Baloie (Šipovo)

Iz Šipova potječe fragmentirani natpis sa formulom LDDD (Lacus dotus decurionum decreto), koji potvrđuju da je ovdje postojao municipalni grad kojim je upravljao ordo decurionum.

Rimski kompleks

Rimska aglomeracija u Šipovu, po svom urbanom sklopu, bila je cjelina sastavljena od manjih pratećih naselja smještenih uz itinerersku cestu Salona – Servitium. Uzvodno uz Janj, otkopani su ostaci kasnoantičke bazilike sa presvođenim grobnicama. Pored ušća Lubovačke rijeke bilo je naseobinsko naselje sa termama i mozaicima.

Najznačajniji dio ove razbijene aglomeracije je kvadratični dio sa rimskim ruševinam, nedovoljno istražen, za koji se predpostavlja da je bio rimski castrum, konkretnije logor za jednu kohortu. Na ruševinama je nađena ara rimskog vojnika na kojoj je naveden naziv garnizona. Ovaj logor iz I i II vijeka prerastao je kasnije u civilnu naseobinu. Na ovom prostoru nađen je mnogobrojni arheološki materijal.

Poklopac sarkofaga

Otkriveno je sedam fragmenata antičkog poklopca orijentalnog (maloazijskog) tipa, tri amorfna i četiri sa prikazima. To je poklopac na dvije vode sa četiri akroterija na uglovima. Nije nađen ni jedan dio sarkofaga. Poklopac je bio dimenzija 3,35x1,35 metara. Po tome se zaključuje da je sarkofag služio za sahranu šire porodice.

U uglovima poklopca sa prednje strane su medaljoni sa portretima vlasnika sarkofaga. Uz medaljone su nagi eroti sa prekriženim nogama, oslonjeni na prevrnutu baklju. Srednji dio prednje strane je sa motivom daće (Totenmahl). Na prednjoj strani je i prikaz akantuove kime.

Na bočnim stranama je prikaz glave, Gorgone, najčešći motiv sa rimskih sarkofaga.

Poklopac je još jedno svjedočanstvo o postojanju takvih grobnica u Bosni i Hercegovini u rimskom periodu. Paralelno sa sarkofazima pojavljuju se i urne, kao svjedočanstvo spaljivanja pokojnika, kojih u to vrijeme nije više bilo na obali Jadrana, što govori o dozi konzervatizma karakterističnoj za unutrašnjost.

Mauzolej

Poklopac je djelo domaćih majstora koji su izradili i mauzolej, čiji su fragmenti pronađeni u Šipovu krajem XIX vijeka (Ćiro Truhelka), a potiče iz IV vijeka p.n.e. Brojni su elementi koji povezuju ova dva nalaza: identičan način oblikovanja, izrada tijela figura, nespretno oblikovanje udova, pogrešno ukrštanje nogu, draperija i nabor na portretima, oblikovanje girlanda, te akantusovi listovi koji su postavljeni na sličan način. Sve to govori da sarkofag i mauzolej nisu djela pojedinačnih majstora već se radi o radioničkim proizvodima. Kamenorezačke radionice postojale su od ranije i izrađivale su raznu skulpturu, reljefe Jupitera, Minerve i Genija, kompoziciju sa lavljim glavama i arhitektonsku dekoraciju.

Greda sa bogatom profilacijom od korniža, ukrašena raznovrsnim kimatijem, je nešto starija, sa klasičnom izradom. Uz neizbježnu naivnost, šipovačka radionica sačuvala je svoj vlastiti izraz i autentičnost, uprkos uticajima iz Salone i Panonije.

Literatura

Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić -Sarajevo, 1966- KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE
Ivo Bojanovski, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988 - BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA
Nenad Cambi, Godišnjak CBI, Sarajevo 1982 –SARKOFAG IZ ŠIPOVA