nema sažetka izmjene
| [pregledana izmjena] | [nepregledana izmjena] |
m (Automatsko dodavanje sekcije "Također pogledajte") |
No edit summary |
||
|
==Pregled==
'''Hemijska formula''' je zapis sastava [[hemijski spoj|hemijskog spoja]] pomoću [[hemija|hemijskih]] [[simbol]]a. Hemijska formula može biti:
* ''
{{Glavni|Empirijska formula}}
* ''
*
==Definicija==
{{Infokutija
| title = Al<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>
| data2 = [[Aluminij-sulfat]] ima hemijsku formulu Al<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>. Oblik aluminij-sulfat heksadekahidrata je {{nowrap|Al<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>·16 [[pitka voda|H<sub>2</sub>O]]}}.
}}
{{Infokutija
| title = <chem>H-\overset{\displaystyle H \atop |}{\underset{| \atop \displaystyle H}{C}}-\overset{\displaystyle H \atop |}{\underset{| \atop \displaystyle H}{C}}-\overset{\displaystyle H \atop |}{\underset{| \atop \displaystyle H}{C}}-\overset{\displaystyle H \atop |}{\underset{| \atop \displaystyle H}{C}}-H</chem>
| data2 = [[Strukturna formula]] [[butan]]a. Primjeri drugih hemijskih formula za butan su C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>, molekulska formula C<sub>4</sub>H<sub>10</sub> i kondenzirana (ili semistrukturna) formula CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>3</sub>.}}
'''Hemijska formula''' je jedan od načina predstavljanja informacija o hemijskim proporcijama [[atom]]a koji čine određeni [[hemijski spoj]] ili molekulu, koristeći simbole [[hemijski element|hemijskih elemenata]], brojeve, a ponekad i druge simbole, poput umetanja, crtica, zagrada, zareza i znakova ''plus'' (+) i ''minus'' (–). Oni su ograničeni na jednu tipografsku liniju simbola, koja može uključivati indekse i natpise. Hemijska formula nije [[hemijska nomenklatura | hemijski naziv]] i ne sadrži riječi. Iako hemijska formula može podrazumijevati određene jednostavne hemijske strukture, to nije isto što i puna hemijska [[strukturna formula]]. Hemijske formule mogu u potpunosti odrediti strukturu samo najjednostavnijih [[molekula]] i [[hemijska supstanca|hemijskih supstanci]], i uglavnom su ograničenije snage hemijskih imena i strukturnih formula.
Najjednostavnije vrste hemijskih formula nazivaju se ''[[empirijske formule]]'', koje koriste slova i brojeve koji označavaju numeričke ''proporcije'' atoma svake vrste. '''Molekulske formule''' označavaju jednostavne brojeve svake vrste atoma u molekulu, bez podataka o strukturi. Naprimjer, empirijska formula za [[glukoza|glukozu]] je CH<sub>2</sub>O(dvostruko više atoma vodika od ugljika i kisika), dok je njegova molekulska formula.
Tako npr. formula H<sub>2</sub>O označava molekulu vode, koja se sastoji od dvaju atoma vodika (H) i jednog atoma kisika (O).
==Tipovi hemijskih formula==
Hemijske formule razlikuju se prema informacijama koje pružaju.
*'''Formula elementarne tvari''' predočuje molekulu odnosno skup istovrsnih atoma koji se nalaze u molekuli [[elementarne tvari]] (H<sub>2</sub>, P<sub>4</sub>, S<sub>8</sub>)
*'''Empirijska formula''' pokazuje samo relativne omjere broja pojedinih atoma u jedinki, a određuje se na temelju masenih udjela pojedinih elemenata u spoju dobivenih elementarnom analizom.
*'''Molekulska formula''' pokazuje tačan broj atoma u spoju (molekuli), a određuje se iz empirijske formule i poznate molekulske mase.
*'''Strukturna formula''' prikazuje način povezivanja atoma u molekuli, a određuje se nakon identifikacije [[Funkcionalna grupaa|funkcionalnih skupina]] molekule (alkoholna, aldehidna, kiselinska, aminska i dr.), najčešće spektroskopskim tehnikama.
*'''Sažeta strukturna formula''' je strukturna formula napisana jednostavnije, često u jednom redu, prikazane su atomske grupe i atomi ali način njihovog povezivanja nije posve jasan.
*'''Stereohemijska formula''' prikazuje prostornu orijentaciju atoma u molekuli različitim tipovima projekcija koje uključuju mnoge dodatne konvencije. Prostorni raspored atoma izravno se određuje difrakcijskim metodima strukturne analize.
