Površinski napon

Površinski napon ili površinska napetost je sklonost sažimanju površine tečnosti koja dopušta suprotstavljanje vanjskoj sili. Površinski napon je važna osobina koja značajno utječe na ekosistem. Površinski napon je izložen, naprimjer, u svako vrijeme na svakom objektu ili insektu (npr. vodeni pauk) koji je gušći od vode u mogućnosti da pluta ili trči duž vodene površine. Na sučeljavanjima između tečnosti i zraka, površinski napon se javlja zbog većeg privlačenja vodenih molekula međusobno (zbog kohezije) nego molekula iz zraka (zbog adhezije). Mrežni efekt je unutrašnja sila na svojoj površini koja uzrokuje da se voda ponaša kao da je površina pokrivena sa zategnutom elastičnom membranom. Zbog relativno jake privlačnosti vodenih molekula međusobno, voda ima visok površinski napon (72,8 milinjutna po metru na 20°C) u odnosu na ostale tečnosti. Površinski napon je važan faktor u pojavi kapilarne reakcije.

Površinski napon i hidrofobnost su u interakciji u pokušaju da presjeku kap vode.

Eksperimentalna demonstracija površinskog pritiska sa sapunom

Površinski napon ima dimenziju sile po jedinici dužine, ili energije po jedinici površine. Dvije su ekvivalentne—ali kada se odnosi na energiju po jedinici površine, ljudi koriste pojam površinska energija—što je općenitiji pojam u smislu da se odnosi također na čvrsta tijela, a ne samo na tečnosti.

U nauci o materijalima, površinski napon je korišten da opiše površinski pritisak ili energiju slobodne površine.

Uzrok uredi

Dijagram sila dvije molekule tečnosti.

Insekt male težine ne može potonuti zbog površinskog napona.

Površinski napon uzorkovan je privlačenjem između molekula tečnosti pomoću raznih međumolekularnih sila. U masi tečnosti, svaka molekula biva privlačena jednako u svim pravcima od strane susjednih molekula tečnosti, što rezultira rezultantom svih sila koja je jednaka nuli. Na površini tečnosti, molekule bivaju privlačene prema dole od strane molekula koje se nalaze dublje u tečnosti, dok ih molekule u susjednom mediju (neka to bude vakuum, zrak ili neka druga tečnost) ne pravlače tim intenzitetom. Odatle, sve molekule na površini su pod uticajem privlačne molekularne sile, koja se uravnotežuje jedino preko otpora te tečnosti na pritisak, što znači da nema rezultantne sile privlačenja molekula sa površine od strane molekula u dubini tečnosti. Međutim, postoji sila koja umanjuje površinu, te zbog ovoga površina tečnosti dobija rastegnutu elastičnu membranu. Zbog ovoga se tečnost stišće sve dok ne dobije lokalno najmanju moguću površinu.

Drugi način da ovo sagledamo je da molekula u kontaktu sa susjednom molekulom ima niže energetsko stanje od slučaja kada nije u kontaktu sa susjednom molekulom. Unutrašnje molekule imaju sve susjedne molekule koje mogu imati. Ali granične molekule imaju manje susjednih molekula od unutrašnjih, te su, zbog toga, na višem energetskom stanju. Kako bi tečnost smanjila svoje energetsko stanje, mora smanjiti broj graničnih molekula, te, zbog toga, mora smanjiti svoju površinu.^[1]

Kao rezultat smanjenja površine, površina će poprimiti najglađi mogući oblik (matematički dokaz da "glatki" oblici minimiziraju površinu oslanja se na upotrebu Euler–Lagrangeove jednačine). Pošto bilo koje zakrivljenje na obliku površine rezultira većom površinom, također će reultirati i višom energijom. Na kraju će površina potiskivati svako zakrivljenje.

Osnovna fizika uredi

Dodirni uglovi uredi

Pošto ni jedna tečnost ne može dugo opstati u savršenom vakuumu, površina bilo koje tečnosti i granica između te tečnosti i nekog drugog medija. gornja površina bare, na primjer, je granica između vode iz bare i zraka. Površinski napon, tada, nije osobina samo tečnosti, nego i osobina granice te tečnosti sa drugim medijem. Ako je tečnost u spremniku, tada, osim granice tečnost-plin na gornjoj površini, postoji, također, granica između tečnosti i zidova spremnika. Površinski napon između tečnosti i zraka obično je različit (veći) od površinskog napona sa zidovima spremnika. A gdje se dvije površine sreću, njihova geometrija mora biti takva da se sve sile uravnoteže.

