Razlika između verzija stranice "Ilindensko-Preobražanski ustanak"

'''Ilindensko-Preobražanski ustanak''' ili jednostavno '''Ilindenski ustanak''' u avgustuaugustu - oktobru 1903. ({{Jez-bg|Илинденско-Преображенско въстание}}, ''Ilindensko-Preobražensko vǎstanie''; {{Jez-mk|Илинденско востание}}, ''Ilindensko vostanie''; {{Jez-el|Εξέγερση του Ίλιντεν}}, ''Eksegersi tou Ilinden''), bila je organizirana pobuna protiv [[Osmanlijsko Carstvo|Osmanskog carstva]], koju je pripremila i izvela Interna makedonsko-jadranska revolucionarna organizacija,<ref name="J.D.B.">{{Cite book|last=J. D. B.|title=The Encyclopaedia Britannica; A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information|publisher=At the University Press|year=1911|edition=11th|volume=XVII (LORD CHAMBERLAIN to MECKLENBURG)|location=Cambridge, England|page=221|chapter=Macedonia (Bulgarian Insurrection of 1903)|author-link=James Bourchier|access-date=18. 7. 2018|chapter-url=https://archive.org/stream/encyclopaediabri17chisrich#page/220/mode/2up|via=Internet Archive}}</ref><ref>Uspostavljanje balkanskih nacionalnih država, 1804–1920, C. i B. Jelavich, 1977, str. 211–212</ref> uz podršku Vrhovnog makedonsko-adrijanopoljskog odbora.<ref>Victor. Roudometof, makedonsko pitanje od sukoba do saradnje? u: Constantine Panos Danopoulos, Dhirendra K. Vajpeyi, Amir Bar-Or kao ur., Civilno-vojni odnosi, izgradnja nacije i nacionalni identitet: uporedne perspektive, Greenwood Publishing Group, 2004., <nowiki>ISBN 0275979237</nowiki>, str. 216.</ref> Ime ustanka odnosi se na ''Ilinden'', ime za [[Sveti Ilija|Ilijine dane]], i na ''Preobraženje,'' što znači Preobraženje. Pobuna je trajala od početka avgustaaugusta do kraja oktobra i zahvatila je ogromnu teritoriju od istočne [[Crno more|obale Crnog mora]] do obala [[Ohridsko jezero|Ohridskog jezera]].

