Genetički poremećaj
Genetički poremećaj zdravstveni je problem uzrokovan jednom ili više abnormalnosti u genomu. Može biti uzrokovan mutacijom u jednom genu (monogenski) ili više njih (poligeni), kao i hromosomskom abnormalnošću. Iako su poligenski poremećaji najčešći, termin se uglavnom koristi kada se raspravlja o poremećajima s jednim genetičkim uzrokom, bilo u genu ili hromosomu.[1][2] Odgovorna mutacija može se dogoditi spontano prije embrionskog razvoja (mutacija de novo), ili može biti naslijeđena od dva roditelja koji su nositelji neispravnog gena (autosomno recesivno nasljeđivanje) ili od roditelja sa poremećajem (autosomno dominantno nasljeđivanje). Kada se genetički poremećaj nasljeđuje od jednog ili oba roditelja, također se klasificira kao nasljedna bolest. Neki poremećaji su uzrokovani mutacijom X hromosoma i nasljeđuju X-vezano. Veoma mali broj poremećaja nasljeđuje se na Y-vezani ili mitohondrijski vezani.[3]
| Genetički poremećaj | |
|---|---|
 Dječak sa Downovim sindromom, jednim od najuobičajenojih genetičkih poremećaja | |
| Klasifikacija i vanjski resursi | |
| MeSH | [http://www.nlm.nih.gov/cgi/mesh/2010/MB_cgi?field=uid&term=D030342
|
Poznato je preko 6.000 genetičkih poremećaja,[4] a novi genetički poremećaji se neprestano opisuju u medicinskoj literaturi.[5] Više od 600 ovih poremećaja je izlječivo.[6] Otprilike 1 od 50 ljudi je pogođeno poznatim poremećajem jednog gena, dok je oko 1 od 263 pogođeno hromosomskim poremećajem.[7] Oko 65% ljudi ima neki oblik zdravstvenih problema kao rezultat urođenih genetičkih mutacija.[7] Zbog značajno velikog broja genetičkih poremećaja, otprilike 1 od 21 osobe je pogođeno genetičkim poremećajem klasifikovanim kao "rijetka" (obično definirana kao da pogađa manje od 1 na 2000 ljudi). Većina genetičkih poremećaja su rijetki sami po sebi.[5][8]
Svi genetički poremećaji prisutni su prije rođenja, proizvode prirođenu manu, ali mnogi urođeni nedostaci su razvojni, a ne nasljedni. Suprotno nasljednoj bolesti je stečena bolest. Većina karcinoma, iako uključuju genetičke mutacije malog udjela ćelija u tijelu, su stečene bolesti. Neki sindrom porodičnog karcinoma, poput mutacije BRCA, su nasljedni genetički poremećaji.[9]
| Prevalencija poremećaja (približno) | |
|---|---|
| Autosomno dominantne | |
| Porodična hiperholesterolemija | 1/500[10] |
| Policistna bubrežna bolest | 1/750[11] |
| Neurofibromatoza tipa I | 1/2.500[12] |
| Nasljedna sferocitoza | 1/5.000 |
| Marfanov sindrom | 1/4.000[13] |
| Huntingtonova bolest | 1/15.000[14] |
| Autosomno recesivne | |
| Anemija srpastih eritrocita | 17625[15] |
| Cistasta fibroza | 1/2.000 |
| Tay–Sachsova bolest | 1/3.000 |
| FenIlketonurija | 1/12.000 |
| Mukopolisaharidoze | 1/25.000 |
| Nedostatak lizosomne kiele lipaze | 1/40.000 |
| Bolest skladištenja glikogena | 1/50.000 |
| Galaktozemija | 1/57.000 |
| X-vezane | |
| Duchenneova mišićna distrofija | 1/5.000 |
| Hemofilija | 1/10.000 |
| Vrijednosti su za živororođenčad | |
Uzroci
urediPostoji nekoliko mogućih uzroka: Mutacija, kao što su mnogi kanceri Trisomija hromosoma,kao što je Downov sindrom ili ponovljena duplikacija dijela hromosoma, kao u sindromu fragilnog hromosoma X . Delecija regije hromosoma, kao što je sindro delecije 22q13 , u kojem je odsutan dugi kraj hromosoma 22, ili iz kompletnog hromosoma, kao što je Turnenov sindrom, u kojem nedostaje spolni hromosom. Jedan ili više gena naslijeđenih od roditelja; u ovom slučaju poremećaj se naziva nasljednom bolešću. Roditelji su često zdravi, ako su nositelji recesivnog gena, kao što je cistasta fibroza,iako se javljaju i slučajevi sa dominantnim genetičkim defektima, kao što je ahondroplazija.
