Wikipedia

Razlika između verzija stranice "Angola"

Pregled historije
[pregledana izmjena][pregledana izmjena]
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
m razne ispravke
Red 86:
[[Datoteka:Jean Roy de Congo.jpg|lijevo|150p|mini|[[Kralj João I]], kralj [[Kraljevstvo Kongo|Kraljevstva Kongo]]]]Područje današnje Angole je bilo pretežno naseljeno nomadskim plemenima [[Khoi]] i [[San (pleme)|San]]. Protjerali su ih plemena [[Bantu]], koja su dolazila sa sjevera 1. milenija p. n. e, a većina ih je došla sa područja današnje sjeverozapadne [[Nigerija|Nigerije]] i južnog [[Niger]]a.<ref>{{Cite book|last=Miler|first=Josep|title=Kings and Kinsmen: Early Mbundu States in Angola|publisher=Ithaca: Cornell University Press|year=1979|isbn=978-0198227045|location=|pages=55-56.}}</ref>
 
Ustanovljen je veliki broj političkih jedinica od kojih je bila najpoznatija [[Kraljevstvo Kongo]] koje se je prostiralo sjeverno sve do današnje [[Demokratska Republika Kongo|Demokratske Republike Kongo]], [[Republika Kongo|Republike Kongo]] i [[Gabon]]a. Kraljevstvo je uspostavilo [[Trgovački put|trgovačke puteve]] sa ostalim gradskim državama i civilizacijama uzduž obale jugozapadne i zapadne Afrike i čak sa [[Veliki Zimbabve|Velikim Zimbabveom]] i [[Kraljevstvo Mutapa|Kraljevstvom Mutapa]].<ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/1624_story_of_africa/page45.shtml|title=BBC World Service {{!}} The Story of Africa|last=|first=|date=24. 5. 2010|website=www.bbc.co.uk|publisher=|accessdateaccess-date=9. 5. 2020}}</ref>
 
=== Portugalska kolonizacija ===
Red 106:
[[Datoteka:Luanda,desfilemilitar (cropped).jpg|thumb|lijevo|[[Portugalske oružane snage]] marširaju u Luandi tokom portugalskih kolonijalnih ratova (1961-74).]]
Prema kolonijalnom zakonu, crnim Angolcima je bilo zabranjeno da osnivaju političke stranke ili sindikate.<ref name=Okoth>{{cite book|last=Okoth|first=Assa|title=A History of Africa: African nationalism and the de-colonisation process|date=2006|pages=143–147|publisher=East African Educational Publishers|location=Nairobi|isbn=9966-25-358-0}}</ref> Prvi nacionalistički pokreti pojavili su se tek nakon [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], a na čelu im je bila zapadno urbanizirana urbana klasa na portugalskom jeziku, koja je uključivala mnogo mješanaca (mestiça).<ref name="Dowden">{{cite book| author = Dowden, Richard| title = Africa: Altered States, Ordinary Miracles| year = 2010| pages = [https://archive.org/details/africaalteredsta00rich/page/207 207–208]| publisher = Portobello Books| location = London| isbn = 978-1-58648-753-9| url = https://archive.org/details/africaalteredsta00rich/page/207}}</ref> Tokom ranih 1960-ih pridružila su im se i druga udruženja koja su proizišla iz ad hoc radnog aktivizma radnika iz ruralnih krajeva.<ref name=Okoth>{{cite book|last=Okoth|first=Assa|title=A History of Africa: African nationalism and the de-colonisation process|date=2006|pages=143–147|publisher=East African Educational Publishers|location=Nairobi|isbn=9966-25-358-0}}</ref> Odbijanje Portugala da se pozabavi povećanim angolskim zahtjevima za [[samoopredjeljenje]]m, izazvalo je oružani sukob, koji je izbio 1961. godine [[Pobuna u distriktu Baixa de Cassanje|pobunom u distriktu Baixa de Cassanje]] i postepeno se razvio u dugotrajni rat za nezavisnost koji je trajao narednih dvanaest godina.<ref name="Cornwell">{{cite web
|title=The War of Independence|last=Cornwell|first=Richard|url=http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20150221015144/http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|url-status=dead|archive-date=21. 2. 2015|location=Pretoria|publisher=Institute for Security Studies|date=1. 11. 2000|accessdateaccess-date=20. 2. 2015}}</ref> Tokom sukoba, tri borbena nacionalistička pokreta sa vlastitim partizanskim gerilskim krilima pojavila su se iz borbi između portugalske vlade i lokalnih snaga, koju je u različitom stepenu podržavala [[Komunistička partija Portugala]].<ref name="Dowden">{{cite book| author = Dowden, Richard| title = Africa: Altered States, Ordinary Miracles| year = 2010| pages = [https://archive.org/details/africaalteredsta00rich/page/207 207–208]| publisher = Portobello Books| location = London| isbn = 978-1-58648-753-9| url = https://archive.org/details/africaalteredsta00rich/page/207}}</ref><ref name="Stockwell">{{cite book|title=In Search Of Enemies|last=Stockwell|first=John|location=London|publisher=Futura Publications Limited|year=1979|origyear=1978|isbn=978-0393009262|pages=44–45}}</ref>
 
