaj. Priča o tome kako je svoga oca [[Anhiz]]a na ramenima izneo iz grada, svoga sina Askanija (Jula) uzeo za ruku, kako je izgubio svoju ženu [[Kreuza|Kreuzu]] koja ih je sledila, te kako mu je njen duh otkrio sudbinu koja mu je namenjena.
=== Knjiga III ===
Eneja nastavlja svoje pričanje. On i njegovi drugovi koji su s njim izašli iz Troje grade brodove i isplovljavaju. Pristaju u [[Trakija|Trakiji]], ali odlaze nakon što je Eneja tamo pronašao grob svog ubijenog rođaka [[Polidor]]a i čuo njegov glas. Zatim otplove na ostrvo [[Delos]], gde im [[Apolon]]ovo proročište kazuje da treba da traže zemlju koja je prva iznedrila trojanski narod. Oni pogrešno zaključe da je to [[Krit]], te pristanu na tom ostrvu, ali odatle pobegnu zbog neke [[Kuga|kuge]] koja izbije na ostrvu. Eneja sad shvati da treba da plove ka Italiji. Na svom putu ka Italiji oni pristanu na ostrvo na kome su živele [[Harpije]] te ih napadnu. Harpija Kelena im proriče da neće osnovati nikakav grad sve dok ne budu tako izgladneli da moraju "jesti svoje stolove" (v. dalje Knjiga VII). U gradu Butrotu u [[Haonija|Haoniji]] sretnu [[Prijam]]ovog sina [[Helen (Trojanac)|Helena]] i [[Andromaha|Andromahu]]. Helen kazuje Eneji kojim putem treba da ide, da treba da poseti [[Sibila|Sibilu]] u [[Kuma|Kumi]] i da svoj novi grad treba da osnuje tamo gde pored jednog osamljenog potoka nađe belu [[Svinja|krmaču]] i njenih trideset prasića. Krenuvši dalje Eneja posećuje zemlju [[Kiklop]]a na Siciliji. Njegov otac umire u [[Drepanon]]u. Sa Sicilije stiže u Afriku.
=== Knjiga IV ===
Didona, premda se svome pokojnom mužu bila zaklela na doživotnu vjernost, priznaje svojoj sestri Ani da se zaljubila u Eneju. Junona i Venera odrede da će se ljubav Didone i Eneje zapečatiti tako što će voditi ljubav nakon što jedan njihov pohod u [[lov]] bude prekinut olujom pa budu morali da se sklone u pećinu. Glasina o njihovoj ljubavi stiže do Jarbasa, kralja susjednog getulskog kraljevstva, koga je Didona odbila kada ju je prosio i koji sada u svom gnjevu upućuje molbe Jupiteru. Jupiter određuje da Eneja mora napustiti Kartaginu. Kada Didona shvati da se Enejini brodovi spremaju da isplove, preklinje Eneju da ostane s njom. On joj odgovara da nema izbora jer mu [[bog]]ovi zapovedaju da krene u Italiju, čak i protiv njegove volje. Didonin bijes ne zaustavlja pripreme Trojanaca za pokret, i čak ni njena poslednja molba ne mijenja Enejinu odluku. Ona se sada priprema na [[samoubistvo]] i, kada je vidjela isplovljavanje trojanskih brodova, pali vlastitu lomaču i proklinje Eneju i cijelo njegovo potomstvo.
=== Knjiga V ===
Trojanci ponovo pristaju u Siciliji, gde ih ljubazno dočekuje njihov zemljak [[Acest]]. Prošlo je godinu dana od Anhizove smrti na tom mestu, te se obeležava godišnjica uz prinošenje žrtava i održavanje nadmetanja. Prvo nadmetanje je trka izm,eđu četiri broda. Gijant, zapovednik broda ''[[Himera]]'' ''(Chimaera)'', ljutito baci svoga krmanoša preko palube kada je izgubio vođstvo od broda ''[[Scila]]'' ''(Scylla)'' kojim zapoveda Kloant; Sergestov brod ''[[Kentaur]]'' ''(Centaurus)'' se nasuče; Mnestej u brodu ''Pristis'' prestigna Gijanta, ali ne uspe da stigne Kloanta. Zatim sledi takmičenje u trčanju, tokom kojega [[Nis]], nakon što se sapleo i pao, namerno saplete Salija da bi osigurao pobedu svome prijatelju [[Eurijal]]u. U [[boks]]erskom meču između Trojanca Daresa i Sicilijanca Entela, Eneja prekine borbu nakon što Sicilijanac okrutno nasrne na Daresa. Zatim sledi nadmetanje s [[Luk i strela|lukom i strelom]], te na kraju procesija 36 mladih konjanika predvođenih [[Askanije]]m, što će kasnije postati tradicijom u Rimu tokom tzv. [[Trojanske igre|Trojanskih igara]]. U međuvremenu Trojanke, umorne od dugih lutanja, podstakne Junona da zapale brodove. Međutim, uništene su samo četiri lađe jer na Enejinu molbu počne pljusak koji ugasi požar. Kasnije Trojanci ponovo otplove, ali neki ostaju na Siciliji da bi tu osnovali grad po imenu Acest (kasnije [[Segesta]]). Krmanoš Palinur zaspi i padne preko palube.
