Razlika između verzija stranice "Bizantijska arhitektura"

Bizantija kao istočna polovina Rimskog Carstva u svom ranom periodu, nastavila je sa rimskom tradicijom u arhitekturi kao i u drugim aspektima kulture. Urbana područja karakterisala su: snažni dokazi o [[Urbani dizajn|urbanističkom planiranju]], veliki otvoreni prostori za komercijalnu i javnu upotrebu, široke ulice - od kojih je većina bila popločana, a važnost su dobili [[Portik|portici]] i korištenje javnih spomenika kao što su statue važnih ličnosti i monumentalni [[Luk (arhitektura)|luk]]ovi i gradske kapije. Glavne javne usluge koje pružaju [[hipodrom]], [[amfiteatar]] i javna kupatila su i dalje prisutne. Neke zgrade iz rimske epohe ispale su iz upotrebe, posebno [[gimnazij]]i i [[stadion]]i za [[Atletika|atletiku]], te na kraju [[pozorište]] gdje su nastupali nepristojni [[Pantomima|pantomimičari]] što je izazivalo neodobravanje crkve.

 

Rimske vile sa privatnim unutrašnjim dvorištima i dalje su bile rezervisane samo za bogate, dok su siromašniji članovi društva živjeli u običnim višespratnim zgradama (insulae) gdje su prizemni spratovi često korišteni kao trgovine i konobe. Većina stanovništva imala je koristi od pristupa tekućoj vodi, fontanama i sistemima odvodnje, zahvaljujući dobro planiranom sistemu cijevi, [[akvadukt]]a i [[Cisterna|cisterni]].<ref>{{Cite web |url =https://www.ancient.eu/Byzantine_Architecture/|title =Bizantijska arhitektura|work =ancient.eu|accessdate=18. 7. 2019}}</ref>

=== Rana hrišćanska arhitektura ===

{{Glavni|Rana hrišćanska arhitektura}}

[[Konstantin Veliki]] je u vrijeme dok je [[Rimsko Carstvo]] još bilo ujedinjeno uložio velika novčana sredstva u izgradnju velikog broja prostranih carskih crkava, koje su bile dovršene za samo nekoliko godina. Ova nova vrsta građevina koje historićari umjetnosti danas nazivaju rane hrišćanske [[Bazilika|bazilike]] biće osnovni model za razvoj crkvene arhitekture prvo u Konstantinopolju, a zatim i u ostalim dijelovima carstva. Nažalost, nijedna od ovih prvih crkvenih građevina nije sačuvana u svom izvornom obliku, ali je plan najveće konstantinove ''Crkve svetog Petra'' u Rimu, poznat sa veoma značajnom preciznošću. Unutrašnji izgled ovakvih crkava najbolje se može vidjeti u [[Bazilika svetog Pavla izvan zidina|Bazilici svetog Pavla izvan zidina]].<ref name="HOA">History of Art, Horst Waldemar Janson, izdavač Harry N. Abrams u New York City, prvo izdanje objavljeno 1962. godine, {{ISBN|0-13-389270-0}}, str 157-183</ref>

Veći dio teodozijevih zidina i dalje stoje, iako sa značajnim kasnijim popravkama.<ref name="BAAI">Byzantine Art and Architecture, an Introduction, Lyn Rodley, izdavač Cambridge University Press, 1994. godine, {{ISBN|0-521-35440-4}}, str. 8-78</ref>

Konstantin je također dao da se izgradi [[velika palata u Konstantinopolju]], te novi javni trg kružnog oblika, danas poznat kao [[Konstantinov trg]].<ref>Heaven on Earth, Art and the Church in Byzantium, Linda Safran, izdavač The Pensylvania State University Press, 1998. godine, {{ISBN|0-271-01669-8}} str. 2-19</ref>

Također je predstavljala otvoreni izazov novoj vladarskoj porodici sa [[Balkan]]a.

 

=== Rana bizantijska arhitektura izvan Konstantinopolja ===

Njihovi velikodostojanstvenici su sa nepovjerenjem gledali na brzi uspon u važnosti novog sjedišta carske moći, a koji je prije odluke [[Konstantin Veliki|Konstantina Velikog]] bio samo mali provincijski grad na obali [[Bosfor]]a.