[[Nacionalni front za oslobođenje Angole]] (FNLA) regrutovao je izbjeglice iz redova naroda [[Bakongo]] u [[Zair]]u.<ref name="Hanlon">{{cite book|title=Beggar Your Neighbours: Apartheid Power in Southern Africa|url=https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl|url-access=registration|last=Hanlon|first=Joseph|location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|date=1986|isbn=978-0253331311|page=[https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl/page/155 155]}}</ref> Koristeći posebno povoljne političke okolnosti u [[Kinshasa|Léopoldvilleu]], a posebno zajedničku granicu sa Zairom, angolski politički prognanici uspjeli su izgraditi bazu moći među velikom emigracijskom zajednicom iz srodnih porodica, klanova i tradicija. Ljudi s obje strane granice govorili su međusobno razumljivim dijalektima i uživali u zajedničkim vezama s historijskim [[Kongo kraljevstvo]]m. Kao stranci, kvalificirani Angolci nisu mogli iskoristiti program državnog zapošljavanja [[Mobutu Sese Seko]], a neki su pronašli posao kao posrednici za vlasnike raznih odsutnih privatnih pothvata. Migranti su na kraju osnovali FNLA s namjerom preuzimanja političke vlasti nakon njihovog predviđenog povratka u Angolu.<ref name="Chabal">{{cite book|title=A History of Postcolonial Lusophone Africa|last=Chabal|first=Patrick|location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|date=2002|isbn=978-0253215659|page=142}}</ref>
Red 113:
 
Tokom kasnih 1950-ih, uspon [[Marksizam|marksističko]]-[[lenjinizam|lenjinističkog]] narodnog pokreta za oslobođenje Angole ([[MPLA]]) na istoku i brežuljcima Dembos sjeverno od Luande dobio je poseban značaj. Osnovana kao koalicioni pokret otpora [[Komunistička partija Angole|Komunističke partije Angole]],<ref name="Cornwell">{{cite web
|title=The War of Independence|last=Cornwell|first=Richard|url=http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20150221015144/http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|url-status=dead|archive-date=21. 2. 2015|location=Pretoria|publisher=Institute for Security Studies|date=1. 11. 2000|accessdateaccess-date=20. 2. 2015}}</ref> rukovodstvo organizacije bilo je pretežno sastavljeno od pripadnika naroda [[Ambundu]] i privlačilo je uglavnom radnike iz javnog sektora u Luandi. Iako su i MPLA i njeni takmaci prihvatili materijalnu pomoć od [[Sovjetski Savez|Sovjetskog Saveza]] ili [[Narodna republika Kina|Narodne Republike Kine]], SSSR se zalagao za snažne antiimperijalističke stavove i otvoreno je kritizirao [[Sjedinjene Države]] i njenu podršku Portugalu.<ref name="Stockwell">{{cite book|title=In Search Of Enemies|last=Stockwell|first=John|location=London|publisher=Futura Publications Limited|year=1979|origyear=1978|isbn=978-0393009262|pages=44–45}}</ref> To mu je omogućilo da osvoji važno mjesto na diplomatskom frontu, tražeći podršku nesvrstanih vlada u: [[Maroko|Maroku]], [[Gana|Gani]], [[Gvineja|Gvineji]], [[Mali]]ju i [[Ujedinjena Arapska Republika|Ujedinjenoj Arapskoj Republici]].
 
MPLA je pokušala svoje sjedište iz [[Conakry]]ja premjestiti u Léopoldville u oktobru 1961. obnovivši napore za stvaranje zajedničkog fronta s FNLA, tada poznatim kao Savez angolskih naroda (UPA) i njegovim vođom [[Holden Roberto|Holdenom Robertom]]. Roberto je odbio ponudu. Kad je MPLA prvi put pokušala ubaciti svoje pobunjenike u Angolu, kadrovi su postavili zasjede i uništili partizane UPA po nalogu Roberta - postavivši presedan za gorke frakcijske sukobe koji će kasnije uzrokovati [[angolski građanski rat]].<ref name="Cornwell">{{cite web
|title=The War of Independence|last=Cornwell|first=Richard|url=http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20150221015144/http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|url-status=dead|archive-date=21. 2. 2015|location=Pretoria|publisher=Institute for Security Studies|date=1. 11. 2000|accessdateaccess-date=20. 2. 2015}}</ref>
 
=== Građanski rat u Angoli ===
Red 148:
Zakonodavna grana sastoji se od jednopartijskog zakonodavnog tijela s 220 sjedišta, [[Nacionalna skupština Angole|Nacionalne skupštine Angole]], izabrane iz pokrajinskih i nacionalnih zajednica. Decenijama se u predsjedništvu koncentrisala politička moć.
 
Nakon 38 godina vladavine, 2017. godine [[José Eduardo Dos Santos]] odstupio je od vođstva vodstva [[MPLA]].<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170407015106/https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-02-03/angola-ruling-party-names-joao-lourenco-presidential-candidate|title=Bloomberg - Are you a robot?|last=|first=|date=|website=bloomberg.com|publisher=|accessdateaccess-date=17. 5. 2020}}</ref> Lider pobjedničke stranke na parlamentarnim izborima u augustu 2017. postaje sljedeći predsjednik Angole. MPLA je izabrala bivšeg ministra obrane [[João Lourenço]] za Santosovog izabranog nasljednika.
 