{| class="wikitable"
!Spoj||Empirijska formula||Molekulska formula||Sažeta strukturna formula||Strukturna formula||Projekcijska formula
|-
|[[Hlorovodik]]||HCl||HCl||HCl||align="center"|HCl||
|-
|[[Acetatna kiselina]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>2</sub>H<sub>4</sub>O<sub>2</sub>||CH<sub>3</sub>-CO-OH||align="center"|[[slika:Acetic acid 2.svg|100px]]||
|-
|[[Etin]]||CH||C<sub>2</sub>H<sub>2</sub>||HCΞCH||align="center"|H-CΞC-H||
|-
|[[Benzen]]||CH||C<sub>6</sub>H<sub>6</sub>||[[Datoteka:Benzene circle.png]]||align="center"|[[slika:Benz1.png|100px]]||
|-
|[[Etanol]]||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-OH||align="center"|[[slika:Ethanol-2D-flat.png|100px]]||
|-
|[[Metoksimetan]]||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||CH<sub>3</sub>-O-CH<sub>3</sub>||align="center"|[[slika:Dimethylether.PNG|100px]]||
|-
|[[Mliiječna kiselina]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>3</sub>H<sub>6</sub>O<sub>3</sub>||CH<sub>3</sub>-CH(OH)-COOH||[[slika:Milchsäure Enantiomerenpaar.svg]]||
|-
|[[Glukoza]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub>||HOCH<sub>2</sub>-[CH(OH)]<sub>4</sub>-CHO||[[slika:D-glucose chain (Fischer).svg]]Fischerova||[[slika:Beta-D-Glucopyranose.svg]]
|}
==Formulska jedinica==
'''Formulsku jedinica''' je najmanji omjer broja [[anion]]a i [[kation]]a u ionskom spoju koji prikazujemo formulom spoja.
Ionska tvar je ogroman skup aniona i kationa koji su povezani [[Ionska veza|ionskom vezom]] (elektrostatskom). U ionskoj tvari naizmjenično su raspoređeni anioni i kationi, odnosno svaki anion je okružen određenim brojem kationa i obrnuto. Ne postoji molekula ionskog spoja već je cijeli spoj jedna „velika molekula”. Zato formula ionskog spoja ima samo najmanji omjer broja aniona i kationa u spoju, odnosno prikazuje formulsku jedinku. Formula CaCl<sub>2</sub> govori da se u [[kalcij-hlorid]]u kationi (Ca<sup>2+</sup>) i anioni (Cl<sup>–</sup>) nalaze u omjeru 1:2 te je CaCl<sub>2</sub> formulska jedinka kalcij-hlorida.
U najširem smislu svaka formula predstavlja formulsku jedinku.
==Formule hidratnih soli==
[[Kristali]] hidratnih soli imaju u sastavu vezanu [[Kristalna voda|kristalnu vodu]]. Formula spoja se piše, naprimjer: CuSO<sub>4</sub>∙5H<sub>2</sub>O. Tačka u formuli ne predstavlja znak množenja već je znak sabiranja (plus). Voda je uklopljena u kristalnu strukturu spoja. Napisana formula je sažeti oblik pisanja. Zapravo formulu bi pravilnije trebalo pisati kao: [Cu(H<sub>2</sub>O)<sub>4</sub>]SO<sub>4</sub>∙H<sub>2</sub>O. Četiri molekule vode se koordiniraju s ionom bakra, dok je peta molekula vode povezana sa sulfatnim ionom. Također, MgSO<sub>4</sub>∙7H<sub>2</sub>O zapravo je [Mg(H<sub>2</sub>O)<sub>6</sub>]SO<sub>4</sub>∙H<sub>2</sub>O. Uglaste zagrade u pisanju koriste se za kreiranje formula kompleksnih spojeva.
==Formule kompleksnih spojeva==
Formule [[Kompleksni spojevi|kompleksnih spojeva]], sažeto se pišu kao u prethodnim primjerima, ali najprizornije je formulu prikazati „trodimenzijski”.
<gallery>
Tetraminkupfersulfathydrat.png|Bakar-tetraaminosulfat hidtat [Cu(NH<sub>3</sub>)<sub>4</sub>]SO<sub>4</sub>·H<sub>2</sub>O
(RhA5Cl)Cl2.png|Rodijev pentaminotriklorid [Rh(NH<sub>3</sub>)<sub>5</sub>Cl]Cl<sub>2</sub>
M(edds).png|Kompleks kationa [[metal]]a i [[EDTA]].