Veoma malo se zna o arhitekturi Aleksandrije u ovom ranom periodu od vladavine Konstantina Velikog pa sve do dolaska [[Justinijan I|Justinijana I]] na vlast. Nijedna građevina iz tog vremena nije sačuvana do danas, a crkve koje su tada građene u stilu rimskih bazilika bile su prostorno velike sa drvenim krovovima.<ref name="AOBE"/>

[[Alahan manastir]] koji se nalazi u južnom dijelu [[Mala Azija|Male Azije]], predstavlja kompleks građevina ključan za razumijevanje historije rane bizantijske arhitekture, pola vijeka prije velikih dostignuća [[Anicija Julijana|Anicije Julijane]] i [[Justinijan I|Justinijana I]] u Konstantinopolju.<ref>[http://books.google.com/books?id=hdsNM8bRtxkC&pg=PA2&dq=Alahan+Monastery#PRA1-PT1,M1 Alahan- An Early Christian Monastery in Southern Turkey] Pictures: [http://www.foto-out.dk/Alahan]</ref>

 

== Prvo zlatno doba bizantijske arhitekture 527 - 726 n. e. ==

=== Bizantijska arhitektura za vrijeme vadavine Justinijana I (527 - 565 n. e.) ===

Bizantijski arhitekti uglavnom su koristili kvadratnu ciglu (plinthos) kao materijal, a sačuvali su njen rimski oblik i natpis (oznaku). Međutim, drugi drevni primjeri grčke i [[Rimska arhitektura|rimske arhitekture]] vremenom su bili zapostavljeni, promijenjeni i na kraju uglavnom nestali. Suprotno tome, novi elementi su kupole, koje su na kraju prevladale u bizantijskoj arhitekturi, i svodovi na kojima su se često nanosili mozaici. U početku je bila [[plava]] boja, kasnije uglavnom zlatna i promijenili su se njezini stilovi. Suprotno tome, neki elementi (često lirski) dolazili su iz istočnih sirijsko-palestinskih područja i [[Perzija|Perzije]]. Za razliku od izrade skulptura (pod kojima se smatralo stvaranje modela), obrtnici su prilično često pribjegavali obradi [[metal]]a.<ref>Beckwith, J.. Umjetnost Konstantinopolja: Uvod u Bizantijsku umjetnost. London : Phaidon, 1961. str. 189.</ref>

 

Prilikom gradnje ove crkve njeni vajari su osmislili sistem arhitektonskog ukrašavanja, pri čemu se manje pažnje obraćalo na stare motive, a kod [[Vijenac (arhitektura)|vijenaca]] i [[kapitel]]a u ovoj crkvi je odbačen čisto naturalistički tretman u korist apstraktnog. Čak i u slučajevima kad listovi čine osnovu dizajna, važnost je data oblicima koji oni sačinjavaju, a ne njihova sličnost sa prirodom.<ref name="AOBE">Art of the Byzantine Era, David Talbot Rice, izdavač Frederick A. Praeger Inc. New York City 1963. godine, Kongresna biblioteka SAD-a pod brojem 63-16444, str. 9-15</ref>

 

Ova crkva je bila jedna od prvih građevina koje je Justinijan I dao da se izgradi. Predstavljala je najavu odlučujućeg događaja u razvoju Bizantijske umjetnosti, a istovremeno je bila i model pri ponovnoj izgradnji crkve Haja Sofija.<ref name="BA"/>

 

{{Glavni|Aja Sofija}}

[[Datoteka:Hagia Sophia Mars 2013.jpg|thumb|250px|lijevo|Vanjski izgled Haja Sofije sa minaretima dograđenim nakon osmanlijskog osvajanja Konstantinopolja.]]

 

Kupola crkve pruža ogroman, zlatom obložen i vanjskim svjetlom (koje ulazi kroz mnogobrojne prozore) ispunjen baldahin, koji se nalazi visoko iznad prostora za procesije kojima su prisustvovali mnogi sveštenici i članovi carskog dvora, koji su se tu okupljali kako bi proslavljali [[Euharistija|euharistiju]].

Ima uzdužnu osu rane hrišćanske bazilike,<ref name="HOA"/> a istovremeno je bila zasnovana na prototipu bazilike sa središnjim planom u čijoj osnovi je [[kvadrat]] sa kupolom iznad. Za formiranje uzdužnog broda, niša - polukupole se proširuju prema van iz središnje kupole, povezujući narteks na jednom kraju i školjku svetišta apside na drugom. Ovo središnje jezgro, koje se naziva [[naos]] u bizantijskoj arhitekturi, okružen je bočnim brodovima, (galerijama), koji su otvoreni i sa pogledom na naos, a nalaze se iznad prolaza.

Glavna kupola je podržana sa [[pendentiv]]ima, trokutastim zakrivljenim zidnim sekcijama izgrađenim između četiri ogromna [[Luk (arhitektura)|luka]] koji se nastavljaju na [[Stubac|stupce]] na uglovima kvadratne osnove kupole.<ref name="AH"/>

 

==== Poikilia ====