U onome što je opisano kao politička čistka kako bi učvrstila svoju moć i smanjila utjecaj porodice Dos Santos, Lourenço je otpustio šefa nacionalne policije, Ambrósia de Lemosa i šefa obavještajne službe, Apolinária Joséa Pereira. Obojica se smatraju saveznicima bivšeg predsjednika Dos Santosa. Također je uklonio Isabel Dos Santos, kćer bivšeg predsjednika, sa čelnog mjesta državne naftne kompanije u zemlji [[Sonangol]].<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20171118031625/http://www.bbc.com/news/world-africa-42003016|title=Isabel Dos Santos sacked from Angola state oil firm - BBC News|date=18. 11. 2017|website=web.archive.org|accessdateaccess-date=17. 5. 2020}}</ref>
 
== Političke podjele ==
[[Datoteka:Angola Provinces numbered 300px.png|mini|desno|250p|Administrativna podjela Angole na pokrajine]]
{{Glavni|Pokrajine Angole|Okruzi Angole|Općine Angole}}
Angola je administrativno podijeljena na 18 [[Pokrajine Angole|pokrajina]] ({{pt|províncias}}), 162 [[Okruzi Angole|okruga]] ({{pt|municípios}}) i 559 [[Općine Angole|općina]] ({{pt|comunas}}).<ref name="acd">{{cite web|url=http://aiangola.com/wp-content/uploads/2016/03/Publica%C3%A7%C3%A3o-Resultados-Definitivos-Censo-Geral-2014_Vers%C3%A3o-22032016_DEFINITIVA-18H17.pdf|format=pdf|title=Resultados Resultados Definitivos do Recenseamento Geral da População e da Habitação de Angola 2014|publisher=Instituto Nacional de Estatística|date=mart 2016|url-status=dead|archiveurlarchive-url=https://web.archive.org/web/20160506013702/http://aiangola.com/wp-content/uploads/2016/03/Publica%C3%A7%C3%A3o-Resultados-Definitivos-Censo-Geral-2014_Vers%C3%A3o-22032016_DEFINITIVA-18H17.pdf|archivedatearchive-date=6. 5. 2016}}</ref>
 
== Geografija ==
Red 175:
=== Hidrologija ===
[[Datoteka:Clima Angola Catchments.png|mini|Klimatske zone sa glavnim riječnim slivovima]]
Većina vodene mase Angole je u [[Visoravan|visoravni]] [[Bié (visoravan)|Bié]], te se tu Angola dijeli na pet riječnih [[sliv]]ova: Dva najveća su slivovi rijeke [[Kongo (rijerka)|Kongo]] i [[Zambezi]], koji zauzimaju oko 40% ukupne površine države. Slivovi rijeka [[Okavango]] i [[Cuanza]] zauzimaju oko 12%, rijeka [[Kunene (rijeka)|Kunene]] 8%, dok je [[Oshana sistem]] sliv na jugu zemlje. Ostalih 20% su male i kratke rijeke u priobalju Atlantskog okeana.<ref>{{cite web | url = https://www.riob.org/IMG/pdf/AWRB_Source_Book.pdf| title = On Africa’s River Basin Organisation - Source Book| last = | first = | date = | website = riob.org| publisher = | accessdateaccess-date = 24. 5. 2020 | language = en}}</ref> Najveće jezero je [[Dilolo]], koje se nalazi u pokrajini [[Moxico (pokrajina)|Moxico]] na nadmorskoj visini 1086&nbsp;m površine oko 18,9&nbsp;km<sup>2</sup>.<ref>{{cite web | url = http://www.geonames.org/876297/lago%20dilolo.html| title = Lago Dilolo| last = | first = | date = | website = www.geonames.org |publisher = | accessdateaccess-date = 7. 6. 2020 | language = en}}</ref>
 
=== Flora i fauna ===
Red 182:
 
==== Fauna ====
Životinjski svijet je raznolik i u Angoli se mogu sresti [[slon]]ovi, [[nilski konj]]i, [[gepard]]i, [[gnu]], [[noj]]evi, [[Nosorog|nosorozi]] i [[Zebra|zebre]]. Širenje poljoprivrednog zemljišta, ekološke poslijedice ratnih razaranja, kao i trgovina [[Slonovača|slonovačom]], ugrožavaju ekološki sistem i opstanak mnogih vrsta životinja.<ref>{{cite web | url = https://www.angop.ao/angola/pt_pt/noticias/ambiente/2019/1/6/Angola-aumenta-areas-conservacao-ambiental-terrestre,98b6003a-c597-4bce-9447-09c9e2dd298d.html | title = Angola aumenta áreas de conservação ambiental terrestre| last = | first = | date =6. 2. 2019 | website = angop.ao| publisher = | accessdateaccess-date = 24. 5. 2020| language = pt}}</ref>
 