Pobuna u regionu [[Makedonija (regija)|Makedonije]] zahvatila je većinu centralnih i jugozapadnih dijelova Molastirskog vilajeta, primajući podršku uglavnom lokalnih [[Bugari|bugarskih]] seljaka,<ref>„Međutim, suprotno dojmu istraživača koji vjeruju da je Interna organizacija zagovarala„ makedonsku nacionalnu svijest “, lokalni revolucionari izjavili su uvjerenje da je„ većina “kršćanskog stanovništva Makedonije„ bugarska “. Jasno su odbacili moguće navode onoga što oni nazivaju "nacionalnim separatizmom" u odnosu na Bugare, pa čak ga i smatraju "nemoralnim". Iako su proglasili jednak odnos prema svom "makedonskom stanovništvu". Čavdar Marinov, Mi Makedonci, Staze makedonske Supre -Nacionalizam (1878–1912), u „Mi, ljudi: politika nacionalne posebnosti u jugoistočnoj Evropi“ s Miškovom Dajanom kao ur., Central European University Press, 2009, <nowiki>ISBN 9639776289</nowiki>, str. 107-137.</ref><ref>Čini se da politički i vojni lideri Slovena Makedonije na prijelazu stoljeća nisu čuli poziv za odvojenim makedonskim nacionalnim identitetom; nastavili su se u nacionalnom smislu identificirati kao Bugari, a ne kao Makedonci. [...] (Čini se da nikada nisu sumnjali u „pretežno bugarski karakter stanovništva Makedonije“). "Makedonski sukob: etnički nacionalizam u transnacionalnom svijetu", Princeton University Press, Danforth, Loring M. 1997, <nowiki>ISBN 0691043566</nowiki>, str. 64.</ref><ref>''"Posljednji od značajnih vođa ustanka - Dame Gruev, umro je 23. decembra 1906. godine u borbi s turskim vojnicima. Turski tisak opisao ga je kao najvećeg vođu bugarskog revolucionarnog odbora. Francuski, austrijski, ruski, američki i britanski konzuli i ambasadori izvijestili su svoje vlade o pripremi i slamanju Ilindenskog ustanka i opisali ga kao bugarski događaj. Sami Turci ustanak su opisali kao bugarsku zavjeru. " Chris Kostov, Osporeni etnički identitet: slučaj makedonskih imigranata u Torontu, 1900-1996, svezak 7 nacionalizama širom svijeta, Peter Lang, 2010, <nowiki>ISBN 3034301960</nowiki>, str. 87-88.''</ref><ref>''Moderna makedonska istoriografska jednadžba IMRO-a za autonomijom odvojenog i različitog nacionalnog identiteta ne mora nužno da se podudara sa istorijskim zapisima. Prilično očit problem je sam naslov organizacije, koja je pored Makedonije uključivala i Trakiju. Trakija na čije stanovništvo nikada nije polagao pravo moderni makedonski nacionalizam ... Štaviše, postoji ne manje složeno pitanje šta je autonomija značila ljudima koji su je prihvatili u svojim spisima. Prema Hristou Tatarčevu, njihov zahtjev za autonomijom nije motiviran privrženošću makedonskom nacionalnom identitetu, već iz zabrinutosti da će eksplicitna agenda ujedinjenja s Bugarskom isprovocirati druge male balkanske države i Velike sile na akciju. Drugim riječima, makedonska autonomija može se shvatiti kao taktička diverzija ili kao "plan B" bugarskog ujedinjenja. İpek Yosmaoğlu, Krvne veze: religija, nasilje i politika nacionalnosti u osmanskoj Makedoniji, 1878–1908, Cornell University Press, 2013, <nowiki>ISBN 0801469791</nowiki>, str. 15-16.''</ref><ref>''"Adrianopolitanski" dio imena organizacije ukazuje da se njen dnevni red odnosio ne samo na Makedoniju već i na Trakiju - regiju na čije bugarsko stanovništvo makedonski nacionalisti nikako ne polažu pravo danas. U stvari, kako pokazuje početni naziv organizacije („Bugarski makedonsko-adrijanopoljski revolucionarni komiteti“), ona je imala bugarski nacionalni karakter: revolucionarni vođe su često bili učitelji iz bugarskih škola u Makedoniji. To je bio slučaj sa osnivačima organizacije ... Njihova organizacija je u lokalnom kontekstu popularno viđena kao „bugarski odbor (i). Čavdar Marinov, Poznata Makedonija, zemlja Aleksandra: makedonski identitet na razmeđi grčkog i bugarskog i srpski nacionalizam u isprepletenim istorijama Balkana - Prvi svezak: Nacionalne ideologije i jezičke politike sa Roumenom Daskalovom i Čavdarom Marinovim kao izdanje, BRILL, 2013, <nowiki>ISBN 900425076X</nowiki>, str. 273-330.''