Opća razmatranja
urediU 46 ljudskih hromosoma (22 para autosoma i par spollnih hromosoma) ima skoro tri milijarde baznih parova DNK koje sadrže oko 80.000 protein-kodirajućih gena. Kodirajuće regije zauzimaju manje od 5% genoma (funkcija ostatka DNK ostaje nepoznata), s tim da neki hromosomi imaju veću gustoću gena od drugih. Jedan od najvećih problema je otkrivanje kako geni doprinose složenom obrascu nasljeđivanja bolesti, kao što su dijabetes, astma, rak i mentalne bolesti. U svim ovim slučajevima, nijedan gen nema potencijal da utvrdi hoće li ili ne osoba razviti bolest. Postepeno su upoznavane neke bolesti čiji je uzrok izmjena ili mutacija svih ili nekih regija gena. Ove bolesti obično utiču na sve ćelije u tijelu. Jedna od najčešćih genetičkih bolesti je Downov sindrom. Ovaj poremećaj nastaje kada podjela ćelija uspije izazvati pojavu 47 hromosoma, što je više od 46.
Neke nasljedne bolesti
uredi| Promjena | Mutacija | Hromosom | Kariotip |
|---|---|---|---|
| Angelmanov sindrom | DCP | 15 | |
| Canavanova bolest | P | 17 | |
| Charcot-Marie-Toothova bolest | P | 19 | |
| Sljepilo za boje | P | X | |
| Downov sindrom | C | 21 | |
| Edwardsov sindrom | C | 18 | |
| Spina bifida | P | 1 | |
| Fenilketonurija | P | 12 | |
| Porodična mediteranska groznica | MEFV | 16 p13.3 | |
| Cistasta fibroza | P | 7 | |
| Hemofilija | P | X | |
| Ehlers-Danlosov sindrom | P | 1, 15, X | |
| Joubertov sindrom | |||
| Klinefelterov sindrom | C | X | 47 XXY |
| Neurofibromatoza | |||
| Pelizaeus-Merzbacherova bolest | |||
| Patauov sindrom | C | 13 | |
| Prader-Williev sindrom | DC | 15 | |
| Tay-Sachsova bolest | P | 15 | |
| Turnerov sindrom | C | X |
- P - tačkasta mutacija ili bilo koja insercija/delecija gena ili dijela gena
- D - Odsustvo jednog ili više gena
- C - Preostao čitav hromosom, nedostaje ili oboje
Nervni poremećaji
urediEndokrinologija i metabolizam
uredi- Hemoglobinopatija
- HiperFenIlalaninemijaza
- Hipotiroidizam
- Porodična hiperholesterolemija
- Prader-Willijev sindrom
- Suprabubrežna hiperplazija
- Wilsonova bolest
Respiratorne bolesti
urediPrimarna imunodeficiencija
uredi- Ataxia telangiectasia
- Spolno vezana agammaglobulinemija
Nedostatci komplementa
uredi- DiGeorgeov sindrom
- Hiper-IgM imunodeficijencija
- Nedostatak adenozin-deaminaze (ADA)
- Nedostatak Jak-3
- Sindrom golih limfocita
- Teška kombinirana imunodeficijencija (SCID)
- Wiskott-Aldrichov sindrom
Autoimuni poremećaji
uredi- Ankilozni spondilitis
- Autoimunski poliglandulski sindrom
- Dijabetes tipa 1
- Sistemski lupus erythematosus
- Reumatoidni artritis
Samoupalni sindromi
uredi- Blauov sindrom
- Hiper-IgD sindrom
- Muskle-Wellsov sindrom
- PFAPA
- Porodična hladna koprivnjača (CINCA)
- Porodična mediteranska groznica
Probavni trakt
uredi- Cistasta fibroza
- Crohnova bolest
- Dijabetes tipa 1
- Kolorektumski rak
- Rak gušterače
- Wilsonova bolest
- Zellwegerov sindrom
Mišići i kosti
uredi- Ahondroplazija
- Amiotrofna lateralna skleroza
- Cockayneov sindrom
- Charcot-Marie-Toothov sindrom
- Displazija
- Duchenneova mišićna distrofija
- Ehlers-Danlosov sindrom i sindrom hiperlaksije zglobova
- Ellis-van Creveldov sindrom
- Marfanov sindrom
- Miotonusna distrofija
- Osteogenesis imperfecta
- Osteohondromatoza
- Progresivna osifikujuća fibrodisplazija
- Autosomna dominantna bolest moždanih arterija sa subkortiknim infarktima i leukoencefalopatijom
Krv i limfno tkivo
uredi- Anemija spuštenih ćelija
- Burkittov limfom
- Gaucherova bolest
- Hemofilija A
- Hronična limfoidna leukemija
- Hronična mijeloidna leukemija
- Niemann-Pickova bolest
- Paroksistazna noćna hemoglobinurija
- Talasemija
Specifične bolesti žena
urediSpecifične bolesti muškaraca
urediKarcinomi
uredi- Burkittov limfom
- Hronična mijeloidna leukemija
- Maligni melanom
- Maloćelijski rak pluća
- Neurofibromatoza
- Policistasta bolest bubrega
- ProteinskI supresor tumora p53
- Rak debelog crijeva
- Rak dojke
- Rak gušterače
- Rak jajnika
- Rak prostate
- Retinoblastom
- Salimov sindrom
- Tuberozna skleroza
- Višestruka endokrina neoplazma
- Von Hippel-Lindauov sindrom
- Xerodermia pigmentosum
Epidemiologija
urediOtprilike 1 od 50 ljudi je pogođeno poznatim poremećajem jednog gena, dok je oko 1 od 263 pogođeno hromosomskim poremećajem. Oko 65% ljudi ima neki tip zdravstvenog problema kao rezultat urođenih genetičkih mutacija. Zbog značajno velikog broja genetičkih poremećaja, približno 1 od 21 osobe je pogođeno poremećajem klasificiranim kao "rijetka bolest" (obično se definira kao da pogađa manje od 1 na 2000 ljudi). Većina genetičkih poremećaja su rijetki sami po sebi. Poznato je preko 6.000 genetičkih poremećaja i novih genetičkih poremećaj se neprestano opisuju u medicinskoj literaturi.