=== Nacionalni parkovi ===
Red 214:
Sa [[Bruto domaći proizvod|Bruto domaćim proizvodom]] (BDP) od 95,8 milijardi američkih dolara 2016. godine<ref>{{Cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/index.aspx |title=World Economic Outlook Database April 2017 |access-date= 14. 6. 2020|language=en}}</ref> Angola je nakon [[Južnoafrička Republika|Južnoafričke Republike]] i [[Nigerija|Nigerije]] treća privreda [[Supsaharska Afrika|Supsaharske Afrike]].<ref>{{cite web | url = http://www.zeit.de/2011/40/Angola| title = Dubai in Afrika| last = | first = | date = 29. 9. 2011| website = zeit.de| publisher = [[Die Zeit]]| access-date = 14. 6. 2020| language = de}}</ref> Istovremeno većina stanovništa živi u siromaštvu. U istoj godini BDP po stanovniku iznosio je 3.502 $ čime je Angola bila 120-a na svijetu od ukupno 200 država.<ref>{{cite web | url = http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Aussenpolitik/Laender/Laenderinfos/01-Nodes_Uebersichtsseiten/Angola_node.html| title = Auswärtiges Amt – Angola- Übersicht| last = | first = | date =| website = auswaertiges-amt.de| publisher = | access-date = 14. 6. 2020| language = de}}</ref> Po procjeni [[Međunarodni monetarni fond|Međunarodnog monetarnog fonda]] iz 2019. godine, Angola je sa 105,902 milijardi dolara BDP bila rangirana na 63-em mjestu.<ref>{{cite web | url = https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=13&c=512,668,914,672,612,946,614,137,311,546,213,674,911,676,314,548,193,556,122,678,912,181,313,867,419,682,513,684,316,273,913,868,124,921,339,948,638,943,514,686,218,688,963,518,616,728,223,836,516,558,918,138,748,196,618,278,624,692,522,694,622,962,156,142,626,449,628,564,228,565,924,283,233,853,632,288,636,293,634,566,238,964,662,182,960,359,423,453,935,968,128,922,611,714,321,862,243,135,248,716,469,456,253,722,642,942,643,718,939,724,734,576,644,936,819,961,172,813,132,726,646,199,648,733,915,184,134,524,652,361,174,362,328,364,258,732,656,366,654,144,336,146,263,463,268,528,532,923,944,738,176,578,534,537,536,742,429,866,433,369,178,744,436,186,136,925,343,869,158,746,439,926,916,466,664,112,826,111,542,298,967,927,443,846,917,299,544,582,941,474,446,754,666,698&s=NGDPD&grp=0&a=| title = BDP (Nominal) na IMF World Economic Outlook| last = | first = | date = 29. 9. 2011| website = imf.org| publisher = | access-date = 14. 6. 2020| language = en}}</ref>
 
Angola ima velike [[Mineralni izvor|mineralne]] i [[Nafta|naftne]] rezerve i njena ekonomija je jedna od brzorastućih u svijetu. Standard življenja ostaje nizak za većinu stanovništa, uz nisku [[Životna dob|životnu dob]] i visok [[mortalitet]] kod [[Novorođenče|novorođenčadi]].<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html|title=Life expectancy at birth|year=2014|work=World Fact Book|publisher=United States Central Intelligence Agency|archive-url=https://web.archive.org/web/20160120024054/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html|archive-date=20. 1. 2016|url-status=live|access-date=4. 3. 2010}}</ref> Prati ga i nejednak ekonomski rast.<ref>{{cite web|url=https://www.hrw.org/report/2010/04/13/transparency-and-accountability-angola|title=Transparency and Accountability in Angola|website=Human Rights Watch|archive-url=https://web.archive.org/web/20151006051053/http://www.hrw.org/report/2010/04/13/transparency-and-accountability-angola|archive-date=6. 10. 2015|url-status=live|access-date=1. 4. 2016}}</ref> Mala i srednja preduzeća mogu se osnovati za izgradnju hotela i gostionica, motela, agencija za iznajmljivanje automobila, deviznih agencija, restorana, turističkih vozila, kao i u drugim sektorima ekonomije, poput distribucije plina i povezanih usluga, jedinica zdravstvene zaštite, i drugo.<ref name="Transport System – Angola Embassy">{{Cite web|url=http://www.angola.org.uk/transport-system|title=Transport System – Angola Embassy|language=en-GB|accessdateaccess-date=17. 5. 2020}}</ref>
 