</ref> i donekle [[Aromuni|Aromunsko]] stanovništvo regije.<ref>''Autonomija Makedonije i vilajet Adrianople (južna Trakija) postali su ključni zahtjev generacije slovenskih aktivista. U oktobru 1893. godine, grupa od njih osnovala je bugarski makedonsko-Adrianopolitski revolucionarni odbor u Solunu ... Angažovala se u stvaranju mreže tajnih odbora i naoružane gerile u dvije regije, kao i u Bugarskoj, gdje je sve više i više politički boravila je utjecajna makedonska i tračka dijaspora. Snažno pod utjecajem ideja ranog socijalizma i anarhizma, aktivisti IMARO-a vidjeli su buduću autonomnu Makedoniju kao multinacionalnu državu i nisu slijedili samoodređenje makedonskih Slovena kao zasebne etničke pripadnosti. Stoga je makedonski (a također i Adrianopolitanski) bio krovni pojam koji je obuhvaćao Bugare, Turke, Grke, Vlahe (Aromune), Albance, Srbe, Jevreje itd. Iako su ovu poruku prihvatili mnogi Vlasi, kao i neki Sloveni Patrijarši, nije impresionirala druge grupe kojima je IMARO ostao bugarski komitet. ' Istorijski rečnik Republike Makedonije, Istorijski rečnici u Evropi, Dimitar Bechev, Strašilo, 2009, <nowiki>ISBN 0810862956</nowiki>, Uvod.''</ref> Privremena vlada uspostavljena je u gradu [[Kruševo|Kruševu]], gde su ustanici ''12. avgustaaugusta proglasili Republiku Kruševo'', koja je pregažena nakon samo deset dana.<ref name="Khadziev1992">Khadziev, Georgi (1992), Dolje od sultana, Živela balkanska federacija !, preuzeto 3. septembra 2007. Izvod iz knjige "Nacionalno oslobođenje i Libertarijanski federalizam" (Natsionalnoto osvobozhdeniye i bezvlastniyat federalizum), preveo Will Firth.</ref> 19. avgustaaugusta usko povezani ustanak koji su [[Bugari|bugarski]] seljaci organizovali u Adrijanopolskom vilajetu<ref>''Adrijanopoljska regija postala je jedna od najpoželjnijih bugarskih iredenta, druga nakon Makedonije. Do kraja 19. veka, ukupan broj stanovnika u Adrijanopolskoj regiji iznosio je gotovo milion ljudi, od kojih su gotovo jedna trećina bili Bugari ... Bugarski nacionalnooslobodilački pokret počeo se razvijati odmah nakon 1878. godine, u uskoj saradnji sa narodnooslobodilački pokret u Makedoniji, a organizovani karakter stekao je nakon stvaranja Unutrašnje makedonsko-adrijanopolitske revolucionarne organizacije (IMARO) 1893. Oslanjao se uglavnom na izbeglice iz regije Adrianople koje su živjele u Bugarskoj, ali postojala je i " unutrašnja "organizacija. Njegove akcije su kulminirale ustankom Preobraženja (Preobraženja), koji je izbio dve nedelje nakon ustanka u Ilindenu, 6./19. AvgustaAugusta 1903. Raymond Detrez, Istorijski rečnik Bugarske, Istorijski rečnici Evrope, br. 46, Strašilo, 2006, <nowiki>ISBN 0810849011</nowiki>, str. 3''</ref> doveo je do oslobađanja velikog područja u planinama Strandža i stvaranja privremene vlade u Vasiliku, ''Republika Strandzha''. To je trajalo dvadesetak dana prije nego što su ga Turci srušili.<ref name="Khadziev1992" /> Pobuna je zahvatila i vilajete Kosovo i Solun.<ref>Nadine Lange-Akhund, Makedonsko pitanje, 1893-1908, iz zapadnih izvora, istočnoevropske monografije, 1998; <nowiki>ISBN 0880333839</nowiki>, str. 125.</ref>