Također pogledajte
uredi- FINDbase (baza podataka o učestalosti nasljednih poremećaja)
- Genetska epidemiologija
- Lista genetičkih poremećaja
- Biomedicina
- Mendelovska greška
Reference
uredi- ^ "Genetic Disorders". learn.genetics.utah.edu. Pristupljeno 1. 7. 2019.
- ^ Lvovs, D.; Favorova, O.O.; Favorov, A.V. (2012). "A Polygenic Approach to the Study of Polygenic Diseases". Acta Naturae. 4 (3): 59–71. doi:10.32607/20758251-2012-4-3-59-71. ISSN 2075-8251. PMC 3491892. PMID 23150804.
- ^ Reference, Genetics Home. "What are the different ways in which a genetic condition can be inherited?". Genetics Home Reference (jezik: engleski). Pristupljeno 14. 1. 2020.
- ^ "OMIM Gene Map Statistics". www.omim.org. Pristupljeno 14. 1. 2020.
- ^ a b "Orphanet: About rare diseases". www.orpha.net (jezik: engleski). Pristupljeno 14. 1. 2020.
- ^ "Treatments for genetic disorders". Pristupljeno 12. 12. 2020.
- ^ a b Kumar, Pankaj; Radhakrishnan, Jolly; Chowdhary, Maksud A.; Giampietro, Philip F. (1. 8. 2001). "Prevalence and Patterns of Presentation of Genetic Disorders in a Pediatric Emergency Department". Mayo Clinic Proceedings. 76 (8): 777–783. doi:10.4065/76.8.777. ISSN 0025-6196.
- ^ Jackson, Maria; Marks, Leah; May, Gerhard H.W.; Wilson, Joanna B. (3. 12. 2018). "The genetic basis of disease". Essays in Biochemistry. 62 (5): 643–723. doi:10.1042/EBC20170053. ISSN 0071-1365. PMC 6279436. PMID 30509934.
- ^ "Genetics of Cancer". www.medschool.lsuhsc.edu. Arhivirano s originala, 16. 1. 2020. Pristupljeno 14. 1. 2020.
- ^ "OMIM Entry #144010 – HYPERCHOLESTEROLEMIA, FAMILIAL, 2; FCHL2". www.omim.org. Pristupljeno 1. 7. 2019.
- ^ Simons, M.; Walz, G. (septembar 2006). "Polycystic kidney disease: Cell division without a c(l)ue?". Kidney International. 70 (5): 854–864. doi:10.1038/sj.ki.5001534.
- ^ "OMIM Entry #162200 – NEUROFIBROMATOSIS, TYPE I; NF1". www.omim.org (jezik: engleski). Pristupljeno 1. 7. 2019.
- ^ Keane MG; Pyeritz RE (maj 2008). "Medical management of Marfan syndrome". Circulation. 117 (21): 2802–13. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.107.693523. PMID 18506019.
- ^ Walker FO (2007). "Huntington's disease". Lancet. 369 (9557): 218–28 [221]. doi:10.1016/S0140-6736(07)60111-1. PMID 17240289.
- ^ "OMIM Entry #603903 – SICKLE CELL ANEMIA". www.omim.org (jezik: engleski). Pristupljeno 1. 7. 2019.
Vanjski linkovi
uredi- Public Health Genomics at CDC
- OMIM — Online Mendelian Inheritance in Man, a catalog of human genes and genetic disorders
- Genetic and Rare Diseases Information Center (GARD) Office of Rare Diseases (ORD), National Institutes of Health (NIH)
- CDC’s National Center on Birth Defects and Developmental Disabilities
- Genetic Disease Information from the Human Genome Project
- Global Genes Project, Genetic and Rare Diseases Organization
- List of Genetic Disorders - Genome.gov