=== Knjiga VI ===
[[Datoteka:Wilson-avernus.jpg|right|thumb|250px|''Avernsko jezero I'', [[Richard Wilson (slikar)|Richard Wilson]], oko [[1765]].]]
Eneja posećuje [[Sibila|Sibilu]] u [[Kuma|Kumi]], koja mu predskazuje muke koje ga čekaju u [[Lacij]]u. Po njenom uputstvu, Eneja otkine [[Zlatna grana|zlatnu granu]] i zatim sa Sibilom kroz [[Avernijska pećina|Avernijsku pećinu]] blizu [[Avernijsko jezero|Avernijskog jezera]] silazi u [[Had (podzemni svijet)|podzemni svijet]]. Stigavši do reke [[Stiks]] ugledaju duhove nesahranjenih ljudi koji ne mogu preći reku, a među njima je i krmanoš Palinur, koji im priča o svojoj sudbini i moli ih da mu prirede pokop. Videvši zlatnu granu, [[Haron]] im dopušta da pređu Stiks, a zatim njih dvoje uspavaju [[Kerber]]a nekim kolačem u koji su umešali sredstvo za spavanje. Iza Kerberove pećine Eneja i Sibila nalaze različite grupe pokojnika: tu su deca, nepravedno osuđeni na smrt, oni koji su umrli od neuzvraćene ljubavi (među njima je i Didona, koja ostaje nedirnuta Enejinim izvinjenima i molbama za oproštaj), te oni koji su poginuli u bitkama. Eneja i Sibila zatim stižu pred ulaz u [[Tartar]], gde najgori grešnici trpe ogromne muke i patnje, a onda nastavljaju put sve dok ne stignu do [[Elizij]]a, gde u blaženstvu žive [[Duša|duše]] pravednika. Tu Eneja sreće svoga oca Anhiza te uzalud pokušava da ga zagrli. Eneja ugleda duše kako piju vodu iz reke [[Leta (rijeka)|Lete]], te Anhiz objašnjava da su to one duše koje će se [[Reinkarnacija|ponovo roditi]]: tokom dugog boravka u podzemnom svijetu te su se duše očistile od svojih pređašnjih [[greh]]ova i sada iz reke Lete piju vodu kako bi izgubili sve svoje dosadašnje [[sećanje]]. Ovu teoriju o reinkarnaciji Vergilije je možda preuzeo od [[Platon]]a ili od [[Orfej|orfičkih]] i [[Pitagorejci|pitagorejskih]] učenja. Anhiz pokazuje Eneji duše onih ljudi kojima je preodređeno da dostignu veliku slavu u rimskoj istoriji, a to su: [[Romul]], [[Rimsko kraljevstvo|rimski kraljevi]], veliki rimski vojskovođe, sam [[Oktavijan Avgust]] i njegov nećak [[Marko Klaudije Marcel]] (o čijem kratkom životu Vergilije pravi dirljivu [[aluziju]]). Nakon toga Eneja i Sibila napuštaju podzemni svijet kroz "vrata od slonovače", putem kojih se ljudima šalju lažne vizije (o značaju ovih vrata kod Vergilija mnogo se i dugo raspravljalo, ali bez konačnog zaključka). U ovoj knjizi nalaze se stihovi koji se mogu smatrati središnjim za ceo ep (VI, 851–853):
:''Tu regere imperio populos, Romane, memento:''
:''hae tibi erunt artes: pacisque imponere morem,''
:''parcere subiectis et debellare superbos.''
:''Tvoje će, Rimljanine, biti da narod'ma vladaš:
:''tvoja umeća će biti: da namećeš vladu mira,''
:''pokorene da štediš, nemirne snažno da lomiš''.
== Knjige VII–XII: rat u Italiji ==
=== Knjiga VII ===
Eneja i Trojanci stižu do ušća reke [[Tibar]] i pristanu u [[Lacij]]u. Tu se ispunjava proročanstvo [[Harpije]] Kelene (v. gore, Knjiga III), jer jedu kolače od [[hleb]]a koji su im služili kao kakve zdele. [[Lavinija]], kćerka kralja [[Latin]]a, koji vlada Lacijem, ima mnogo prosaca od kojih najviše šansi ima [[Turno]], kralj [[Rutuli|Rutula]]. Međutim, Latinu je njegov otac prorekao da se Lavinija ne sme udati ni za jednog od [[Latini|Latina]] nego za stranca koji će sa strane doći u Lacij. Latin ljubazno prima izaslanike Trojanaca, a zatim Eneji nudi savez i ruku svoje kćerke. Junona vidi da se Trojanci spremaju tu nastaniti te poziva [[Erinije|Furiju]] Alektu, koja u dušama Lavinijine majke Amate i Turna podstiče besno neprijateljstvo i mržnju prema Trojancima. Alekta udesi da Askanije, koji je otišao u lov, tom prilikom rani [[jelen]]a koji je držan kao ljubimac kraljevskog domaćinstva. To izazove borbu. Latin je nemoćan u svojim pokušajima da zaustavi pripreme za rat, i [[Italici|italska plemena]] se okupljaju pod vodstvo svojih vođa, među kojima se, osim Turna, nalaze Mezencije, mrzitelj bogova i omraženi [[tiranin]], zatim [[Mesap]], Viribije ([[Hipolit]]ov sin) te [[Volsci|volščanska]] ratnica [[Kamila (mitologija)|Kamila]].