=== Privredne grane ===
==== Rudarstvo ====
{{Glavni|Rudarstvo u Angoli}}
Angola je bogata [[Željezna ruda|željeznom rudom]], a najveći rudnik je [[Rudnik Cassinga|Cassing]] u provinciji [[Huíla (pokrajina)|Huíla]], sa rezervama koje se procjenjuju na 1 milijardu tona sa stepenom čistoće od 30%.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=dgU75I2-xAcC&pg=SA3-PA3&lpg=SA3-PA3&dq=Cassinga+iron-ore+mine+reserves&source=bl&ots=gPO3nFpN1O&sig=jXYZh83zDxLdK78HziLmIzAgwWI&hl=fr&sa=X&ei=PNi6UYSgHq3Y0QW5t4DACw&ved=0CDMQ6AEwATgK#v=onepage&q=Cassinga%20iron-ore%20mine%20reserves&f=false|title=Minerals yearbook|year=2009|publisher=books.google.fr|accessdateaccess-date=7. 6. 2020|language=fr}}</ref> [[Dijamant]]i se kopaju u rudniku [[Rudnik Camafuca|Camafuca]] sa godišnjom proizvodnjom od 0,2 miliona karata i procjenjenimm rezervama od 23,04 miliona [[karat]]a;<ref name="Kiruna">{{cite web|url=http://www.mining-journal.com/reports/diamonds---2006-last-updated-july-25th?SQ_DESIGN_NAME=print_friendly|title=World diamond overview|year=2006|publisher=mining-journal.com|accessdateaccess-date=8. 7. 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20140903071143/http://www.mining-journal.com/reports/diamonds---2006-last-updated-july-25th?SQ_DESIGN_NAME=print_friendly|archive-date=7. 6. 2020}}</ref> [[Rudnik Catoca]] je imao 2001. godišnju proizvodnju od 2,6 miliona karata;<ref>{{cite web|last=McClelland|first=Colin|title=Angola's Catoca Diamond Complex to Add Mill as Miners Dig Deeper|url=https://www.bloomberg.com/news/2013-07-16/angola-s-catoca-diamond-complex-to-add-mill-as-miners-dig-deeper.html|publisher=Bloomberg|accessdateaccess-date=20. 5. 2014}}</ref> [[Rudnik Fucauma|Fucauma]] oko 120.000 (2005);<ref name="thex">{{Cite web|url=http://www.transhex.co.za/financials/ar2004/transhex_ar2004.pdf|title=Annual Report 2004|accessdateaccess-date=7. 6. 2020|publisher=Trans Hex Group|year=2004|format=PDF|url-status=dead|archiveurlarchive-url=https://web.archive.org/web/20070928165029/http://www.transhex.co.za/financials/ar2004/transhex_ar2004.pdf|archivedatearchive-date=28. 9. 2007|language=en}}</ref> a [[Rudnik Luarica|Luarica]] 95.000 karata u 2003. godini.<ref>{{cite news | url = https://www.bloomberg.com/news/2011-08-29/trans-hex-to-exit-two-angolan-diamond-projects-as-talks-over-funding-stall.html | title = Trans Hex to Exit Two Angolan Diamond Projects as Talks Over Funding Stall | publisher = [[Bloomberg L.P.|Bloomberg]] | date = 29. 8. 2011 | accessdateaccess-date = 7. 6. 2020|language=en}}</ref> Većina dijamantskih rudnika je u vlasništvu nacionalne kompanije [[Endiama]], ruske kompanije [[Alrosa]] i brazilske [[Odebrecht]]
 
==== Energetika ====
Red 226:
 
==== Poljoprivreda ====
Organizacija African Economic Outlook navodi da "Angoli treba 4,5 miliona tona žita godišnje, ali da uzgaja samo oko 55% kukuruza, 20% pirinča i samo 5% pšenice".<ref>{{Cite web|url=https://www.africaneconomicoutlook.org/|title=African Economic Outlook|date=12. 6. 2019|website=African Economic Outlook|language=en|accessdateaccess-date=25. 11. 2020}}</ref> Uz to, Svjetska banka procjenjuje da se "obrađuje manje od 3 posto plodne zemlje u Angoli, a ekonomski potencijal šumarskog sektora ostaje uglavnom neiskorišten".<ref>{{Cite news|url=|title="Country partnership strategy for the republic of Angola"|last=|first=|date=|work=World Bank|access-date=25. 11. 2020|via=}}</ref> Prije nezavisnosti 1975. godine, Angola je bila žitnica južne Afrike i glavni izvoznik [[banana]], [[Kahva|kafe]] i [[sisal]]a, ali su tri decenije građanskog rata (1975–2002) uništile plodno tlo. Zemlja sada ovisi o skupom uvozu hrane, uglavnom iz [[Južna Afrika (regija)|Južne Afrike]] i [[Portugal]]a, dok se više od 90% poljoprivrede obavlja na porodičnom nivou.
 
==== Tvornice ribe ====
Elizabete Dias Dos Santos uložila je 25 miliona dolara u svoju tvornicu ribe [[Solmar]]. Prerađivački pogon otvoren je 2016. godine. Ova vrsta proizvodnje jedinstvena je u Angoli. U fabrici radi 120 ljudi. Korist imaju i dobavljači, jer više od 50.000 ljudi živi od tradicionalnog ribolova, a 40% kupovina se vrši od malih ribara. Kako bi privukla privatne investitore, angolska vlada poboljšala je uslove za domaće i strane kompanije, između ostalog, poreskim olakšicama, pomoći u finansiranju i pojednostavljenim procedurama za osnivanje kompanija.<ref>{{Cite web|url=https://de.euronews.com/2017/07/10/weg-vom-oel-angola-diversifiziert-seine-wirtschaft|title=Weg vom Öl: Angola diversifiziert seine Wirtschaft|date=10. 7. 2017|website=euronews|language=de|accessdateaccess-date=28. 10. 2020}}</ref>
 
==== Industrija ====
Red 235:
 
