Wikipedia

Razlika između verzija stranice "Bizantijska umjetnost za vrijeme vladavine dinastije Paleolog"

Pregled historije
[pregledana izmjena][pregledana izmjena]
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
No edit summary
No edit summary
Red 23:
Italijanske zemlje, posebno [[Mletačka Republika]] i njihovo ostrvo [[Kreta]], postale su važno izgnanstvo za bizantijske umjetnike, gdje je bizantijska umjetnička tradicija trajala dugo nakon osmanlijskog osvajanja posljednje bizantijske države nasljednice. [[Kretska škola]] je postepeno uvodila zapadne elemente u svoj umjetnički stil i izvozila je veliki broj [[ikona]] na zapad. Njeni najpoznatiji svjetski umjetnici bili su [[El Greco]] i [[Mihael Damaskenos]].
 
Najznačajniji preporod doživljavaju [[Mozaik|mozaici]] i [[Freska|freske]], koje se očituju dinamičnošću i narativnošću, a slike stvaraju zamršene tapiserije. Boje i veličina detalja također se mijenjaju i smanjuju. Najznačajniji mozaici urađeni za vrijeme vladavine dinastije Paleolog sačuvani su u [[Manastir Hora|manastiru Hora]] i u [[Manastir Pammakaristos|manastiru Pammakaristos]] u [[Istanbul]]u. Iako se čini da su mozaici i freske [[Crkva svetih apostola|Crkve svetih apostola]] u [[Solun]]u djelo umjetnika iz Konstantinopolja koje je unajmio patrijarh Nefon 1312 - 1315, u gotovo svim slučajevima talentovani lokalni slikari radili su u Srbiji. Tokom razdoblja vladavine Paleologa anonimnost umjetničkih djela djelimično nestaje, jer su neki umjetnici svoja djela potpisivali od kraja 12. vijeka. Poznata su nam imena poput Mihaela[[Eutihije Astrapasai Mihael Astrapa|Eutihija i EutihiosaMihaela Astrape]], koji su radili na ukrašavanju nekoliko crkava za srpskog kralja [[Uroš II Milutin|Uroša II. Milutina]] (1282 - 1321) i koji su naslikali veliki dio ikona koje se danas nalaze u [[Crkva svetok Klimenta|crkvi svetog Klimenta]] u [[Ohrid]]u.
 
Iz ovog perioda sačuvan je i veliki broj drvenih panel ikona čiji kvalitet izrade varira u zavisnosti od radionice gdje su urađene, a radionice u Konstantinopolju održavale su relativno pristojan nivo kvaliteta izrade. Karakterizirali su ih manje strog pristup, novo uvažavanje čisto dekorativnih svojstava slike pri čemu je velika pažnja bila usmjerena prema detaljima, a sve ovo je općenito postalo poznato kao paleološki manirizam. Preovladavaju svijetle tople boje i shematski [[Zlato|zlatni]] slojevi naneseni potezima slikarske četkice. Kvalitet ikona varira u zavisnosti od proizvodne radionice, a radionice u Konstantinopolju održavaju relativno pristojan nivo. U hramovima su veliki mozaik ili ikonične slike bili okačeni ili na stubove pregrade ([[ikonostas]], [[templon]]) ili na ulazu u [[Brod (arhitektura)|brod]], kao što je to bio slučaj u Crkvi Hora u Konstantinopolju, gdje su približno 1326. godine mozaici koji prikazuju sv. Petra i Pavla vode pogled vjernika u svetište. Međutim, skoro svi ukrasi ovog tipa uništeni su tokom vremena.
Red 32:
 
== Izrada mozaika ==
[[Datoteka:Deesis mosaic Hagia Sophia.jpg|thumb|300px|desno|[[Deisis (HajaAja Sofija)|Deisis mozaik]], smješten u zatvorenom carskom dijelu gornjih galerija u Haja Sofiji, predstavlja jedan od najboljih primjera paleološke renesanse.]]