</gallery>
==Reference==
{{reflist}}
[[Kategorija:Hemija]]
[[Kategorija:Opća hemija]]
[[Kategorija:Hemijska terminologija]]
'''Hemijska formula''' je jedan od načina predstavljanja informacija o hemijskim proporcijama [[atom]]a koji čine određeni [[hemijski spoj]] ili molekulu, koristeći simbole [[hemijski element|hemijskih elemenata]], brojeve, a ponekad i druge simbole, poput umetanja, crtica, zagrada, zareza i znakova ''plus'' (+) i ''minus'' (–). Oni su ograničeni na jednu tipografsku liniju simbola, koja može uključivati indekse i natpise. Hemijska formula nije [[hemijska nomenklatura | hemijski naziv]] i ne sadrži riječi. Iako hemijska formula može podrazumijevati određene jednostavne hemijske strukture, to nije isto što i puna hemijska [[strukturna formula]]. Hemijske formule mogu u potpunosti odrediti strukturu samo najjednostavnijih [[molekula]] i [[hemijska supstanca|hemijskih supstanci]], i uglavnom su ograničenije snage hemijskih imena i strukturnih formula.
Najjednostavnije vrste hemijskih formula nazivaju se ''[[empirijske formule]]'', koje koriste slova i brojeve koji označavaju numeričke ''proporcije'' atoma svake vrste. '''Molekulske formule''' označavaju jednostavne brojeve svake vrste atoma u molekulu, bez podataka o strukturi. Naprimjer, empirijska formula za [[glukoza|glukozu]] je CH<sub>2</sub>O(dvostruko više atoma vodika od ugljika i kisika), dok je njegova molekulska formula.
CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-OH or CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>OH. However, even a condensed chemical formula is necessarily limited in its ability to show complex bonding relationships between atoms, especially atoms that have bonds to four or more different [[substituent]]s.
Since a chemical formula must be expressed as a single line of chemical element symbols, it often cannot be as informative as a true structural formula, which is a graphical representation of the spatial relationship between atoms in chemical compounds (see for example the figure for butane structural and chemical formulae, at right). For reasons of structural complexity, a single condensed chemical formula (or semi-structural formula) may correspond to different molecules, known as [[isomer]]s. For example glucose shares its [[molecular formula]] [[C6H12O6|C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub>]] with a number of other [[sugar]]s, including [[fructose]], [[galactose]] and [[mannose]]. Linear equivalent chemical ''names'' exist that can and do specify uniquely any complex structural formula (see [[chemical nomenclature]]), but such names must use many terms (words), rather than the simple element symbols, numbers, and simple typographical symbols that define a chemical formula.
Tako npr. formula H<sub>2</sub>O označuje molekulu vode, koja se sastoji od dvaju atoma vodika (simbol H) i jednog atoma kisika (simbol O).
==Tipovi hemijskih formula==
Hemijske formule razlikuju se prema informacijama koje pružaju.
*''Formula elementarne tvari'' predočuje molekulu odnosno skup istovrsnih atoma koji se nalaze u molekuli [[elementarne tvari]] (H<sub>2</sub>, P<sub>4</sub>, S<sub>8</sub>)
*''Empirijska formula'' pokazuje samo relativne omjere broja pojedinih atoma u jedinki, a određuje se na temelju masenih udjela pojedinih elemenata u spoju dobivenih elementarnom analizom.
*''Molekulska formula'' pokazuje tačan broj atoma u spoju (molekuli), a određuje se iz empirijske formule i poznate molekulske mase.
*''Strukturna formula'' prikazuje način povezivanja atoma u molekuli, a određuje se nakon identifikacije [[Funkcionalna grupaa|funkcionalnih skupina]] molekule (alkoholna, aldehidna, kiselinska, aminska i dr.), najčešće spektroskopskim tehnikama.
*''Sažeta strukturna formula'' je strukturna formula napisana jednostavnije, često u jednom redu, prikazane su atomske grupe i atomi ali način njihovog povezivanja nije posve jasan.
*''Stereohemijska formula'' prikazuje prostornu orijentaciju atoma u molekuli različitim tipovima projekcija koje uključuju mnoge dodatne konvencije. Prostorni raspored atoma izravno se određuje difrakcijskim metodima strukturne analize.
