Mississippi (rijeka)
Mississippi (engleski: Mississippi River) jest druga najduža rijeka i glavna rijeka po veličini drenažnog sistema u Sjevernoj Americi, u Sjedinjenim Državama.[1][2] Od svog izvora, jezera Itasca u sjevernoj Minnesoti, teče prema jugu u dužini od 3.770 km[2] do delte rijeke Mississippi u Meksičkom zaljevu. Sa svojim brojnim pritokama, sliv Mississippija odvodi vodu iz 32 američke države i dvije kanadske provincije između Rocky i Appalachian planina.[3] Glavni dio je u potpunosti unutar Sjedinjenih Država; ukupni sliv je 2.980.000 km2, od čega je samo oko 1% u Kanadi. Mississippi se rangira kao trinaesta po veličini rijeka na svijetu. Rijeka graniči ili prolazi kroz države Minnesota, Wisconsin, Iowa, Illinois, Missouri, Kentucky, Tennessee, Arkansas, Mississippi i Louisiana.[4][5]
U geografskoj literaturi se dužina Mississippija često računa zajedno sa dužinom rijeke Missouri. Mississipi i Missouri zajedno su najduži riječni tok u Sjevernoj Americi i jedan od najdužih riječnih tokova Svijeta.
Indijanci žive duž rijeke Mississippi i njenih pritoka hiljadama godina. Većinom su bili lovci-sakupljači, ali neki, kao što su graditelji humki, formirali su plodne poljoprivredne i urbane civilizacije. Dolazak Evropljana u 16. vijeku promijenio je način života domorodaca jer su se prvi istraživači, a zatim doseljenici upuštali u sliv u sve većem broju.[6] Rijeka je prvo služila kao barijera, formirajući granice za Novu Španiju, Novu Francusku i rane Sjedinjene Države, a zatim i kao vitalna transportna arterija i komunikacijska veza. U 19. vijeku, u vrijeme vrhunca ideologije manifestne sudbine, Mississippi i nekoliko zapadnih pritoka, ponajprije Missouri, formirali su puteve za zapadnu ekspanziju Sjedinjenih Država.
Formirano od debelih slojeva riječnih naslaga mulja, uvala Mississippija jedno je od najplodnijih regija Sjedinjenih Država; parobrodi su bili naširoko korišteni u 19. i ranom 20. vijeku za transport poljoprivredne i industrijske robe. Tokom američkog građanskog rata, osvajanje Mississippija od strane snaga Unije označilo je prekretnicu ka pobjedi, zbog strateškog značaja rijeke za ratne napore Konfederacije. Zbog značajnog rasta gradova i većih brodova i tegljača koji su zamijenili parobrode, u prvim decenijama 20. vijeka, rijeka je doživjela masivne inženjerske radove poput nasipa, riječnih brava i brana, često građenih u kombinaciji. Glavni fokus ovog rada bio je spriječiti da se donji Mississippi pomjeri u kanal rijeke Atchafalaya i zaobiđe New Orleans.
Od 20. vijeka, rijeka Mississippi je također iskusila velike probleme zagađenja okoliša - prije svega povišene razine hranjivih tvari i kemikalija iz poljoprivrednog oticanja, primarnog doprinosa mrtvoj zoni Meksičkog zaljeva.
Geografija
urediIzvor rijeke
urediMississippi je rijeka koja nastaje oticanjem iz jezera, te nema izvor u klasičnom smislu te riječi. Jezero Itasca iz kojeg odlijevanjem nastaje rijeka Mississippi nalazi se u američkoj državi Minnesoti. Jezero se nalazi na oko 450 metara nadmorske visine. Naziv rijeke dolazi iz indijanskog Odžibvej jezika i ima značenje velika rijeka. U indijanskom Algonkin jeziku naziv rijeke znači i otac rijeka. Danas je područje jezera iz kojeg otiče rijeka zaštićeno kao državni park prirode.
Tok i sliv rijeke
urediRijeka Mississippi teče od sjevera ka jugu Sjedinjenih Država. Tok rijeke se geografski dijeli na gornji tok Mississippija (od izvora pa do ušća rijeke Ohio u Mississippi), i donji tok Mississippija (od ušća rijeke Ohio do delta Mississippija). Mississippi ima veliki broj većih i manjih pritoka. Sama rijeka skoro da fizički u potpunosti dijeli Sjedinjene Države na dva dijela, istočni i zapadni. Područja kojima rijeka protiče, danas su uglavnom gusto naseljena. Postoji veliki broj mostova preko ove rijeke. Mnogi od njih su opjevani u pjesmama ili opisani u literaturi dok su neki postali i simboli naselja ili država u kojima se nalaze. Slivno područje Mississippija obuhvata skoro cijeli prostor između Američkih kordiljera i Apalačkog gorja te između Velikih jezera i Meksičkog zaljeva. Samo manji dio ovog područja pripada slivu Velikih jezera na sjeveru ili rijeci Rio Grande na jugu.
Ušće rijeke
urediMississippi se ulijeva u Meksički zaljev nekih 160 km južno od grada New Orleansa. Pošto su vode rijeke tokom mnogih vijekova nanijele dosta materijala (šljunka, pijeska, zemlje, kamena) do ušća, rijeka je na samome ušću stvorila mnoštvo korita, manjih ili većih tokova i močvara. S vremenom je došlo do prijetnje da rijeka u potpunosti promijeni tok između grada New Orleansa i ušća u okean. Da bi spriječili krajnje ostvarenje ovog prirodnog fenomena a time i veliku prirodnu katastrofu, vlasti i ljudi s ovih prostora su radili na dugotrajnom i teškom projektu ponovnog ukorićenja rijeke. To je rađeno uglavnom produbljavanjem glavnog korita kao i dizanjem kompleksnog niza nasipa oko glavnog i niza manjih korita. Interesantna je i činjenica da se na ušću, tzv. delti Mississippija neslana voda rijeke ne miješa odmah u većoj količini sa slanom vodom okeana već biva nošena golfskom okeanskom strujom oko poluotoka i države Floride prije nego se u potpunosti pomiješa s okeanskom vodom.