Pljačka Konstantinopolja koju su izvršili krstaši 1204. godine dovela je do pada upotrebe mozaičke umjetnosti tokom sljedećih pola vijeka. Nakon bizantijskog oslobađanja grada 1261. godine, Haja Sofija je obnovljena, a bizantijski umjetnici uradili su monumentalni [[Deisis (HajaAja Sofija)|deisis mozaik]] koji je urađen u svrhu obilježavanja oslobađanja od latinske okupacije. Na ovom mozaiku prikazan je Hristos uz kojeg su Bogorodica i sveti Ivan Krstitelj približno dva i po puta veći od prirodne veličine. Veličina ove tri figure odražava njihov značaj u bizantijskoj kulturi. Tema u deisis mozaiku u kojem Bogorodica i sveti Jovan Krstitelj imaju ulogu posrednika kod Hrista u ime čovječanstva česta je u umjetnosti u raznim medijima od srednjobizantijskog razdoblja pa nadalje, gdje se često upotrebljavala [[Kompozicija (likovna)|kompozicija]] slična ovoj iz Haja Sofije. Također, ilustrirano je šire stremljenje ka [[Naturalizam|naturalizmu]] (oponašanje vidljivog svijeta) u kasnoj bizantijskoj umjetnosti. Smatra se jednim od najfinijih i najpoznatijih mozaika u Haja Sofiji zbog mehkoće njegovih karakteristika, intenzivnih emotivnih izraza humanosti i tonova, te spretnosti umjetnika prilikom njegove izade. Umjetnički stil blizak je stilu italijanskih slikara s kraja 13. i početka 14. vijeka, poput [[Duccio|Duccia]] i predstavlja najavu promjena u ranom [[Italijansko renesansno slikarstvo|italijanskom renesansnom slikarstvu]], a ujedno je jedan od najboljih primjera paleološke renesanse.<ref name="BFP"/><ref>{{Cite web|url= https://smarthistory.org/deesis-christ-with-the-virgin-mary-and-john-the-baptist-hagia-sophia-istanbul/|title= Late Byzantine naturalism: Hagia Sophia’s Deësis mosaic|website= smarthistory.org|access-date= 26. 3. 2021}}</ref>
[[Datoteka:Istanbul - Chiesa Pammacaristos (Fetiye camii) - Cupola - Foto G. Dall'Orto 26-5-2006.jpg|thumb|250px|lijevo|Pogled na središnju kupolu pareklesiona sa Hristom Pantokratorom okruženog prorocima iz [[Stari zavjet|Starog zavjeta]], manastir Bogorodica Pammakaristos]]
 
Bizantijski humanizam doživio je novi procvat za vrijeme vladavine cara [[Andronik II Paleolog|Andronika II]] (1282. - 1328.) i njegova dva savjetnika [[Nikifor Humna|Nikiforom Humnom]] i [[Teodor Metohit|Teodorom Metohitom]], humanizam [[platon]]skog nadahnuća koji je u Bizantijsko Carstvo unio sekularni ton koji je postao novi i kojim je umjetnicima data nova svrha i smjer.<ref name="AOBW"/> Do kraja 13. vijeka prepoznatljiv oblik aristokratskog pokroviteljstva u Konstantinopolju bio je dodavanje novih građevina na već postojećim manastirima. Dva najambicioznija projekta iz tog vremena su [[paraklesion]] (pogrebna kapela), dodata [[Manastir Bogorodica Pammakaristos|manastiru Bogorodice Pammakaristos]] (danas Fetiye džamija) i obnova [[Manastir Hora|manastira Hora]] (danas džamija Kariye muzesi). U periodu između 1305 - 10 udovica bivšeg generala Michaela Glabasa Tarchaneiotesa, dala je da se pored manastira Bogorodice Pammakaristos izgradi mauzolej u obliku minijaturne crkve u obliku grčkog krsta posvećene Hristu. Mozaici su pažljivo planirani da funkcionišu kao ikone u čast preminulih. Izvođenje mozaika otkriva obrazac rada koji je tipičan nakon 1261. godine. Hristos u kupoli je uobičajena slika Pantokratora, a umjetnik koji je to uradio vjerovatno je mnogo puta predstavljao Hrista u ovom obliku. Za razliku od Hrista u apsidi, koji je dio deisis grupe i žarište posredničkog ciklusa, bio je posebno tretiran i mnogo duguje novom modelu Hrista u [[Deisis (HajaAja Sofija)|deisis mozaiku iz HajaAja Sofije]]. Međusobna povezanost ova dva cilja, tradicionalnog i eksperimentalnog, dinamika je umjetničkog stvaralaštva uočljivijeg nakon 1261. godine u odnosu na raniji period.