=== Knjiga VIII ===
Bog reke Tibar hrabri Eneju govoreći mu da traži savezništvo s [[Arkadija|Arkađanima]] i njihovim vođom [[Evandar|Evandrom]], koji je osnovao grad na [[Palatin]]u, koji će kasnije postati delom grada [[Rim]]a. Veslajući uz Tibar, Eneja vidi na obali belu krmaču s njenim prasićima, upravo kako je i bilo predskazano. Evandar obećava svoju pomoć trojanskom junaku. Bog [[Vulkan (mitologija)|Vulkan]], na [[Venera|Venerinu]] molbu, kuje za Eneju [[oklop]]. Evandar, koji je Eneji pokazao različita mesta u svom gradu, koja će kasnije biti znamenitosti Rima, savetuje da se sklopi savez s [[Etrurci]]ma. Venera donosi Eneji njegov novi oklop, koji uključuje i štit na kome se nalaze prikazi različitih događaja iz rimske budućnosti, sve do bitke kod Akcija.
=== Knjiga IX ===
Eneja je svojim Trojancima rekao da se u njegovoj odsutnosti drže tabora, te oni odbijaju da prihvate bitku čak i kada ih okruže Turno i njegova vojska. Kada Turno pokuša da zapali trojanske lađe, [[Neptun]] pretvara lađe u morske [[nimfe]]. Kada je pala noć, [[Nis]] i [[Eurijal]] izlaze iz tabora kako bi pronašli Eneju. Tom prilikom ubiju nekoliko neprijateljskih vojnika koji su bili pijani zaspali, ali ih potom spazi kolona [[Konjica|konjanika]], od čije ruke obojica i ginu, ali tek nakon što je Nis pokušao da spasi svoga prijatelja. Rutuli napadaju trojanski tabor, a Askanije, kome je ovo prva bitka, ubija jednog Rutula koji je uzvikivao uvrede. Turno je odsečen u unutrašnjosti tabora i ubija mnoštvo Trojanaca, a zatim skoči u reku kao bi pobegao.
=== Knjiga X ===
Na [[Olimp]]u bogovi raspravljaju o sukobu na zemlji. Eneja sklapa savez sa [[Tarhon]]om, etrurskim kraljem, te s njim i Evandrovim sinom Palasom kreće natrag ka Trojancima. Turno ih napada čim su njihovi brodovi došli do obale: dođe do bitke u kojoj gine Palas. Junona stvori ukazanje Eneje, te Turno stane da goni tu prikazu, misleći da je to pravi Eneja: Turno sledi prikazu na jedan brod koji ga odvozi. Eneja rani Mezencija i nevoljno ubija Mezencijevog sina [[Laus]]a koji je pokušao da zaštiti svoga oca. Mezencije uzjaše svoga vernog konja Reba ''(Rhaebus)'' i krene u poslednji napad na Eneju, ali Trojanac ubija i Mezencija i njegovog konja.
=== Knjiga XI ===
Eneja prsolavlja trojansku pobedu i oplakuje Palasovu smrt. [[Latini]] šalju izaslanike i sklapa se primirje. Kralj Latin i italski vođe se sreću i raspravljaju; pada predlog da Turno, koji nosi najveću odgovornost za izbijanje rata, treba i da završi taj rat tako što će se ogledati u dvoboju s Enejom. Turno prihvata taj izazov. Latini sada čuju da Trojanci i Etrurci kreću protiv njih, a napadače dočekuju [[Kamila (mitologija)|Kamila]] i njena volščanska konjica. U bici koja je usledila Tarahon svuče Venula s konja, Aruns ubija Kamilu, ali nju osveti [[Opis]], glasnik boginje [[Dijana (mitologija)|Dijane]]. Volščani najzad budu poraženi.
=== Knjiga XII ===
[[Latini]] su obeshrabreni i Turno odlučuje da se sam sukobi s Enejom, uprkos tome što kralj Latin i Amata pokušavaju da ga od toga odgovore. Sprovode se pripreme za [[dvoboj]], ali Turnova sestra [[Juturna]] podstakne Rutule, koji su ionako već zabrinuti za ishod dvoboja, da se umešaju. Tako se dve vojske ponovo sukobljavaju. Eneju pogodi i rani jedna strela, ali Venera ga izlečuje te on stane da goni Turna. Tada Eneja spazi da je grad Latina nebranjen te povede trojansku vojsku na grad. Amata iz očajanja izvrši samoubistvo. Zatim Turno izaziva Eneju na dvoboj i dve vojske stoje po strani dok se dvojica vođa međusobno bore. Eneja kopljem rani Turna i konačno, kada vidi da njegov neprijatelj na sebi nosi oružje skinuto s mrtvog Palasovog tela, mačem probada i ubija Turna.