=== Privatizacija ===
Krajem 2018. godine, predsjedničkom uredbom br. 141/1, osnovano je tijelo za privatizaciju IGAPE ([[Institito de Gestão de Activos e Participação do Estado]]),<ref>{{Cite web|url=https://igape.minfin.gov.ao/PortalIGAPE/#!/igape/historia|website=igape.minfin.gov.ao|title=IGAPE - Historija|accessdateaccess-date=4. 11. 2020}}</ref> s kojim vlada namjerava privatizirati 195 državnih preduzeća u cjelosti ili dijelom u cilju jačanja privatnog sektora. Program pokriva najvažnije gospodarske sektore kao što su energetski sektor ([[Sonangol]]), telekomunikacijski i IT sektor, financijski sektor (bankarstvo (BAI), osiguranje (ENSA), kapitalni fondovi), sektor prometa (TAAG), turizam kao i proizvodni sektor, uključujući preradu hrane i poljoprivredu. Očekuje se da će se većina kompanija prodati 2020. godine.<ref>{{Cite web|url=https://www.gtai.de/gtai-de/trade/wirtschaftsumfeld/bericht-wirtschaftsumfeld/angola/angola-verkauft-staatsfirmen-163624|title=Angola verkauft Staatsfirmen {{!}} Bericht Wirtschaftsumfeld {{!}} Angola {{!}} Außenwirtschafts-, Industriepolitik|website=www.gtai.de|language=de-DE|accessdateaccess-date=4. 11. 2020}}</ref>
 
=== Korupcija ===
Red 250:
 
== Vojska ==
[[Oružane snage Angole]] ({{pt|Forças Armadas Angolanas}}) broje oko 110.000 vojnika i oficira. Angola izdvaja oko 2,2% od [[Bruto domaći proizvod|Bruto domaćeg proizvoda]] za vojni budžet, što je 2017. iznosilo oko 3 milijarde dolara,<ref>{{cite web | url = https://www.sipri.org/| title = Home {{!}} SIPRI| last = | first = | date = | website = | publisher = | access-date = 11. 7. 2020| language = en}}</ref> što je čini državom sa najvišim izdatcima za odbranu u Africi. Vojska se sastoji od kopnenog sastava, mornarice i zrakoplovstva. Vojna oprema je uglavnom porijeklom iz bivšeg [[Sovjetski Savez|Sovjetskog Saveza]], a manje jedinice su smještene u Kongu i DR Kongu. Zapovjednik generalštaba je oid 2010. godine general [[Geraldo Sachipengo Nunda]].<ref>{{cite web | url=http://www.publico.pt/Mundo/exoficial-da-unita-foi-nomeado-chefe-do-estadomaior-das-forcas-armadas-angolanas_1459518 | title=Publico-Artikel | language=pt | accessdateaccess-date=11. 7. 2020 | archive-date=13. 3. 2012 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120313075506/http://www.publico.pt/Mundo/exoficial-da-unita-foi-nomeado-chefe-do-estadomaior-das-forcas-armadas-angolanas_1459518 | url-status=dead }}</ref>
 
== Infrastruktura ==
Red 260:
[[Datoteka:The Nowhere road.jpg|mini|Novi autoput u Angoli]]
[[Datoteka:Map of Trans-African Highways.PNG|180px|mini|desno|Karta Transafričkih autoputova]]
Mreža saobraćajnica je duga oko 75.000&nbsp;km, od kojih je 7.955&nbsp;km asfaltirano. Glavna osovina povezuje glavni grad s unutrašnjošću (od istoka prema zapadu). Istovremeno, postoji niz ogranaka koji povezuju glavne prometnice i omogućavaju komunikaciju sa susjednim zemljama, posebno s Namibijom, Demokratskom Republikom Kongo i Republikom Kongo.<ref name="Transport System – Angola Embassy"/> Autobusni prevoz je organizovan od firmi [[Macon (Angola)|Macon]] i [[Grupo SGO]], koji povezuju Luandu sa većim gradovima, dok Macon nudi i međunarodne linije povezujući [[Windhoek]] i [[Kinshasu]].<ref>{{cite web| url = http://jornaldeangola.sapo.ao/sociedade/macon_reabre__amanha_a_rota_internacional| title = Macon reabre amanhã a rota internacional| last = | first = | date = 18. 10. 2018| website = jornaldeangola.sapo.ao| publisher = | accessdateaccess-date = 24. 5. 2020| language = pt| archive-date = 29. 1. 2020| archive-url = https://web.archive.org/web/20200129164540/http://jornaldeangola.sapo.ao/sociedade/macon_reabre__amanha_a_rota_internacional| url-status = dead}}</ref><ref>{{cite web | url = http://m.portalangop.co.ao/angola/pt_pt/noticias/economia/2019/2/11/Macon-abre-rota-internacional-Luanda-Kinshasa,74a3a7ba-7a25-49c0-abda-33ea1900fc8e.html | title = Macon abre rota internacional Luanda-Kinshasa| last = | first = | date = 15. 3. 2019| website = portalangop.co.ao| publisher = | accessdateaccess-date = 24. 5. 2020| language = pt}}</ref>
 