{| class="wikitable"
!Spoj||Empirijska formula||Molekulska formula||Sažeta strukturna formula||Strukturna formula||Projekcijska formula
|-
|[[Hlorovodik]]||HCl||HCl||HCl||align="center"|HCl||
|-
|[[Acetatna kiselina]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>2</sub>H<sub>4</sub>O<sub>2</sub>||CH<sub>3</sub>-CO-OH||align="center"|[[slika:Acetic acid 2.svg|100px]]||
|-
|[[Etin]]||CH||C<sub>2</sub>H<sub>2</sub>||HCΞCH||align="center"|H-CΞC-H||
|-
|[[Benzen]]||CH||C<sub>6</sub>H<sub>6</sub>||[[Datoteka:Benzene circle.png]]||align="center"|[[slika:Benz1.png|100px]]||
|-
|[[Etanol]]||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-OH||align="center"|[[slika:Ethanol-2D-flat.png|100px]]||
|-
|[[Metoksimetan]]||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||CH<sub>3</sub>-O-CH<sub>3</sub>||align="center"|[[slika:Dimethylether.PNG|100px]]||
|-
|[[Mliiječna kiselina]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>3</sub>H<sub>6</sub>O<sub>3</sub>||CH<sub>3</sub>-CH(OH)-COOH||[[slika:Milchsäure Enantiomerenpaar.svg]]||
|-
|[[Glukoza]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub>||HOCH<sub>2</sub>-[CH(OH)]<sub>4</sub>-CHO||[[slika:D-glucose chain (Fischer).svg]]Fischerova||[[slika:Beta-D-Glucopyranose.svg]]
|}
==Formulska jedinica==
'''Formulsku jedinica''' je najmanji omjer broja [[anion]]a i [[kation]]a u ionskom spoju koji prikazujemo formulom spoja.
Ionska tvar je ogroman skup aniona i kationa koji su povezani [[Ionska veza|ionskom vezom]] (elektrostatskom). U ionskoj tvari naizmjenično su raspoređeni anioni i kationi, odnosno svaki anion je okružen određenim brojem kationa i obrnuto. Ne postoji molekula ionskog spoja već je cijeli spoj jedna „velika molekula”. Zato formula ionskog spoja ima samo najmanji omjer broja aniona i kationa u spoju, odnosno prikazuje formulsku jedinku. Formula CaCl<sub>2</sub> govori da se u [[kalcij-hlorid]]u kationi (Ca<sup>2+</sup>) i anioni (Cl<sup>–</sup>) nalaze u omjeru 1:2 te je CaCl<sub>2</sub> formulska jedinka kalcij-hlorida.
U najširem smislu svaka formula predstavlja formulsku jedinku.
==Formule hidratnih soli==
[[Kristali]] hidratnih soli imaju u sastavu vezanu [[Kristalna voda|kristalnu vodu]]. Formula spoja se piše, naprimjer: CuSO<sub>4</sub>∙5H<sub>2</sub>O. Tačka u formuli ne predstavlja znak množenja već je znak sabiranja (plus). Voda je uklopljena u kristalnu strukturu spoja. Napisana formula je sažeti oblik pisanja. Zapravo formulu bi pravilnije trebalo pisati kao: [Cu(H<sub>2</sub>O)<sub>4</sub>]SO<sub>4</sub>∙H<sub>2</sub>O. Četiri molekule vode se koordiniraju s ionom bakra, dok je peta molekula vode povezana sa sulfatnim ionom. Također, MgSO<sub>4</sub>∙7H<sub>2</sub>O zapravo je [Mg(H<sub>2</sub>O)<sub>6</sub>]SO<sub>4</sub>∙H<sub>2</sub>O. Uglaste zagrade u pisanju koriste se za kreiranje formula kompleksnih spojeva.
==Formule kompleksnih spojeva==
Formule [[Kompleksni spojevi|kompleksnih spojeva]], sažeto se pišu kao u prethodnim primjerima, ali najprizornije je formulu prikazati „trodimenzijski”.
<gallery>
Tetraminkupfersulfathydrat.png|Bakar-tetraaminosulfat hidtat [Cu(NH<sub>3</sub>)<sub>4</sub>]SO<sub>4</sub>·H<sub>2</sub>O
(RhA5Cl)Cl2.png|Rodijev pentaminotriklorid [Rh(NH<sub>3</sub>)<sub>5</sub>Cl]Cl<sub>2</sub>
M(edds).png|Kompleks kationa [[metal]]a i [[EDTA]].
</gallery>
== Također pogledajte ==
* [[Periodni sistem elemenata]]
==Reference==
{{reflist}}
[[Kategorija:Hemija]]
[[Kategorija:Opća hemija]]
[[Kategorija:Hemijska terminologija]]
[[Kategorija:Hemijska nomenklatura]]
| |||