Historija
urediPrvi Evropljani koji su ugledali ovu rijeku bili su španski konkvistadori. To se je dogodilo 8. maja 1541, a njihov vođa Hernando De Soto rijeci je tad dao ime Rio de Espiritu Santo (rijeka duha svetog). Kasnije, u 17-tom vijeku, su u ova područja stigli Francuski istraživači koji će na osnovu indijanskog naziva za manji dio rijeke u blizini jezera Itaska, ciljelom riječnom toku dati ime Mississippi. To su bili Louis Joliette i Jacques Marquette.
1682. godine Cavalieri i de Tonty su zauzeli cijeli sliv Mississippija za Francusku krunu nazivajući Mississippi rijekom Colbert po Jeanu Baptisteu Colbertu tadašnjem francuskom ministru financija i utemeljitelju francuske kraljevske mornarice a područja oko rijeke Louisiana po tadašnjem francuskom kralju Luisu XIV. Grad New Orleans su utemeljili Francuzi 1718. Nakon francuskog gubitka svih područja na sjeverno američkom kontinentu Mississippi je postala granicom između Britanskog i Španskog kraljevstva. Britanci su kontrolirali teritoriju istočno od Misisippija a Španci teritoriju zapadno od rijeke. Ugovorom iz 1800, Louisiana iz španskog vlasništva nakratko dolazi u posjed Francuske. Sjedinjene Američke države su je kupile od Francuske 1803. godine. Zemlju zapadno od Mississippija su uzeli od španskog kraljevstva u seriji ratnih sukoba. Henry Rowe Schoolcraft 1832. otkriva izvor rijeke.
Početkom devetnaestog vijeka na rijeci se javljaju prvi parobrodi. Oni će dominirati ovom rijekom tokom cijelog devetnaestog vijeka.
Osim ekonomskog i transportnog značaja za cijelu Ameriku, ovi brodovi su ostavili traga i u američkoj književnosti i muzici. U to vrijeme često su se dešavale utrke parobroda. Jedan od tih brodova je bio i parobrod New Orleans koji je ujedno bio i prvi parobrod koji je preplovio sveukupan brodoplovan tok rijeke Mississippi. U američko-britanskom ratu iz 1812-e odigrala se je i bitka kod New Orleansa iz koje su Amerikanci izašli kao pobjednici. U blizini rijeke kod grada Vicksburga desila se je i bitka između Sjevera iJuga u američkom građanskom ratu. Grad Chicago je početkom 20-tog vijeka kanalom bio povezan sa rijekom Mississippi (putem rijeke Illinois). Time je kanalizacija Chicaga umjesto u jezero Michigan(Mičigen) bila preusmjerena u Mississippi. Krajem devetnaestog kao i u dvadesetom vijeku izgrađen je veliki broj mostova preko rijeke. Danas mnogi od njih predstavljaju turističku atrakciju. Na ovoj rijeci je Ralph Samuelson 1922. godine izmislio i usavršio skijanje na vodi.
Najveće pritoke i gradovi
urediMississippi ima puno velikih i ogroman broj manjih pritoka što ne čudi s obzirom da razvodi vodene tokove s većeg dijela Sjedinjenih Država. Neke od tih pritoka su:
- Red River
- White river
- Arkansas
- Ohio
- Big Muddy River
- Missouri River
- Des Moines River
- Wiscoinsin River
- Minnesota River
Kraj obala rijeke Mississippi se također razvio i veliki broj naseljenih mjesta. Neki od najvećih gradova na obali Mississippija su:
Kultura
urediRijeka Mississippi je poslužila i kao pozornica za roman Hermana Melvilla i Marka Twaina. Poznati Twainov roman "Život na Mississippiju" opisuje život na rijeci i uz rijeku kroz putovanje rijekom glavnog junaka Hacklberrija Finna dok Melvillov roman predstavlja rijeku kao metaforu za cijele Sjedinjene države. Mississippi je vrlo čest motiv u američkoj country muzici. Na ušću rijeke Mississippi crni robovi i njihovi izravni potomci su utemeljili posebnu vrstu bluza, tzv. Delta blues.
Vanjski linkovi
uredi
Mississippi (rijeka) na Wikimedia Commonsu
Reference
uredi- ^ United States Geological Survey Hydrological Unit Code: 08-09-01-00- Lower Mississippi-New Orleans Watershed
- ^ a b "Lengths of the major rivers". United States Geological Survey. Arhivirano s originala, 5. 3. 2009. Pristupljeno 14. 3. 2009.
- ^ "Mississippi River Facts – Mississippi National River and Recreation Area (U.S. National Park Service)". www.nps.gov (jezik: engleski). Arhivirano s originala, 17. 11. 2018. Pristupljeno 16. 11. 2018.
- ^ "United States Geography: Rivers". www.ducksters.com (jezik: engleski). Arhivirano s originala, 28. 4. 2019. Pristupljeno 30. 6. 2017.
- ^ "The 10 States That Border the Mississippi". ThoughtCo. Arhivirano s originala, 7. 9. 2017. Pristupljeno 30. 6. 2017.
- ^ "Mississippi (river US) facts, information, pictures | Encyclopedia.com articles about Mississippi (river US)". www.encyclopedia.com (jezik: engleski). Arhivirano s originala, 18. 6. 2017. Pristupljeno 30. 6. 2017.