== Društveni i književni kontekst ==
[[Datoteka:Giovanni Battista Tiepolo 046.jpg|thumb|250px|left|''Merkur naređuje Eneji da napusti Kartaginu'', [[Giambattista Tiepolo]], [[1757]], [[Villa Valmarana]] [[Vicenza]]]]
Pobedivši [[Marko Antonije|Marka Antonija]] u bici kod Akcija 31. godine st. e. Oktavijan je zavladao i [[Antička Grčka|grčkim]] istokom, postavši [[Autokratija|samovladar]], ali ne [[Monarhija|monarh]] [[Helenizam|helenističkog]] tipa, nego oslanjajući se, barem formalno, na rimske [[republika]]nske tradicije. Voleo je da ga nazivaju ''princeps'', tradicionalnim nazivom za prvaka senata u doba republike ''(princeps senatus)'': stoga je i [[državno uređenje]] koje je zaveo nazvano [[principat]]om. Time su završene decenije krvavih [[Rimski građanski ratovi|građanskih ratova]], ali je time nestalo i [[Rimska republika|Rimske republike]]. Za tradicionalni datum utemeljenja principata uzima se 13. januar 27. godine st. e., čime je započelo i viševekovno razdoblje [[Rimsko carstvo|Rimskog carstva]]. Tri dana nakon toga Oktavijan je od [[Rimski senat|senata]] dobio naziv ''Augustus'' (grčki ''Sebastós'' = Uzvišeni), što će otada i on sam i njegovi naslednici isticati kao deo svojega imena: ''Imperator Caesar Augustus''. Koncentrisavši u svojim rukama sve najvažnije časti, od [[konzul]]skog naziva i vrhovnog zapovedništva nad [[Rimska vojska|vojskom]] do časti [[Tribun|narodnog tribuna]], Avgust je postao samovladar, a u Rimu uspostavio [[mir]], nazvan po njemu ''pax Augusta''. Najjasniju ocenu prilika toga doba sažeo je [[Tacit]] u drugom poglavlju na početku svojih ''[[Anali (Tacit)|Anala]]'': "Kada nakon Antonijeve nasilne smrti ni [[Julije Cezar|julijevskoj]] stranci nije preostalo drugih vođa do Cezara, ovaj se odrekne [[Drugi trijumvirat|trijumvirskog]] položaja, stade se nazivati [[konzul]]om i navodno se zadovolji [[tribun]]skim pravom da zaštiti narod. Pošto pridobije vojnike darovima, narod obiljem žita, sve pak sladošću mira, stade se postepeno izdizati i sebi prisvajati prava senata, [[magistrat]]a i [[zakon]]a. I niko mu se nije protivio, jer najodvažniji bejahu pali u bitkama ili [[Proskripcije|proskripcijama]] i jer su se ostali [[Nobilitet|nobili]] toliko više uzdizali u bogatstvu i častima koliko je ko bio spremniji na ropsku poslušnost, a kako su u novome poretku bili na dobitku, više su voleli sigurnu sadašnjost nego pogubnu prošlost".
Avgust, pravim imenom Gaj Oktavije, a otkad ga je [[Julije Cezar]] usinio – Gaj Julije Cezar Oktavijan, vladao je kao car punih četrdeset godina tokom kojih je Rim izrastao u milionski velegrad. Ako mu je glavni cilj i bio da mnogobrojnim građevinama uveliča sjaj svoje vladavine, ipak je time i stanovništvu prestonice dao posla, a besposleni je gradski [[proletarijat]] smanjio i time što je vojničke [[Veterani|veterane]] naselio po mnogim [[Rimska kolinija|kolonijama]] u Italiji i u [[Rimske provincije|provincijama]]. Učvršćujući svoju vlast ograničavanjem vlasti senata, novom upravnom podelom provincija, postavljanjem temelja carskom činovničkom aparatu itd., Avgust je odlučno sprovodio i unutrašnje reforme društva, kao što su zakoni protiv raskoši bogatih, za revitalizaciju [[Brak|bračnog]] života, protiv nerađanja dece i očuvanje odnosno vraćanje na neke tradicionalne vrednosti života iz starorimske republike. Sve su te Avgustove mere, premda je na njih mnogo polagao, bile kratkoga veka, prvo jer se društveni tokovi teško daju regulisati zakonskim aktima, a zatim i jer se pokazalo nemogućim društvene vrednosti nekadašnjeg [[polis]]a preslikati na prestonicu carstva koje je, obnavljajući se iz krivi što ju je za sobom ostavila rimska republika, sada širilo svoje horizonte i objedinjavalo mnoge i različite [[Kultura|kulture]]. Ipak su te Avgustove reforme iscrpljenoj rimskoj [[Elita|eliti]] dale snažan, iako trenutan, podsticaj da se založe za sve ono što je ostalo i živo i vredno iz razdoblja rasta rimske republike. Za to je car pridobio i neke vrlo ugledne nekadašnje svoje protivnike, otupio oštricu [[Opozicija|opozicije]], pa čak ličnim uticajem pridobio i određenu skonost masa.
