En passant

En passant je potez pješakom u šahu. Označava usputno uzimanje pješaka pješakom (fr.: en passant - u prolazu), kada je pješak sa svoje početne pozicije pomjeren za dva polja prošavši pored protivničkog pješaka, koji ga može (ali ne mora) uzeti, ali ga može uzeti samo u narednom potezu. Ako je to jedini potez, onda se pješak mora uzeti.^[1]

Jedino potezom en passant je moguće postići dvostruki šah, napasti kralja sa dvije figure, bez preduslova, da je figura sa kojom je kralj napadnut upravo pomaknuta.

U algebarskoj notaciji, en passant se notira kao e5 x d6 e.p. (gdje se skraćenica e.p. najčešće izostavlja)

Primjeri

Primjer 1.1 za en passant

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Početna pozicija pred moguć en passant.

Primjer 1.2 za en passant

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

bijeli je upravo odigrao potez pješakom d4.

Primjer 1.3 za en passant

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Crni je odigravši potez ed3 uzeo bijelog pješaka „u prolazu“, ili en passant.

Ako je en passant jedini potez, onda se pješak mora uzeti.

U Primjeru 2.1, na 1. g4 nije pat zbog 1. .. hg3.

Primjer 2.1

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

poslije 1. g4 nije pat, pošto crni može da igra 1. .. hg3 (uzimanje en passant).

Primjer 2.2

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Nije pat, pošto crni mora da igra 1. .. hg3 (uzimanje en passant).

Primjer 2.3

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Pozicija poslije uzimanja en passant 1. .. hg3

Ako bismo pomjerili crnog kralja na h5, a pješaka na h6 (Primjer 3.1), poslije 1. g4 nije mat takođe zbog 1. .. hg3.

Primjer 3.1

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

poslije 1. g4 nije mat, pošto crni može (mora) da igra 1. .. hg3

Primjer 3.1

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Nije mat, pošto crni može (mora) da igra 1. .. hg3 (uzimanje en passant).

Primjer 3.1

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Pozicija poslije uzimanja en passant 1. .. hg3

Šahovska studija

Dobar primjer poteza en passant, je šahovska studija Vladimira Korolkova, kao primjer problemskog šaha.

Vladimir Korolkov
Schach 1957

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Bijeli na potezu (nakon 4. ... c5xd4)

Nakon
5. Lc3-a1 d7-d6!
crni pokušava iznuditi pat. Nakon 6.c2-c3? d4-d3+ je pat neizbježan. No bijeli može igrati
6.c2-c4!,
koji na prvi pogled vodi ka patu, ali koristi vezivanje pješaka na d4 i iznuđuje njegovo uzimanje en passant.
Nakon
6. ... d4xc3 e.p.
7.La1xc3 slijedi mat.

Šahovske partije

Gundersen - Faul, 1928.

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Pozicija nakon 12...f7–f5

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

nakon 14...g7–g5. Bijeli uzima pješaka en passant.

U partiji Gunnara Gundersena i Alberta H. Faula^[2] iz 1928. godine potez en passant je iskorišten u cilju matiranja crnog kralja. Nakon što crni potezom

12...f7–f5

pješakom napadne crnu damu, bijeli odgovara napadom pješaka na kralja

13. h5+ Kh6

zatim otvaranjem dijagonale lovcu ponovo šahira kralja

14. Sxe6+

Crni ima jedino mogućnost odbrane pješakom, jer 14...Kh7 rezultira 15.Dxg7# skorim matom

14... g5

Nakon čega bijeli koristi pravilo en passant, te matira.

15. hxg6e.p.#