Kataliza
Kataliza (grč. katálysis = razrješavanje = katá + lysis) je hemijska reakcija koja se odvija drukčije nego u izoliranim okolnostima, zahvaljujući prisustvu agensa koji se označava kap katalizator. U živim sistemima, takvu ulogu u procesu katalize katalizatorsku obično imaju enzimi. Agensi koji pospješuju biološke procese zovu se biokatalizatori.[1][2][3]
Katalizator ne samo da smanjuje energiju aktivacije, nego također pokreće i reakciju međuprodukata
Katalizatori su one supstance koje utiču ne određenu reakciju ili proces u kojima se sami ne mijenjaju niti miješaju s reaktantima ni s konačnim proizvodima, niti ulaze u konačni proizvod hemijske reakcije. Svoj uticaj ostvaruju samim svojim prisustvom tokom reakcije. Katalizatorske tvari su aktivne u malim količinama i ne troše se u katalizi pripadajuće reakcije.[4]
Katalitičke pojave se ispoljavaju u pokretanju ili promjeni brzine ili usmjeravanju hemijske reakcije, općenito određenim putem, kad djeluju samo na određenu reakciju (selektivna kataliza). Obično se naglašava proces pospješivanja i ubrzavanja određene reakcije ili procesa (pozitivna kataliza), ali postoje i negativni oblici katalize (inhibicije), u kojoj negativni katalizatori učestvuju u usporavanju radi ili zaustavljanju hemijske reakcije.
Katalize se imenuju prema smislu reakcije ili procesa, kao što su
- pozitivna katalza,
- negativna kataliza (inhibicijska kataliza), i
- inicijalna katalitiza.
Pojava slična katalitičkoj inicijaciji je autokataliza, gdje je katalizator jedan od samih proizvoda reakcije.
Ako su i reaktanti i proizvodi i katalizator u istom agregatnom stanju, to je homogena kataliza, a u slučaju kada je katalizator u nekom drugom agregatnom stanju u odnosu na reaktante i proizvod, to je heterogena kataliza.
Katalizirajuća supstanca može biti jednostavna ili je sastavljena od više sastavnica. Kod složenih katalizatora, obično je aktivna samo jedna tvar, a ostale doprinose njenoj ukupnoj aktivnosti.
Ovakva priroda katalize se objašnjava time što se između katalizatora i reagirajućih tvari stvaraju nestabilni međuproizvodi, koji nastavljaju reagirati u određenom procesu, nakon kojeg katalizator oslobađa. Oko 90% svih poznatih hemijskih procesa u industriji izvodi se pomoću katalizatora, pri čemu se oko 80% katalizatora označava kao čvrste tvari.
Reference uredi
- ^ Bajrović K, Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R., Ed. (2005): Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 9958-9344-1-8.
- ^ Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (1996): Biologija 1, Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-686-8.
- ^ Sofradžija A., Berberović Lj., Hadžiselimović R. (2003): Biologija za 2. razred opće gimnazije: 39-41. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-581-0.
- ^ Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2000): Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-222-6.