Razlika između verzija stranice "Prvi svjetski rat"
| [nepregledana izmjena] | [nepregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m Poništene izmjene koje je napravio 82.173.83.105 (razgovor), vraćeno na zadnju verziju koju je sačuvao TXiKiBoT |
|||
Red 42:
Neki naučnici smatraju da je Prvi svjetski rat bio samo prva faza tridesetogodišnjeg rata koji je u stvari trajao od [[1914]]. do [[1941]]. godine.
== Uzroci i povod rata ==
Suprotnosti i borba interesa između dva suprotna bloka zemalja, [[Antanta|Antante]] i [[Trojni savez|Trojnog saveza]], dostigle su vrhunac u nizu političkih kriza i lokalnih ratova [[1914]]. godine, kada su prerasli u otvoreni sukob i [[rat]].
[[Datoteka:Guetteur au poste de l'écluse 26.jpg|mini|[[Haut-Rhin]], [[Francuska]], [[1917]]. ]]
Neposredni povod za izbijanje rata je bio atentat 28. juna [[1914]]. na [[Austro-Ugarska|austrougarskog]] prijestolonasljednika [[Franz Ferdinand|Franza Ferdinanda]] i njegovu ženu [[Sophia Chotkowa|Sofije]] u [[Sarajevo|Sarajevu]], koji je došao u [[Bosna|Bosnu]] na posmatranje vojnih vježba. On je po završetku vježba posjetio Sarajevo. Kada je stigao u grad, na njega i njegovu ženu izvršen je atentat koji je izvršio pripadnik [[Mlada Bosna|Mlade Bosne]], [[Gavrilo Princip]], ali su stvarni uzroci mnogo dublji. Poslije nekoliko sati vijest se čula u svim zemljama, a Austro-Ugarska je poslala ultimatum Srbiji da pretraži državu, što je Srbija, zbog 10. člana u kojem je Austro-Ugarska tražila od Srbije da njihova policija istraži atentat na Franza Ferdinada, odbila. Austro-Ugarska je ubrzo objavila rat Srbiji.
U [[oktobar|oktobru]] [[1914]]. godine [[Njemačka|Njemačkoj]] i [[Austro-Ugarska|Austro-Ugarskoj]] prilazi [[Osmanlijsko carstvo]]. Od tada se taj vojni savez naziva Centralne sile. U rat je [[1915]]. godine ušla i [[Italija]], nakon što su joj sile Antante tajnim ugovorom u Londonu obećale južni [[Tirol]], [[Gorica|Goricu]], [[Istra|Istru]], [[Trst]] i dio [[Dalmacija|Dalmacije]]. U jesen iste godine u rat je na strani Centralnih sila ušla i [[Bugarska]].
U toku [[1916]]. godine u rat su na strani Antante stupile [[Rumunija]] i [[Portugal]], a naredne [[1917]]. godine [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], [[Kina]] i [[Grčka]].
=== Imperijalni interesi ===
Prateći primjer [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Britanije]] pod vodstvom [[Benjamin Disraeli|Benjamina Disraelia]], čak je i [[Otto von Bismarck]] shvatio vrijednost kolonija koje bi osigurale, po njegovim riječima, "nova tržišta za [[Njemačka|njemačku]] industriju, proširenje trgovine i nova polja za njemačke aktivnosti, civilizaciju i kapital".
Apsolutističke zemlje Centralne sile, predvođene ujedinjenom, industrijaliziranom Njemačkom, koja je udvrostručila svoju mornaricu od vremena [[Franko-Pruski Rat|Franko-Pruskog Rata]], su bile strategijska prijetnja tržištima i sigurnosti snažnije utemeljenih savezničkih snaga i carske Rusije.
[[Antanta]] je tako bila sporazum između Britanije i [[Francuska|Francuske]] koji je imao za cilj da uspori njemački ekspanzionizam. Sporazum Antante, zajedno sa rusko-francuskim savezništvom je zadovoljavao njihove zajedničke geopolitičke interese.