Sila u tačkama dodira prikazana za ugao dodira veći od 90° (lijevo) i manju od 90° (desno)

Gdje se dvije površine sreću, one formiraju dodirni ugao, $\scriptstyle \theta$ , koji je ugao kojeg tangenta na površinu pravi sa čvrstom površinom. Dijagram na desnoj strani prikazuje dva primjera. Naponske sile su prikazane na granicama tečnost-zrak, tečnost-čvrsto tijelo i čvrsto tijelo-zrak. Primjer lijevo prikazuje slučaj kada je razlika između površinskog napona tečnost-čvrsto tijelo i čvrsto tijelo-zrak, $\scriptstyle \gamma _{\mathrm {ls} }-\gamma _{\mathrm {sa} }$ , manja od površinskog napona tečnost-zrak, $\scriptstyle \gamma _{\mathrm {la} }$ , ali je i pored toga pozitivna, to jest

\gamma _{\mathrm {la} }\ >\ \gamma _{\mathrm {ls} }-\gamma _{\mathrm {sa} }\ >\ 0

Na dijagramu, i vertikalne i horizontalne sile moraju se poništitiu istoj tački. Horizontalna komponenta od $\scriptstyle f_{\mathrm {la} }$ se poništi sa adhezivnom silom, $\scriptstyle f_{\mathrm {A} }$ .^[2]

f_{\mathrm {A} }\ =\ f_{\mathrm {la} }\sin \theta

The more telling balance of forces, though, is in the vertical direction. Vertikalna komponenta od $\scriptstyle f_{\mathrm {la} }$ mora poništiti silu, $\scriptstyle f_{\mathrm {ls} }$ .^[2]

f_{\mathrm {ls} }-f_{\mathrm {sa} }\ =\ -f_{\mathrm {la} }\cos \theta

Tečnost

Čvrsto tijelo

Dodirni ugao

voda

staklo od natrij-karbonata

olovno staklo

taljeni kvarc

0°

parafinski vosak

107°

srebro

90°

metil jodid

staklo od natrij-karbonata

29°

olovno staklo

30°

taljeni kvarc

33°

živa

staklo od natrij-karbonata

140°

Neki dodirni uglovi tečnost-čvrsto tijelo^[2]

Pošto su sile direktno proporcionalne njehovim površinskim naponima (respektivno), imamo da je:

\gamma _{\mathrm {ls} }-\gamma _{\mathrm {sa} }\ =\ -\gamma _{\mathrm {la} }\cos \theta

gdje je

$\scriptstyle \gamma _{\mathrm {ls} }$ površinski napon tečnost-čvrsto tijelo,
$\scriptstyle \gamma _{\mathrm {la} }$ površinski napon tečnost-zrak,
$\scriptstyle \gamma _{\mathrm {sa} }$ površinski napon čvrsto tijelo-zrak,
$\scriptstyle \theta$ je dodirni ugao, gdje konkavni (udubljeni) meniskus ima dodirni ugao manji od 90°, a konveksni (ispupčeni) meniskus ima dodirni ugao veći od 90°.^[2]

Ovo znači da je, uprkos poteškoćama u direktnom mjerenju razlike između površinskih napona tečnost-čvrsto tijelo i čvrsto tijelo-zrak, $\scriptstyle \gamma _{\mathrm {ls} }-\gamma _{\mathrm {sa} }$ , moguće zaključiti koliko oni iznose pomoću mjerenja dodirnog ugla (koji se lahko izmjeri), $\scriptstyle \theta$ , ako je površinski napon tečnost-zrak, $\scriptstyle \gamma _{\mathrm {la} }$ , poznat.

Isi odnos postoji i kod dijagrama na desnoj strani slike. Ali u ovom slučaju vidimo da je, zbog činjenice da je dodirni ugao manji od 90°, razlika površinskog napona tečnost-čvrsto tijelo/čvrsto tijelo-zrak mora biti negativna:

\gamma _{\mathrm {la} }\ >\ 0\ >\ \gamma _{\mathrm {ls} }-\gamma _{\mathrm {sa} }

Posebni dodirni uglovi uredi

Uočite da je, u posebnom slučaju granice voda-srebro, gdje je dodirni ugao jednak 90°, razlika površinskog napona tečnost-čvrsto tijelo/čvrsto tijelo-zrak difference jednaka nula.

Drugi posebni slučaj je kada je dodirni ugao 180°. Voda sa posebno pripremljenim teflonom približno ima tu vrijednost dodirnog ugla. Dodirni ugao od 180° pojavljuje se kada je površinski napon tečnost-čvrsto tijelo tačno jednak površinskom naponu tečnost-zrak.