Važniji autoputevi i ceste u Angoli su: dionica [[Transafrički autoput|Transafričkog autoputa]] [[Autoput Beira-Lobito|Beira-Lobito]] (TAH 9) u dužini 1126&nbsp;km, koji je djelomično u izgradnji;<ref>{{cite web | url = http://pt.reingex.com/Beira-Lobito-Corredor.shtml | title = Corredor Transafricano Beira-Lobito (Angola)| last = | first = | date = 15. 3. 2019| website = pt.reingex.com| publisher = | accessdateaccess-date = 7. 6. 2020| language = pt}}</ref> Dionica [[Trans-Cunene koridor]]a, koji je većinom u izgradnji i dionica [[Autoput Tripoli-Windhoek-(Kapstadt)]] (TAH 3).<ref>{{cite web | url = http://jornaldeangola.sapo.ao/politica/avancos_na_via_de_mbanza_kongo | title = Avanços na via de Mbanza Kongo| last = | first = | date = 2. 10. 2017| website =jornaldeangola.sapo.ao| publisher = | accessdateaccess-date = 7. 6. 2020| language = pt}}</ref>
 
=== Zračni promet ===
Red 274:
{{Glavni|Demografija Angole}}
[[Datoteka:Angola Ethnic map 1970-de.svg|desno|mini|200px|Karta sa narodima u Angoli, 1970.]]
Po popisu iz 2014. u Angoli živi 24.383.301 stanovnika, što je ujedno bio i prvi popis nakon 15. decembra 1970.<ref name="INE Angola" /> Prema podacima prikupljeniih od strane worldometers.info temeljenim na posljednjim podacima UN-a, stanovništvo Angole broji 32.841.235 stanovnika na dan 27. juna je 2020. UN je za 2020. godinu stanovništvo Angole procijenio na 32.866.272 stanovnika. Stanovništvo Angole čini 0,42% svjetske populacije, a po broju stanovnika država je na 44-om mjestu u svijetu. Srednja životna dob stanovnika Angole je tek 16,7 godina, a 66,7% stanovništva živi u urbanim sredinama.<ref name="World">{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/angola-population/|title=Angola Population (2020) - Worldometer|website=www.worldometers.info|language=en|accessdateaccess-date=27. 6. 2020}}</ref>
 
Očekivana životna dob u Angoli je 62,22 godine - 65,1 godina za žene i 59,5 za muškarce. Prosjek smrtnosti novorođenčadi je 53,4 na 1.000 živorođene djece, a prosjek smrtnost djece do 5 godina starosti je 70,3 na 1.000 živorođenih.<ref name="World" /> Procjena prirodnog priraštaja u Angoli za 2020. je 3,43% što Angolu pozicionira na treće mjesto u svijetu.<ref name="CIA" />
Red 280:
=== Narodi ===
[[Datoteka:Angola_Population_Pyramid_2012.png|desno|mini|180px|Piramida stanovništva u Angoli.]]
Etničke grupe u Angoli čine [[Ovimbundu]] ([[Umbundu]] jezik) 37%, [[Northern Mbundu people|Ambundu]] ([[Kimbundu]] jezik) 23%, [[Bakongo]] 13%, i 32% drugih etničkih grupa (kao što su [[Chokwe people|Chokwe]], [[Ovambo people|Ovambo]], [[Ganguela]] i [[Xindonga]]), te 2% ''[[Mestici|mestika]]'' (ljudi evropskog i afričkog porijekla), 1,6% Kineza i 1% Evropljana.<ref name="CIA"/> Ambundu i Ovimbundu grupe sa 62% čine većinu stanovništva. Do 2020. u Angoli se po procjenama nalazi oko 400.000 migrantskih radnika iz [[Demokratska Republika Kongo|Demokratske Republike Kongo]],<ref>[http://www.unhcr.org/refworld/country,,USCRI,,COD,456d621e2,485f50c0c,0.html World Refugee Survey 2008 – Angola] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110510005710/http://www.unhcr.org/refworld/country%2C%2CUSCRI%2C%2CCOD%2C456d621e2%2C485f50c0c%2C0.html|date=10. 5. 2011}}, UNHCR. NB: This figure is highly doubtful, as it makes no clear distinction between migrant workers, refugees and immigrants.</ref> oko 220.000 [[Portugalci|Portugalaca]],<ref name="Observatório da Emigração">{{cite web|url=http://www.observatorioemigracao.secomunidades.pt/np4/3607.html|title=José Eduardo dos Santos diz que trabalhadores portugueses são bem-vindos em Angola|publisher=Observatório da Emigração|archive-url=https://web.archive.org/web/20130920100459/http://www.observatorioemigracao.secomunidades.pt/np4/3607.html|archive-date=20. 9. 2013|url-status=dead|accessdateaccess-date=22. 7. 2013|quote=…presença de cerca de 200 mil trabalhadores portugueses no país…}}</ref> i oko 259.000 [[Kinezi|Kineza]] koji žive u Angoli.<ref>{{cite web|url=https://visao.sapo.pt/angola-cerca-de-259000-chineses-vivem-atualmente-no-pais=f660830|title=Angola: Cerca de 259.000 chineses vivem atualmente no país|date=25. 4. 2012|work=Visão|archive-url=https://web.archive.org/web/20130509165420/http://visao.sapo.pt/angola-cerca-de-259000-chineses-vivem-atualmente-no-pais=f660830|archive-date=9. 5. 2013|url-status=live|accessdateaccess-date=13. 1. 2013}}</ref>
 