Doba Avgustove restauracije, kako se često naziva, nametnulo je i naziv "Avgustovo doba" ovom odsečku klasičnog doba [[Rimska književnost|rimske književnosti]], za čije se međaše tradicionalno uzimaju 30. god. st. e. i 14. god. n. e. i time nedvosmisleno vezuju za period samovlade Oktavijana Avgusta. Iako te godine sigurno nisu ni početak ni kraj i čak nemaju direktnog [[Književnost|književnog]] značaja, ipak su to prekretnice koje se duboko zasecaju u [[Društvo|društvenu]], [[Politika|političku]] i kulturnu istoriju. U periodizaciji rimske književne istorije ovde bi se ipak mogla napraviti mala ispravka i početak tzv. Avgustovog doba pomeriti na 43. god. st. e., kada su Oktavijan, Antonije i [[Marko Emilije Lepid|Lepid]] uzeli za sebe ovlašćenja ''ad rem publicam constituendam''. Pisci Avgustove obnove počeli su svoje stvaralaštvo upravo između 43. i 30. godine: [[Vergilije]] je, nakon svojih mladalačkih pesama sačuvanih u ''[[Vergilijev dodatak|Vergilijevom dodatku]]'', u razdoblju od 42. do 39. godine sastavio ''[[Bukolike|Pastirske pesme]]'', svoje prvo znamenito delo, koje veoma dobro simboliše ovo prelazno doba, u kome nestaje republika; a postepeno smirivanje političkih prilika i izrastanje novog poretka ogledaju se u njegovom [[Didaktička književnost|didaktičkom epu]] ''[[Georgike]]'', pisanom između 37. i 29. godine. Na početku [[Horacije]]vog stvaralaštva stoje prva knjiga ''[[Satire (Horacije)|Satira]]'' (izdata 35), te druga knjiga ''Satira'' i knjiga ''[[Epode (Horacije)|Epoda]]'', obe pisane između 35. i 30. godine. I ostali su pesnici, osim [[Ovidije|Ovidija]] – dakle, [[Kornelije Gal]], [[Tibul]], [[Propercije]] – svoj književni rad počeli pre definitivnog učvršćivanja Avgusta na čelu rimske države. Zbog toga bi se razdoblje od 43. do 30. godine moglo izdvojiti kao "trijumviratski" period rimske književnosti.
Prvi Avgustov period započinje, dakle, 30. godine i premda je već 27. formalno utemeljen [[principat]] kao novi oblik državnoga uređenja, donja granica ovoga odsečka mora se pomeriti otprilike u 20. godinu st. e. Propercijeva druga knjiga ''Elegija'', Tibulova prva i druga knjiga ''Elegija'', Horacijeve ''[[Ode (Horacije)|Ode]]'' I–III i Vergilijeva ''Eneida'' – sva ta dela u osnovi pripadaju prvom Avgustovom periodu (premda ''Eneida'' ostaje nedovršena i posle Vergilijeve smrti 19. god. st. e.). Kraju ovog odsečka pripadaju Horacijeva ''[[Pisma (Horacije)|Pisma]]'' I i II, 1, te Propercijeva treća knjiga ''Elegija'': u tim se delima već primećuju znaci atmosfere drugog Avgustovog doba. Oko 20. godine, naime, dolazi do prekretnice u prirodi vladavine Avgusta, koji napušta raniju politiku "mehkog patronata" nad pesnicima i demonstrira čvrstu ruku neprikosnovene vlasti. [[Mecenat]], koji je do tada taktički posredovao između želja cara i moralnih skrupula pesnika, iz nepoznatih se razloga oko 20. godine st. e. povukao iz javnoga života, a Avgust počeo da raskida, ili barem modifikuje mnoge od onih republikanskih formi što su kao [[Atavizam|atavizmi]] zaostali iz prethodnog razdoblja. Drugom Avgustovom periodu pripadaju Propercijeva četvrta knjiga i Horacijeve ''Ode'' IV, ''Pisma'' II, 2 (Avgustu) i II, 3, (tzv. ''[[Ars poetica]]''). Ovidijeve ''[[Ljubavne pesme (Ovidije)|Ljubavne pesme]]'' zahvataju oba Avgustova perioda, dok sva ostala njegova dela pripadaju drugom periodu.
Kao što se prethodni period, [[Ciceron]]ovo doba, odlikovao izvanrednim usponom [[Proza|proznoga]] stvaralaštva, tako u Avgustovo doba [[Poezija|pesništvo]] dostiže svoje najsjajnije vrhunce u cjelokupnoj [[Rimska književnost|rimskoj književnosti]]. Tom su pesništvu i sam Avgust i njegovi bliski saradnici, posebno Mecenat, davali svoju punu podršku, kako moralnu tako i materijalnu. Zato je i dalje aktuelno često postavljano pitanje da li pesništvo Avgustovog doba ima karakter [[Dvorski pesnik|dvorskog pesništva]]. Potvrdni se odgovor sam nameće, ako se misli na opšte i pojedinačne podsticaje koji su dolazili bilo od cara samoga bilo od ljudi iz njegovog okruženja na planu kulturne [[Propaganda|propagande]], koja se delom svodila na protežiranje tematike u okviru Avgustove obnove, a delom – posebno u drugom Avgustovom periodu – i na slavljenje careve ličnosti i njegovih zasluga za rimski narod. Ovo se pesništvo, pak, ne može okarakterisati kao [[dvor]]sko ako se ima u vidu visok stepen [[Estetika|estetske]] slobode koju je uživao svaki stvaralac, kako onaj bliži caru i njegovom krugu tako i onaj dalji. Tim pre što su se i mnogi republikanci u toku Avgustove vladavine intimno složili s načelima mira i reda koje je Avgust sprovodio ne morajući ih pritom nametati jer je veliki deo pisaca tog doba u svojoj mladosti ili čak zrelosti imao prilike doživeti krvavu stvarnost građanskog rata. Kao da se predah, osećaj olakšanja nakon burnih vremena odslikava u njihovom stvaralaštvu.