U tim okolnostima plan Supremacista se nastavio. Pod vodstvom Ivan Garvanov IMARO je donio odluku o vojnoj pobuni. Sam Garvanov nije učestvovao u ustanku zbog hapšenja i progonstva na [[Rodos]]u . Za ustanak je izabran 2. avgustaugust (20. jula po starom julijanskom kalendaru), blagdan svetog Ilije (Ilije). Ovaj sveti dan bio je poznat kao ''Ilinden'' . 11. jula, kongres u ''Petrovoj Nivi'' kod Malko Tarnova odredio je datum pobune 23. jula, a zatim je malo više odložio za 2. avgustaugust. [[Trakija (regija)|Tračka]] regija, oko Adrijanopolskog vilajeta, nije bila spremna i pregovarala je o kasnijem ustanku u toj regiji.

Izvještaj o datumima i detaljima ustanka zabilježio je anarhistički autor Georgi Khadziev, a preveo ga je Will Firth. 28. jula poruka je poslana revolucionarnim pokretima, mada se tajna čuvala do poslednjeg trenutka. Ustanak je započeo u noći 2. avgustaaugusta, a zahvatio je velike regije u i oko Bitolja, oko jugozapada današnje [[Sjeverna Makedonija|sjeverne Makedonije]] i dijela sjevera Grčke. Te noći i rano sledećeg jutra, grad [[Kruševo]] napalo je i zauzelo 800 pobunjenika. Istovremeno, nakon trodnevnih borbi praćenih opsadom koja je započela 5. avgustaaugusta, grad Smilevo zauzeli su pobunjenici. Grad [[Klisura (Kostur)|Kleisoura]], blizu Kastorije, zauzeli su pobunjenici oko 5. avgustaaugusta. 14. avgustaaugusta, pod vođstvom Nikole Puškarov, neki bendovi u blizini [[Skoplje|Skoplja]] napali su i iskočili iz šina vojni voz. U Razlogu se stanovništvo uključilo u ustanak. Ovo je bilo dalje na istoku, u Pirinskoj Makedoniji u današnjoj Bugarskoj.<ref name="Khadziev1992" />

Dana 4. avgustaaugusta, pod vođstvom Nikola Karev, osnovana je lokalna uprava pod nazivom ''republika Kruševo.'' Istog i narednog dana turske trupe su bezuspešno pokušavale da povrate Kruševo.<ref name="Khadziev1992" /> 12. avgustaaugusta, nakon bitke na Slivi, snaga od 3.500 osmanskih vojnika<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20120405114735/http://www.mia.com.mk/default.aspx?mId=1&vId=66543986&lId=1&title=%D0%9C%D0%90%D0%9A%D0%95%D0%94%D0%9E%D0%9D%D0%98%D0%88%D0%90+-+%D0%92%D0%9D%D0%90%D0%A2%D0%A0%D0%95%D0%A8%D0%9D%D0%90+%D0%9F%D0%9E%D0%9B%D0%98%D0%A2%D0%98%D0%9A%D0%90|title=МИА - Македонска Информативна Агенцијa - Сто и шест години од Илинденското востание и 65 од Првото заседание на АСНОМ -|date=5. 4. 2012|website=web.archive.org|access-date=14. 4. 2021}}</ref> zauzela je i spalila Kruševo. Držali su ga pobunjenici samo deset dana. Osmanlije su 27. avgustaaugusta konačno zauzeli Kleisoura.<ref name="Khadziev1992" />

Razlog zašto je ustanak strateški odabran u bitoljskom vilajetu i širem jugozapadnom regionu [[Makedonija (regija)|Makedonije]], bio je taj što se nalazio najudaljenije od [[Bugarska|Bugarske]], pokušavajući Velikim silama pokazati da je ustanak bio isključivo makedonske karakter i pojava.<ref>Perry, Duncan M. (1980). "Smrt ruskog konzula: Makedonija 1903". Ruska istorija. 7 (1): 204. doi: 10.1163 / 187633180x00139. ISSN 0094-288X. "Dugo očekivana pobuna započela je u sumrak u nedjelju, 2. avgustaaugusta 1903., na Dan Svetog Ilije - ili Ilinden. Pobuna je bila ograničena na Bitoljski vilajet, jer je, prema jednom izvoru, bila najudaljenija od Bugarske, čimbenika koji je trebao pokazati Velikog Moći da je pobuna bila čisto makedonski fenomen. "</ref> Prema jednom od osnivača IMARO-a - Petar Poparsov, ideja da se drži podalje od Bugarske bila je zato što bi svaka sumnja u njegovo mešanje mogla naštetiti objema stranama: Bugarskoj i organizaciji.<ref>Todor Petrov, Tsocho Bilyarski, Interna makedonsko-jedrenska revolucionarna organizacija očima svojih osnivača; Vojna izdavačka kuća; Sofija, 2002, <nowiki>ISBN 954-509-233-5</nowiki> str. 205.</ref> U stvari, ustanak se ubrzo proširio na susedne vilajete Kosovo, Solun i Adrijanopolj (u Trakiji).<ref>Raymond Detrez, A do Ž Bugarske; Izdanje 2, SCARECROW Press, 2010, <nowiki>ISBN 0810872021</nowiki>, str. 217.</ref>

* Ujutro 19. avgustaaugusta izvršeni su napadi na sela širom regiona, uključujući Vasiliko (danas Carevo), Stoilovo (blizu Malko Tarnova) i sela u blizini Edirna.

* 21. avgustaaugusta dignut je u zrak lučki svjetionik u Igneadi.