Ekonomske slobode
Ekonomske slobode su termin koji se često koristi u raspravi o ekonomskim pitanjima države. Poput pojma slobode, postoje različite definicije ekonomskih sloboda. Većina definicija se veže za pojmove slobodnog tržišta i privatnog vlasništva odnosno odsustvo prisile pri ekonomskim aktivnostima (negativna odrednica slobode). Poznati ekonomista, Milton Friedman definiše ekonomsku slobodu kao slobodu da biramo kako ćemo potrošiti naš prihod. Karl Marx navodi da "pod slobodom se u okviru današnjih buržoaskih odnosa proizvodnje razumije slobodna trgovina, slobodna kupovina i prodaja“[1]. Mises preko ekonomskih sloboda pomiruje dualizam slobode, naglašavajući da „u tržišnoj ekonomiji ljudi mogu težiti ka položaju koji žele postići u ustrojstvu društvene podjele rada“[2].
Rasprava o ekonomskim slobodama ima za cilj razmatranje odnosa između pojedinca i države pri čemu državne aktivnosti ili kontrole koje ometaju samostalnost pojedinaca ograničavaju ekonomske slobode. Prema mnogim istraživanjima postoji visok stepen korelacije između ekonomskih sloboda i ekonomskog razvoja. Postoji također i prirodna veza između ekonomskih sloboda i političkih, u smislu da prve pretpostavljaju druge. Friedman je naglašavao da je ekonomska sloboda nužno sredstvo za političku slobodu, budući je politička sloboda bez ekonomske neodrživa na dugi rok. Neki od liberalnih autora smatraju da ne treba pretjerano vezati ekonomsku slobodu za prosperitet jer to može dovesti do pogrešnih zaključaka. Mišljenja su da je sloboda cilj sam po sebi, a da je prosperitet njena pozitivna eksternalija.[3]
Ekonomske slobode se često pojavljuju kao ciljevi ekonomskog liberalizma (zalaganje za što manje državne intervencije u ekonomiji). Najpoznatiji ekonomisti 20. vijeka koji su su intenzitvno bavili pitanjem ekonomskih sloboda u svojim radovima su: Milton Friedman, Friedrich August Hayek i Ludwig von Mises.
Mjerenje ekonomskih sloboda
Postojalo je različitih pokušaja da se mjerenja ekonomskih sloboda država, međutim najpoznatiji indikator stpena ekonomskih sloboda u nekoj državi postao je onaj The Heritage fondacije i Wall Street Jurnala, koji se svake godine objavljuje za preko 150 zemalja svijeta. Mjerenje ekonomskih sloboda treba shvatiti kao korisno sredstvo za poređenje različitih zemalja, a ne kao egzaktan pokazatelj apsolutnih ekonomski sloboda pojedinca neke države.[4]
Ekonomske slobode u Bosni i Hercegovini
U januaru 2013. godine je objavjen najnoviji izvještaj Heritage fondacije i Wall street Jurnala o stanju ekonomskih sloboda u svijetu. Prema tom izvještaju, Bosna i Hercegovina zauzima 103. mjesto na Indexu ekonomskih sloboda[5]. Bosna i Hercegovina je na 103. mjestu sa indexom 57,3 i svrstana je u kategoriju uglavnom neslobodnih zemalja. Zaštita prava vlasništva je slaba, a korupcija raširena. Također, vladavina prava je slaba, a lokalni sudovi su podložni političkom miješanju i nemaju sredstava za procesuiranje složenih procesa organiziranog kriminala. Visoka javna potrošnja je veliko opterećenje za privredu. Shodno rezultatima izvještaja koji se bave ekonomskim slobodama, Bosna i Hercegovin je zemlja u kojoj država u užem smislu još uvijek igra značajnu ulogu u ekonomiji u odnosu na tržište.[6] Izvještaj u vezi ekonomskih sloboda za Bosnu i Hercegovinu objavljuje Adriatic Institut za javnu politiku iz Rijeke, dok se ovom tematikom bavi udruženje građana "Multi" iz Tuzle koje je snimilo dokumentarni film "Ekonomija" posvećen stanju ekonomskih sloboda u BiH.
- ^ Marks K., Engels F., Komunistički manifest, Centar za liberterske studije, 2009, str. 54
- ^ Mises L., Antikapitalistički mentalitet, Mate, 2010, str. 73
- ^ Carabini L.E., Inclined to Liberty, Ludwig von Mises Institute, Alabama, 2008., str.105.
- ^ Čavalić A., Smajić Dž., Islam i slobodno tržište, Udruženje "Multi", Tuzla, 2014., str. 104.
- ^ "Arhivirana kopija". Arhivirano s originala, 16. 9. 2017. Pristupljeno 9. 2. 2013.CS1 održavanje: arhivirana kopija u naslovu (link)
- ^ Čavalić A., Ekonomske slobode u Bosni i Hercegovini, Poslovni konsultant, Tuzla, 2013., str. 81.