Nacionalni spomenik-Proizvodnja soli u Tuzli

Proizvodnja soli u Tuzli kao industrijsko naslijeđe, proglašeno je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Nacionalni spomenik čine tri cjeline:

• Stara solana Kreka u Tuzli u centru grada, sa dimnjakom, radionicama i Zgradom sa skladištem rijetkih materijala i Muzej soli sa pokretnim naslijeđem u krugu Fabrike soli Tuzla.
• Pumpna stanica i slani bunari na brdu Borić
• Solni bunar iz osmanskog perioda u centru grada na Solnom trgu.

Historija

Arheološki materijal, sa lokaliteta Gornja Tuzla svjedoči o postojanju neolitskog naselja. Riječ je o posudi, kod koje je obod uvučen prema unutrašnjosti, a dno je šiljasto. Danas se arheolozi slažu da su tuzlanski izvori soli bili glavni razlog velikog naseljavanja područja centralnog Balkana u doba Starčevačke i Vinčanske kulture. Nema dokaza da su Rimljani eksploatisali so, mada je nazivaju imenom To Salines. Prvi pisani pomen imena ovog grada veže se za bilješku Konstantina Porfirogeneta koji u djelu De administrando imperio Tuzlu naslovljava imenom Salenes. Tek su u periodu srednjeg vijeka zabilježeni prvi podaci o proizvodnji soli u Tuzli. Današnje područje Tuzle u to vrijeme je pripadalo staroj bosanskoj Župi Soli. Prvi pisani podatak o soli u ovom kraju potiče iz 1189. godine i potpisan je između bana Kulina i Dubrovčana.

Osmanlije su po svom dolasku, 1474. godine, izgradili prve solne bunare duboke 60 metara. Iz njega se crpila slana voda, koja se poslije iskuhavala u željeznim tavama ispod kojih je gorjela vatra.

Maksimalna količina proizvedene soli bazirana na tehnologiji vakuum-uparavanja je 201.890 tona soli 1974. godine. Zatvaranjem solnih bunara u maju 2007. godine na reviru Hukalo – Bukovčić, iz kojih je crpljena slana voda, otklonjeni su uzroci slijeganja tla u gradu Tuzli koji su iznosili u prosjeku 10 metara.

Uređen je Solni trg kao savremeni izložbeni prostor – stilizirana sojenica sa muzejskom postavkom koja prikazuje način proizvodnje soli u neolitskom i osmanskom periodu.

Tehnološki postupak iz XX vijeka

Slana voda sa izvorišta je sonovodom doticala u kazane do visine od 45 cm, grijanim na ugalj. Ispod svakog kazana, zidane su od vatrostalne opeke po tri peći sa ložištima. Tu se vršilo ukuvavanje slane vode do kristalizacije soli u obliku kaše. Uz pomoć čaklji so se izvlačila u korito i na cjedilište, gdje se obavljalo grubo odstranjivanje vlage. Slijedio je transport do centrifuge gdje se količina vlage u soli smanjivala na nivo od 7 do 2 %. Centrifugirana sol se dalje prenosila gumenim kašikastim elevatorima u rotacionu sušaru. Sušara je radila na principu ubacivanja vazduha i soli u komoru gdje bi se sol dodatno osušila. Nakon ovog tretmana sol se pakovala.

Literatura

• Nenad N. Tasić Beograd, ANUBiH, Godišnjak 2007 - NEOLIT U SJENCI - JOŠ JEDAN OSVRT NA STARČEVAČKA NASELJA U BOSNI

Vanjski linkovi

• Solana Tuzla Arhivirano 20. 5. 2014. na Wayback Machine
• Historija Arhivirano 17. 6. 2016. na Wayback Machine