Francuska i Britanija, su zbog toga bile prinuđene da okončaju vjekovna neprijateljstva. Britanski političari su strahovali od još jedne njemačke vojne pobjede nad Francuskom, kao u [[Francusko-Pruski Rat|Francusko-Pruskom Ratu]], koja bi mogla biti okončana njemačkim preuzimanjem francuskih kolonija, upravo obratni scenario od stvarnog ishoda rata kada je Britanija okupirala većinu njemačkih i turskih kolonija i stavila ih u status "protektorata". Ovakva strahovanja su imala osnova u tome što su francuske kolonije bile u neposrednoj blizini britanskih: Nigerija je na primjer bila u potpunosti okružena francuskih kolonijama, Indija je u neposrednoj blizini Francuske Indokine, i slično.
Strategijska trka između Britanije i Njemačke je po povlačenju Bizmarka, prvog diplomata tog vremena, dobila na intenzitetu, i povećala napore na konsolidaciji postojećih interesnih zona i zauzimanju novih kolonija. Primjere ovakvih konflikata su [[Marokanska kriza]] [[1905]] i [[Tangerska kriza]]. Ovi konflikti su otpočeli kada je [[Wilhelm II|njemački car Wilhelm]] priznao nezavisnost[[Maroko|Maroka]] od Francuske, novog Britanskog strateškog partnera. Tokom Druge marokanske krize, Njemačka je uputila svoju mornaricu u Maroko, ispitujući snagu saveza između Britanije i Francuske.
Mreža evropskih savezništava se stvorila po linijama imperijalnih interesa. Najveći interes Austro-Ugarska vidjela je u bosanskim šumama (kao i Rusija), pa je tu došlo do najvećeg kontakta sila.
=== Balans sile ===
Početkom dvadesetog vijeka balans sile u Evropi je bio vrlo delikatan, a bio je i ugrožen serijom događaja:
* Britansko naginjanje prema [[Francuska|Francusko]]-[[Rusija|Ruskom]] savezu, podstaknuto njemačkim ugrožavanjem britanske mornaričke premoći.
* Njemački i [[Austro-Ugarska|austrougarski]] izazovi englesko-francusko-ruskom savezu ([[Savez Antante]]).
* Njemačka je alarmirana bržim oporavkom Rusije od poraza u ratu sa [[Japan]]om [[1905]]. i revolucionarnim previranjima u [[Rusija|Rusiji]].
* Porast snažnih nacionalnih pokreta među državama Balkana, koje su podršku crpile iz [[Berlin]]a, [[Beč]]a i [[Sankt Petersburg|Petersburga]].
* Austrijski regionalni interesi su bili ugroženi nakon što je Srbija udvostručila svoju teritoriju nakon [[Balkanski Ratovi|Balkanskih Ratova]] [[1912]]-[[1913]]. Nakon atentata u Sarajevu, Austrougarska je Srbiji postavili neispunjiv ultimatum 3. jula [[1914]]. i nakon što nije dobila zadovljavajući odgovor, [[Austro-Ugarska]] je prekinula diplomatske odnose sa [[Srbija|Srbijom]] 25. jula i objavila joj rat 28. jula [[1914]]. Rusija, koja je sebe vidjela kao garanta srpske nezavisnosti, je izvršila mobilizaciju 30. jula. Njemačka, saveznik Austrougraske je uputila zahtjev Rusiji da obustavi mobilizaciju 31. jula, ali [[Rusija]] nije udovoljila ovom zahtjevu, jer bi demobilizacija značila da ne bi mogla reaktivirati svoje vojne resurse u prihvatljivom vremenu. Zbog neispunjavanja ovog zahtjeva Njemačka je 1. augusta objavila rat Rusiji, a dva dana kasnije i Francuskoj.
== Ratna tehnika ==
Od sredine 19. vijeka izgradnja kopnene vojske krenula je ubrzanim tempom. U mnogim zemljama uvodi se opća vojna obaveza, čime se stvaraju osnove za angažiranje velikih ljudskih i materijalnih potencijala u slučaju rata. Istovremeno sa organizacijskim vršene su značajne promjene u [[oružje|naoružanju]] i opremi. Mehaniziranje rata naglo je napredovalo na kraju 19. vijeka. Veliki ubojni efekat postignut je kada su izumljene [[puška repetirka|puške repetirke]] kojima je teoretski hiljadu vojnika moglo ispaliti u minuti 10.000 metaka na udaljenosti od 3,9 kilometara. U roku od pola vijeka udvadesetostručila se brzina paljbe, a domet puške povećao šesnaest puta.
== Hronologija izbijanja rata ==
| |||