<ref name="RC">''Byzantine Art'', Robin Cormack, Oxford University Press, objavljena 2000., {{ISBN|0-19-284211-0}}, str. 120, 207-210</ref>
[[datoteka:Chora Church Constantinople (6).JPG|thumb|250px|desno|Mozaik na kojem je prikazan [[Teodor Metohit]] (lijevo), glavni donator obnove i unutrašnje dekoracije manastira Hora]]
Najznačajniji sačuvani mozaici iz vremena kasne bizantijske umjetnosti danas se mogu naċi u nekadašnjem manastiru Hora u Istanbulu. Svi mozaici u kupoli i polukružnoj [[Luneta|luneti]] na narteksu relativno su dobro očuvani, a između 1948. i 1958. godine obnovljeni su pod vodstvom direktora Američkog bizantijskog instituta Paula Adkinsa Underwooda.
Ciklus biblijskih scena u bogatom, ukrasnom obrascu, sa svim vrstama fantastičnih životinjskih oblika, pokazuje izraženu sklonost klasičnim i ranohrišćanskim oblicima. U odabiru tema, primjetan je povratak bizantijskoj tradiciji nakon [[Bizantijski ikonoklazam|ikonoklazma]], ali s više pažnje posvećene ljudskom aspektu, podsjećajuċi na kasnije mozaike u [[Bazilika svetog Marka|bazilici svetogsve tog Marka]].<ref name="AOBW"/>
Najvažniji narativni ciklusi nalaze se u sjevernom krilu unutrašnjeg ulaznog trijema (narteksa), u kojima je životna priča Bogorodice prikazana na osamnaest prekrasnih mozaičkih panela. Stručnjaci smatraju da je ovaj cjelovit prikaz Bogorodice (od njenog začeća od strane majke Ane, pa sve do smrti) vrlo rijedak u hrišćanskoj umjetnosti. Isto tako, u sjevernom krilu vanjskog narteksa prikazane su važne faze iz života svete porodice, rođenje i krštenje Isusa Hrista i druge scene iz njegovog života.<ref>{{Cite web|url= https://www.mybeautifulistanbul.com/2020/10/20/the-beautiful-mosaics-and-frescoes-of-the-chora/|title= The Beautiful Mosaics and Frescoes of the Chora|work= mybeautifulistanbul.com|access-date= 16. 5. 2021}}</ref>
Mozaička i fresko dekoracija u manastiru Hora urađena je pod pokroviteljstvom Teodora Metohita (slika desno), koji se pojavljuje u mozaiku smještenom iznad zapadnih vrata od unutrašnjeg narteksta do svetilišta, predstavljajući Hristu, koji je na prijestolju, maketu manastira Hora. Odjeven je u bogatu svilenu nošnju i veliki šešir dvorskog službenika.<ref name="ABE">''Art of the Byzantine Era'', David Talbot Rice, izdavač Frederick A. Praeger Inc. New York City 1963. godine, Kongresna biblioteka SAD-a pod brojem 63-16444, str. 223</ref>
Red 50:
== Slikarstvo ==
Usljed nastavljanja gubitka teritorija i slabljenja carstva, posljednji period bizantijske umjetnosti prepoznatljiv je po preovladavajuċoj zastupljenosti zidnog slikarstva, koje je bilo jeftinije u odnosu na izradu mozaika i luksuznih predmeta od dragih metala i [[slonovača|slonovače]].
Tokom posljednjeg razdoblja bizantijske umjetnosti, slikarstvo se nastavilo i ubrzano je davalo sve veći zamah novim stilovima što otkriva određenu težnju za obnovom. Jedan od najprepoznatljivijih stilova na zidnim slikama je onaj koji se obično naziva "Makedonskimakedonski".