=== Jezici ===
Skoro svi jezici u Angoli pripadaju porodici [[Bantu jezici|bantu jezika]]. Zvanični jezik u Angoli je [[Portugalski jezik|portugalski]] i 71,2% stanovništva na popisu je naveo ovaj jezik, a govori ga od toga 85% gradskog stanovništa - 45% seoskog stanovništva.<ref name="Popis"/> Slijede [[Umbundu jezik|Umbundu]] 23%, kojim govori uglavnom etnička grupa [[Ovimbundu]]; [[Kikongo jezik|Kikongo]] 8,2% zastupljen u etničkoj grupi [[Bakongo]]; [[Kimbundu jezik|Kimbundu]] 7,8% etničke grupe [[Ambundu]]; [[Chokwe jezik|Chokwe]] 6,5% koji koristi [[Chokwe|istoimena grupa]]; [[Nhaneca jezik|Nhaneca]] 3,4%, [[Nganguela jezik|Nganguela]] 3,1%, [[Fiote jezik|Fiote]] 2,4%, [[Kwanhama jezik|Kwanhama]] 2,3%, [[Muhumbi jezik|Muhumbi]] 2,1%, [[Luvale jezik|Luvale]] 1%, ostali jezici 3,6%. Dati procenti su rezultati Popisa iz 2014. godine i navedeni udio je viši od 100% obzirom da su ispitanici birali više od jednog ponuđenog odgovora.<ref name="CIA">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/print_ao.html|title=Africa :: Angola — The World Factbook - Central Intelligence Agency|website=www.cia.gov|accessdateaccess-date=27. 6. 2020}}</ref>
 
=== Religija ===
Red 307:
 
=== Kinematografija ===
Godine 1972, redateljka [[Sarah Maldoror]] snimila je film u međunarodnoj koprodukciji pod nazivom [[Sambizanga (film)|Sambizanga]], koji je bio jedan od prvih dugometražnih filmova u Angoli. Prvi put je objavljen na četvrtom [[Filmski festival u Kartagi|Filmskom festivalu u Kartagi]], gdje je dobio dobre ocjene filmskih kritičara, osvojivši ''[[Tanit d'Or]]'', najvišu nagradu festivala.<ref>{{cite book|last1=Dovey|first1=Lindiwe|title=Curating Africa in the Age of Film Festivals|date=11. 3. 2015|publisher=[[Palgrave MacMillan]]|location=New York, NY|isbn=978-1137404145|url=https://books.google.com/books?id=H7u_BwAAQBAJ|accessdateaccess-date=15. 9. 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180915225644/https://books.google.com.ph/books?id=H7u_BwAAQBAJ|archive-date=15. 9. 2018|url-status=live}}</ref> Koprodukcijski portugalsko-angolski film ''[[O Herói]]'' režisera [[Zézé Gamboa]], na filmskom festivalu [[Sundance Film Festival|Sundance]] 2005. godine dobio je glavnu nagradu žirija za dramu.<ref>{{cite web | url = http://www.newsreel.org/nav/title.asp?tc=CN0173| title = The Hero| last = | first = | date = | website = newsreel.org| publisher = California Newsreel| accessdateaccess-date = 24. 5. 2020| language = en }}</ref>
 
Poznatiji filmski režiseri su: [[Ruy Duarte de Carvalho]], [[Orlando Fortunato de Oliveira]], [[Zézé Gamboa]], [[Maria João Ganga]] i [[Pocas Pascoal]].
Red 320:
 
=== Mediji ===
Po [[Indeks slobode medija|Indeksu slobode medija]], kojeg svake godine izrađuje nevladina organizacija [[Reporteri bez granica]], Angola se 2020. godine nalazila na 106-om mjestu.<ref>{{cite web | url = https://www.reporter-ohne-grenzen.de/fileadmin/Redaktion/Downloads/Ranglisten/Rangliste_2020/Rangliste_der_Pressefreiheit_2020_-_RSF.pdf| title = World press freedom index| last = | first = | date = 22. 4. 2020| website = reporter-ohne-grenzen.de| publisher = | accessdateaccess-date = 24. 5. 2020| language = de}}</ref> Od 2017. godine, Angola posjeduje telekomunikacioni [[satelit]] [[AngoSat-1]], koji je bio predviđen za telekomunikaciju, televiziju, radio i internet. Zbog pogreške u startu, satelit se udaljio od predviđene putanje, tako da trenutno nije u funkciji. Predviđeno je lansiranje zamjenskog satelita [[AngoSat-2]].<ref>{{cite web|url=http://allafrica.com/stories/201602222456.html|title=Angola: U.S.$300 Million Invested in Angosat-1 Project|publisher=Angola PRESS|date=21. 2. 2016|access-date=24. 5. 2020| language = en}}</ref><ref>{{cite web | url = https://space.skyrocket.de/doc_sdat/angosat-2.htm| title = AngoSat 2| last = | first = | date = | website = space.skyrocket.de| publisher = | accessdateaccess-date = 24. 5. 2020| language = en}}</ref>
 
==== Televizija ====
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/wiki/Angola"