Mada se pokazuje nemogućim dati jednoznačnu karakterizaciju pesništva Avgustovog doba, činjenica je da u tom periodu dolazi do konačne promene statusa pesnika i poezije u rimskom društvu, do promene koja je imala veliki značaj. Pisanje poezije se sada pojavljuje kao ugledna profesija plemenitih Rimljana. Pesnici napuštaju esteticizam, to [[katul]]ovsko zanimanje za pesničku veštinu radi veštine same, i povezuju se s društvom, otkrivaju ili priznaju svoju društvenu angažovanost – ili se, pak, osećaju obaveznima da brane svoju neangažovanost. Oživljava, dakle, klasični [[Antička Grčka|grčki]] pogled na poeziju: smatra se da je ona delo važnih ljudi i da može koristiti građanima, bilo u moralnom ili u vaspitnom smislu. Od [[Elegija|elegijskih]] pesnika, [[Tibul]] je bio [[Viteški stalež|viteškog]] porekla i [[Horacije]] ga je smatrao imućnim; [[Ovidije]] i [[Propercije]] su također bili vitezovi ''(equites)'', a Propercije je imao veze sa ljudima iz senatorskog staleža i prijatelje u [[konzul]]skim porodicama. Horacije ne stoji tako dobro: on je sin [[Oslobođenici|oslobođenika]], ali oslobođenika koji je ipak imao dovoljno sredstava da svome sinu obezbedi tada najbolje moguće obrazovanje. Na kraju je Horacije dostigao status svojevrsnog dvorskog pesnika ''(poeta laureatus)'': on ne samo da na sebe uzima ulogu [[Etika|etičkog]] i vaspitnog pesnika, nego daje i teoriju takve poezije.
Pošto su pesnici tradicionalno poticali iz nižih društvenih slojeva i pošto u rimskome svijetu nije bilo nekog sistema "honorara" (osim za pisce [[drama]]), njima je sredstva za život obezbeđivalo pre svega pokroviteljstvo. Pesnici su se okupljali oko bogatih rimskih [[Aristokratija|aristokrata]], pa je veliki epski pesnik [[Enije]], na primer, za pokrovitelja, pored ostalih, imao i [[Marko Fulvije Nobilior|Marka Fulvija Nobiliora]], a postoji i čitav niz drugih pesnika koji su živeli od svojih epova u kojima su slavili aristokratske vojskovođe. Premda su se tako pesnici u osnovi uklopili u opšterimski sistem [[Klijenti i patroni|klijenata i patrona]], već je u naranije doba postojala razlika između običnih klijenata i klijenata-pesnika, jer je ono što je pesnik mogao pružiti svome patronu bilo na daleko većoj ceni nego ono što su mu pružali ostali klijenti, a to je ovekovečenje njegove slave. Štaviše, mnogi su Rimljani, uključujući Cicerona, smatrali da će im upravo ''memoria sempiterna'' (= večno sećanje) omogućiti da i posle smrti nastave svoj "život". Ciceron, na svoju žalost, nije uspeo pronaći pesnika voljnog da opeva njegove ''res gestae'', pa se sam poduzeo toga posla. Tako je svaki pesnik na izvestan način mogao obezbediti besmrtnost. Upravo je to ključan argument u poznatoj Ciceronovoj odbrani pesnika [[Arhija|Arhije]]: Arhija je omogućio besmrtnost [[Gaj Marije|Mariju]] i [[Lukul]]u, a preko njih i cijelom rimskom narodu. Ovaj aspekt uloge pesnika u Rimu zadržava svoju izvanrednu važnost i u Avgustovom dobu.
[[Datoteka:Aeneis 3 147.jpeg|thumb|right|200px|[[Penati]] pozivaju Eneju da napusti Krit i krene ka Italiji (scena iz III, 147)]]
Ali s promenom položaja pesnika menjala se i priroda patronata. [[Katul]], čija porodica ima prijateljske odnose s Julijem Cezarom, nema ekonomske potrebe za pokroviteljem. Njegov krug je "[[koterija]]", društvo jednakih: kada se u svojoj prvoj pesmi obraća [[Kornelije Nepot|Korneliju Nepotu]], to predstavlja samo gest prijateljstva ili učtivosti i ništa više. Slično je i s Propercijem u vreme kad piše prvu knjigu. Ali patronat postoji i dalje, čak i među pesnicima Avgustovog doba koji se nalaze visoko na društvenoj lestvici. Najvažniji književni krug ovoga doba bio je onaj čiji je zaštitnik i pokrovitelj bio bliski Avgustov saradnik, [[Gaj Cilnije Mecenat]] (između 74. i 64. – 8. god. st. e.). Iz uglednog [[Etrurija|etrurskog]] roda, na koji je bio veoma ponosan, Mecenat je u vreme Avgustovog uspona obavljao i neke političke funkcije, među ostalim imao i posredničku ulogu u izmirenju Antonija i Oktavijana 40. godine i dva puta bio Oktavijanov zastupnik u [[Rim]]u. Inače se držao podalje od državnih službi. Njegovom su književnom krugu, u kojem je, čini se, [[Epikur]]ova [[filozofija]] bila vezna nit, pripadali: [[Lucije Varije]] i Vergilije, koji su u krug uveli Horacija, a kasnije im se pridružio Propercije. Među manjim književnicima učestvovali su Mecenatov oslobođenik Gaj Melis i [[epigram]]atičar Domicije Mars, zatim Vergilijevi i Horacijevi prijatelji [[Plocije Tuka]] i [[Kvintilije Var]].