Ovaj stil je izvanredan po svojoj tendenciji da prikaže ljudsku dramu i da je naglasi svim sredstvima koja ima na raspolaganju: uznemireni pokreti, dinamični stavovi, živahne geste, kontrasti u boji, uvećani prostori. Ljudske figure, često izvanredni [[portret]]i dobijaju težinu i volumen, pri čemu su široke draperije prožete posebnim izražajnim značajem, [[Kompozicija (likovna)|kompozicija]] postaje šira i postiže epsku veličinu. Čini se da ova tendencija ka revolucionarnijem izrazu svijeta nije trajala više od dvije ili tri decenije počevši od kraja 13. pa sve do početka 14. vijeka. Ovom pokretu pripadali su umjetnici poput [[Eutihije i Mihael Astrapa|Eutihija i Mihaela Astrape]] i [[Manuel Panselin]] iz Soluna, koje mnogi historičari umjetnosti smatraju najznačajnijim pripadnicima Solunske slikarske škole. Eutihije i Mihael Astrapa radili su freske u manstirima u [[Ohrid]]u, a Manuel Pselos na [[Sveta gora|Svetoj gori]]. Bizantijski umjetnici za vrijeme vladavine dinastije Paleolog razvili su novo zanimanje za pejzaž i pastoralnu scenu, postepeno otvarajući put detaljnim narativnim freskama. O tome najbolje svjedoči velika grupa umjetničkih djela pronađenih u manastirima u Mistrasu na Peloponezu. Najveći dio ovog razdoblja protekao je u znaku zidnog slikarstva, koje se očituje dinamičnošću i narativnošću, gdje slike stvaraju složene tapiserije. Boje i veličina detalja se također mijenjaju i smanjuju. Pažnja se posvećuje arhitektonskim detaljima građevina i prirodi koji se nalaze u pozadini slike, pri čemu se napušta hijerarhijska frontalna krutost. Figuralna umjetnost, a posebno religiozno slikarstvo, doživjeli su dugotrajni posljednji prosperitetni period. Uprkos političkim poteškoćama koje su najavljivale predstojeći kraj Bizantijskog Carstva, rad grčkih mozaičara, slikara i vajara i dalje je bio veoma tražen, uglavnom od članova značajnih plemićkih porodica iz Konstantinopolja i provincija, kao i od bugarskih i srpskih knezova koji su slijedili umjetničke primjere Bizantinaca. Nekoliko drugih dovoljno prosperitetnih središta bili su u stanju održavati lokalnu tradiciju u arhitekturi i ukrašavanju sakralnih objekata tokom dužeg vremenskog perioda. Većina umjetničkih djela iz paleološkog razdoblja nalazi se u drugom najvažnijem gradu carstva u to vrijeme - Mistrasu. Korak unazad bila je umjetnost hesihizma iz druge polovine 14. vijeka, u čijim je djelima izostala elegancija iz prethodnog vremena.<ref name="BAEA"/>
Bizantijski umjetnici za vrijeme vladavine dinastije Paleolog razvili su novo zanimanje za pejzaž i pastoralnu scenu, postepeno otvarajući put detaljnim narativnim freskama. O tome najbolje svjedoči velika grupa umjetničkih djela pronađenih u manastirima u Mistrasu na Peloponezu. Najveći dio ovog razdoblja protekao je u znaku zidnog slikarstva, koje se očituje dinamičnošću i narativnošću, gdje slike stvaraju složene tapiserije. Boje i veličina detalja se također mijenjaju i smanjuju. Pažnja se posvećuje arhitektonskim detaljima građevina i prirodi koji se nalaze u pozadini slike, pri čemu se napušta hijerarhijska frontalna krutost. Figuralna umjetnost, a posebno religiozno slikarstvo, doživjeli su dugotrajni posljednji prosperitetni period. Uprkos političkim poteškoćama koje su najavljivale predstojeći kraj Bizantijskog