\gamma _{\mathrm {la} }\ =\ \gamma _{\mathrm {ls} }-\gamma _{\mathrm {sa} }\ >\ 0\qquad \theta \ =\ 180^{\circ }

Efekti uredi

Tečnost u vertikalnoj cijevi uredi

Dijagram živinog barometra

Ako je cijev dovoljno uska, a adhezija tečnosti prema njenim zidovima dovoljno jaka, površinski napon može vući tečnost uz cijev, što predstavlja fenomen poznat pod nazivom kapilarni efekt. Visina na koju je stubac tečnosti podignut računa se preko formule:^[2]

h\ =\ {\frac {2\gamma _{\mathrm {la} }\cos \theta }{\rho gr}}

gdje je

$\scriptstyle h$ visina izdignute tečnosti,
$\scriptstyle \gamma _{\mathrm {la} }$ površinski napon tečnost-zrak,
$\scriptstyle \rho$ gustoća tečnosti,
$\scriptstyle r$ radijus kapilara (cijevi),
$\scriptstyle g$ gravitaciono ubrzanje,
$\scriptstyle \theta$ je dodirni ugao. Uočite da će, ako je $\scriptstyle \theta$ veći od 90°, kao kod žive u staklenom spremniku, tečnost biti spuštena, a ne uzdignuta.

Galerija efekata uredi

Rasipanje pokretnog sloja vode koji se odbija od kašiku.
Fotografija tekuće vode koja prijanja uz ruku. Površinski napon stvara sloj vode između strujanje i ruke.
Mjehurić balansira sile površinskog napona sa unutrašnjim pneumatičkim pritiskom.
Površinski napon spriječava da novčić potone: novčić je neupitno gušći od vode, tako da ne može plutati samo zbog potiska.
Cijeli cvijet leži ispod nivoa (nerasporođene) slobodne površine. Voda se blago uzdiže oko ivica cvijeta. Površinski napon spriječava da voda potopi cvijet.
Fotografija prikazuje fenomen pod nazivom "vinske suze".
Svježa jutarnja rosa.
Metalna spajalica pluta na vodi.
Aluminijumski novčić pluta na površini vode na 10 °C. Bilo koja dodatna težina potopila bi novčić do dna.

Tabela sa podacima uredi

Površinski napon u raznim tečnostima u jedinici din/cm naspram zraka^[3]
Postotci mješavine poredani se po težini
din/cm odgovara jedinica mN/m (milinewton po metru) u SI jedinicama
Tečnost	Temperatura (°C)	Površinski napon , γ
Acetatna kiselina	20	27,6
Acetatna kiselina (40,1%) + voda	30	40,68
Acetatna kiselina (10,0%) + voda	30	54,56
Aceton	20	23,7
Dietil eter	20	17,0
Etanol	20	22,27
Etanol (40%) + Water	25	29,63
Etanol (11,1%) + Water	25	46,03
Glicerol	20	63
n-heksan	20	18,4
Hlorovodonična kiselina 17,7M vodenog rastvora	20	65,95
Izopropanol	20	21,7
Živa	15	487
Metanol	20	22,6
n-oktan	20	21,8
Natrijum hlorid 6,0M vodenog rastvora	20	82,55
Saharoza (55%) + voda	20	76,45
Voda	0	75,64
Voda	25	71,97
Voda	50	67,91
Voda	100	58,85

Također pogledajte uredi

Commons ima datoteke na temu: Površinski napon

Kapilarni talas – kratki talasi na površini vode, kojima upravlja površinski naponi
Eötvösovo pravilo – pravilo predviđanja zavisnosti površinskog napona od temperature
Meniskus (hidrostatika) – zakrivljenje površine koje pravi tečnost u spremniku
Živino kucajuće srce – posljedica nehomogenog površinskog napona
Specifična energija površine
Vrijednosti površinskog napona
Tehnika sesilne kapi
Surfaktanti – supstance koje smanjuju pvršinski napon
Vinske suze – fenomen koji nastaje zbog površinskog napona, a koji se vidi na zidovima čaša koje sadrže alkoholna pića
Tolmanova dužina – vodeći termin u korekciji površinskog napona za zakrivljene površine
Weberov broj

Reference uredi

^ White, Harvey E. (1948). Modern College Physics. van Nostrand. ISBN 0442294018.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Sears, Francis Weston; Zemanski, Mark W. University Physics 2nd ed. Addison Wesley 1955
^ Lange's Handbook of Chemistry, 10th ed. pp 1661–1665

Vanjski linkovi uredi

[white-1] White, Harvey E. (1948). Modern College Physics. van Nostrand. ISBN 0442294018.

[s_z-2] Sears, Francis Weston; Zemanski, Mark W. University Physics 2nd ed. Addison Wesley 1955

[3] Lange's Handbook of Chemistry, 10th ed. pp 1661–1665

[1]

[2]

[3]