Tokom prvog Avgustovog perioda Mecenat se pojavljuje kao avgustovski patron koji posreduje između pesnikâ i princepsa. Pre svega, Avgust je prirodno želeo da njegova herojska dela budu zabeležena u nekom epu – želeo je, dakle, vlastiti delić besmrtnosti. Problem je bio u tome što su Mecenatovi pesnici – Vergilije, Horacije i zatim Propercije – u većoj ili manjoj meri bili ljudi od načela, i moralnih i književnih. Prilagodljivi je Tibul u svoje elegije ispevane u čast ljubavi i mira mogao uključiti pohvalu svoga pokrovitelja [[Mesala Korvin|Mesale Korvina]] i njegovih vojničkih podviga. Ali ne i Propercije. Osim toga, on nije bio epski pesnik, kao što to nije bio ni Horacije, a prvobitno ni Vergilije. To je predstavljalo problem. Ali Avgust je ipak bio, blago rečeno, moćan. Moralna i književna načela pesnika poteklih iz viših društvenih slojeva i želja cara da bude proslavljen u epu tako se izmiruju pomoću [[Diplomatija|diplomatije]], posredovanja, objašnjavanja. Upravo je Mecenatova zasluga što su njegovi pesnici imali slobodu da jedno vreme odbijaju careve zahteve ili ih ispunjavaju na njima svojstven način.
Mecenatov se krug od drugih razlikovao i u drugim važnim aspektima, a ne samo s obzirom na moralna i umetnička gledišta njegovih pesnika. Pre svega, radi se jednostavno o tome šta se nudi: ovi pesnici doduše nisu bili ponizni siromasi, ali su [[Horacije|Horaciju]], na primer, bila potrebna neka sredstva za život, a svi bejahu izgubili porodičnu imovinu u zaplenama zemljišta tokom trijumvirskog perioda. Mecenat i Avgust su Horacija i [[Vergilije|Vergilija]] darovali velikom imovinom (posebno, čini se, Vergilija), što je tim pesnicima omogućilo da žive u veoma ugodnoj dokolici bilo u gradu ili na selu. Stoga su ovi inače moralno osetljivi ljudi morali imati izvestan osećaj moralne odgovornosti prema svome dobročinitelju. Zatim, zadatak na koji su bili podsticani nije se sastojao samo u proslavljanju herojskih dela velikog vojskovođe. To je bilo nešto jedinstveno za Mecenatov krug i odslikavalo je jedinstvenu prirodu njegovog i zatim Avgustovog pokroviteljstva. Biti njegov štićenik, posredno ili neposredno, značilo je biti štićenik vlasti, pri čemu je postojao pritisak da se politika vlasti protežira i njen ugled uzvisuje. To se moglo činiti nezavidnim zadatkom, ali i izazovom, i ovi su se skrupulozni pesnici toga zadatka prihvatili, iako ne uvek entuzijastički i neposredno.
S nastupom drugog Avgustovog perioda menja se priroda carskog pokroviteljstva nad pesnicima. Sofisticirani Mecenat, iz nedovoljno jasnih razloga, gubi na važnosti i pesnici dolaze pod neposredni patronat cara. Njegova je ruka bila teža i postajala je sve teža. Politički život oko 20. god. st. e. otkriva jednog više [[Autokratija|autokratskoga]] vladara (18. godine su, na primer, doneti strogi zakoni o braku), a poezija, izgubivši posredništvo Mecenata, također mora odgovoriti novim prilikama. [[Horacije]] je, na primer, nevoljno izdao četvrtu knjigu ''Oda'', koja sadrži ono što je ranije uglavnom izbegavao: panegirik. [[Propercije]] je istovremeno smatrao mudrim da u četvrtu knjigu svojih ''Elegija'' uvrsti i pesme koje odgovaraju zvanično proklamovanim idealima Avgustove restauracije.
Horacije i [[Propercije]] su, dakle, ljubazno odbili Avgustovu i Mecenatovu molbu da napišu delo koje bi proslavilo prvog rimskog cara i njegove ''res gestae'', ali činilo se, bar sudeći po uvodu u treću knjigu ''[[Georgike|Georgika]]'', da bi Vergilije bio voljan sastaviti jedno takvo delo. On se toga i pothvatio, ali na kraju je stvorio delo koje je daleko nadraslo svoju prvobitnu tematiku osnivanja Rima i slavljenja Avgusta.