Carstva, rad grčkih mozaičara, slikara i vajara i dalje je bio veoma tražen, uglavnom od članova značajnih plemićkih porodica iz Konstantinopolja i provincija, kao i od bugarskih i srpskih knezova koji su slijedili umjetničke primjere Bizantinaca. Nekoliko drugih dovoljno prosperitetnih središta bili su u stanju održavati lokalnu tradiciju u arhitekturi i ukrašavanju sakralnih objekata tokom dužeg vremenskog perioda. Većina umjetničkih djela iz paleološkog razdoblja nalazi se u drugom najvažnijem gradu carstva u to vrijeme - Mistrasu. [36] Korak unazad bila je umjetnost hesihizma iz druge polovine 14. vijeka, u čijim je djelima izostala elegancija iz prethodnog vremena.<ref name="BAEA"/>
 
=== Ikone ===▼
=== Freske ===
{{proširiti sekciju}}
[[Datoteka:Chora Church Constantinople 2007 013.jpg|thumb|350px|desno|Freska Hristovog uskrsnuća iz manastira Hora predstavlja jedan od napoznatijih primjera fresko slikarstva iz vremena paleološke renesanse]]
Između 1290-ih i 1420-ih grad Mistras na jugu [[Grčka|Grčke]] bio je glavno administrativno središte na [[Peloponez]]u kada je izgrađen i ukrašen veliki broj crkava i manastira. Još značajnije od bilo kojeg grčkog kopnenog umjetničkog središta iz ovog perioda bilo je ostrvo [[Kreta]], gdje je saćuvano više od 600 crkava ukrašenih vrijednim freskama. Iako male velicinom, ogromna vecina crkava na ostrvu Kreta ukrašene su u 14. i 15. vijeku, što potvrđuje procvat slikarstva. Uz pomoć natpisa moguće je, naprimjer, pratiti dugu karijeru slikara po imenu [[Joannis Pagomenos]]. ▼
Najbolji primjeri "makedonskog" stila fresko slikarstva tokom paleološke renesanse nalaze se u paraklezijumu crkve Hora u Istanbulu, čije freske predstavljaju dokaz o zidnom slikarstvu u glavnom gradu Bizantijskog Carstva s početka 14. vijeka. Slikarski stil koji je tu bio razvijen ima svu živost i epsku raskoš iz vremena prve bizantijske slikarske škole bez naglaska na dramskom elementu, kao i svu gracioznost Hora mozaika i fresaka bez njihovog naučnog akademizma.
▲Između 1290-ih i 1420-ih grad Mistras na jugu [[Grčka|Grčke]] bio je takmac Konstantinopolju na kulturnom polju, a ujedno i glavno administrativno središte na [[Peloponez]]u kada je izgrađen i ukrašen veliki broj crkava i manastira. Još značajnije od bilo kojeg grčkog kopnenog umjetničkog središta iz ovog perioda bilo je ostrvo [[Kreta]], gdje je saćuvano više od 600 crkava ukrašenih vrijednim freskama. Iako male velicinom, ogromna vecina crkava na ostrvu Kreta ukrašene su u 14. i 15. vijeku, što potvrđuje procvat slikarstva. Uz pomoć natpisa moguće je, naprimjer, pratiti dugu karijeru slikara po imenu [[Joannis Pagomenos]].
Bio je jedan je od najvažnijih slikara na ostrvu jer je stvorio okvir za poznatu [[Kretska škola|Kretsku školu]] fresko slikarstva, čiji je rad dokumentiran u osam sačuvanih crkava na zapadu Krete. Budući da je njegova slikarska karijera trajala između 1313. i 1347. godine, slikao je vjerovatno još mnogo drugih freski u crkvama na ostrvu. Tokom ovog dugog razdoblja prosperiteta i umjetničkih aktivnosti, Kreta nije bila dio Bizantijskog Carstva.<ref name="BAEA"/>
 
▲=== Ikone ===
=== Iluminacija ===
== Skulptura ==
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/wiki/Bizantijska_umjetnost_za_vrijeme_vladavine_dinastije_Paleolog"