== Značaj i uticaj ==
Spev koji je Vergilije stvorio, a koji je prvobitno trebalo da proslavlja rimske početke i [[Popis rimskih careva|prvoga rimskog cara]], pred nama stoji kao veoma složeno književno delo. Okvir toga dela čini [[homer]]ska [[epika]], koja podrazumeva prisustvo [[Bog|božanstava]] i njihovu intervenciju u ljudsko delovanje, kao i herojske podvige. Pojedine epizode u epu pokazuju dug prema spevu ''[[Argonauti]]ca'' [[Apolonije Rođanin|Apolonija Rođanina]], kao i prema starim rimskim pesnicima [[Gnej Nevije|Gneju Neviju]] i [[Kvint Enije|Kvintu Eniju]]. Ipak, cijela je Vergilijeva pesma duboko prožeta rimskim temama, rimskim vrednostima i rimskom istorijom. Na osnovnom nivou rimski narod i vodeće rimske porodice proslavljaju se prikazom njihovih predaka koji su živeli u davno herojsko vreme, a istovremeno velike rimske pobede prikazuju se progresivno – tako kao da one neumitno vode ka vrhuncu koji se ostvaruje u Avgustovoj vladavini. I grad [[Rim]] i cijela [[Italija]] prikazani su kao delovi jednog velikog božanskog plana. Važnu karakteristiku epa čini prikaz Italije kao jedinstvene cjeline, gotovo u modernom značenju [[Nacija|nacije]], te prikaz rimske istorije kao neprekinute cjeline od [[Osnivanje Rima|osnivanja grada]] do utemeljenja carstva.
[[Religija|Religijska]] verovanja kojima je ep prožet mnogo su dublja od tradicionalnih [[Grčka mitologija|mitoloških]] predstava grčkih i rimskih božanstava. [[Antika|Antička]] verovanja i [[ritual]]i, prema kojima se u epu iskazuje dužno poštovanje, koegzistiraju zajedno sa [[Filozofija|filozofskim]] stavovima koje su Rimljani preuzeli iz [[Antička filozofija|grčke filozofije]] i modifikovali ih prema vlastitom sistemu vrednosti. [[Teologija]] u VI knjizi i [[Etika|etička]] pitanja koja se raspravljaju u IV i XII knjizi izazivaju pitanja na koja se ne može dati konačan odgovor. Naročito je ljubav između [[Eneja|Eneje]] i [[Didona|Didone]] u IV bila predmet mnogih rasprava, a pesnik je izazivao i kritike zbog toga što je tu Eneju predstavio kao prilično zlobnog čoveka, za razliku od Kartaginjanke Didone koja izaziva sve simpatije čitaoca. Veliko je pesnikovo dostignuće ne samo to što je prikazao božansko predoređenje Rima da osvaja, vlada i nameće mir, nego i to što je opisao patnje i osvajača i osvojenih, i plemenitih i običnih ljudi, i onih koji su se zapleli u sudbinu drugih ljudi, kao što su [[Kreuza]], [[Turno]], Laus, [[Palas]] i [[Mezencije]].
== Vanjski linkovi ==
* '''Sequels'''
** [http://virgil.org/supplementa/decembrio.htm The Thirteenth Book of the ''Aeneid'': a fragment by Pier Candido Decembrio, translated by David Wilson-Okamura]
** Supplement to the twelfth book of the ''Aeneid'' by Maffeo Vegio at [http://virgil.org/supplementa/vegio-latin.htm Latin text] and [http://virgil.org/supplementa/vegio-twyne.htm English translation]
* '''Commentary'''
** [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Serv.+A.+toc Perseus/Tufts: Maurus Servius Honoratus. Commentary on the ''Aeneid'' of Vergil. (Latin)]
** [http://www.cliffsnotes.com/WileyCDA/LitNote/id-3.html CliffsNotes]
{{Rimska mitologija}}
[[Kategorija:Književnost]]
[[Kategorija:Odabrani članci na drugim Wikipedijama]]
[[ang:Æneid]]
[[ar:الإنياذة]]
[[arz:انياده]]
[[be-x-old:Энэіда]]
[[bg:Енеида]]
[[bn:ঈনীড]]
[[bo:༄༅།། ཨེ་ནེ་རྡི།]]
[[br:Aeneis]]
[[ca:Eneida]]
[[cs:Aeneis]]
[[cy:Aenid]]
[[da:Æneiden]]
[[de:Aeneis]]
[[el:Αινειάδα]]
[[en:Aeneid]]
[[eo:Eneado]]
[[es:Eneida]]
[[et:Aeneis]]
[[eu:Eneida]]
[[fa:انهاید]]
[[fi:Aeneis]]
[[fr:Énéide]]
[[fur:Eneide]]
[[ga:An Aeinéid]]
[[gl:Eneida]]
[[he:אינאיס]]
[[hr:Eneida]]
[[hu:Publius Vergilius Maro#Aeneis]]
[[is:Eneasarkviða]]
[[it:Eneide]]
[[ja:アエネーイス]]
[[ko:아이네이스]]
[[ku:Aeneis]]
[[la:Aeneis]]
[[lt:Eneida]]
[[mn:Энейн дуулал]]
[[mt:Enejide]]
[[nl:Aeneis]]
[[no:Æneiden]]
[[pl:Eneida]]
[[pt:Eneida]]
[[ro:Eneida]]
[[ru:Энеида]]
[[scn:Eneidi]]
[[sco:Eneados]]
[[sh:Eneida]]
[[simple:Aeneis]]
[[sl:Eneida]]
[[sq:Aeneidos]]
[[sr:Енеида]]
[[sv:Aeneiden]]
[[tl:Aeneis]]
[[tr:Aineias]]
[[uk:Енеїда (Вергілій)]]
[[zh:埃涅阿斯纪]]
| |||