Crkva Presvete Bogorodice u Jajcu

Crkva Presvete Bogorodice u Jajcu je crkva Srpske pravoslavne crkve, Eparhija banjalučka‎. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika na sjednici održanoj 20. do 26. januara 2004. godine donijela je odluku da se crkva, proglasi za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Ovu odluku Komisija donijelo je u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo (predsjedavajući) i Tina Wik.

Historija

Izgradnja crkva završena je krajem 1935. godine. Troškovi izgradnje iznosili su 500000 dinara. Godine 1939. nabavljena su četiri nova zvona u Zemunu, težine 1600 kg. Jedno od ovih zvona bilo je poklon od strane pripadnika rimokatoličke vjeroispovijesti u Jajcu. U toku II svjetskog rata, 1941. godine, u crkvi je od strane ustaša pobijeno više stotina Srba. Crkva je u potpunosti srušena miniranjem u toku rata 1992 – 1995. godine. Ostao je sačuvan samo zvonik i dio podne konstrukcije. Dio građevinskog materijala od koga je crkva bila sagrađena još uvijek se nalazi u crkvenom dvorištu. Tokom 2018. godine, na temeljima srušene, počela je izgradnja nove crkve.

Opis srušene crkve

Projekt crkve je uradio arhitekta Miloš Miloradović iz Sarajeva. U arhitektonskom smislu predstavlja tipičan sakralni objekt urađen u duhu ‎istoricizma. Prostorni sklop i dekorativni elementi ukazuju da se graditelj opredijelio za tzv. «srpskobizantijski» stil, omiljen kod jednog broja srpskih arhitekata u trećoj i četvrtoj deceniji 20. stoljeća. Tako u osnovi objekt pokazuje ugledanje na svedeni tip raške građevine, dok u realizaciji fasada slijedi tokove moravske škole graditeljstva.

U arhitektonskoj plastici pojavljuju se raznorodne forme – raškog, moravskog, ali i ukrasa koji proizilazi iz eklektičkog akademizma, što predstavlja raspon od proizvoljnog oponašanja, djelomičnog ili potpunog podražavanja starih spomenika, preko akademskih kompilacija, do stvaralačkih, imaginacijom nadgrađenih rješenja.

Crkva je bila jednobrodna crkva, sa oltarom, pripratom i peterostranom oltarskom apsidaapsidom, koja je sa unutrašnje strane bila poluokružna. Crkva je bila bez kupole. Osnova crkve je imala dimenzije 20,50 x 12,00 m.

Najveće bogatstvo ove crkve predstavljao je ručno rađeni ikonostas urađen od strane majstora Hajrudina Kršlaka, stolara iz Jajca. Ikonostas, sav u duborezu, bio je bogato ukrašen motivima narodne umjetnosti Janja. Slike koje su bile urađene na ikonostasu su djelo makedonskog slikara Lazara Ličinskog iz Skoplja i nastale su 1935. godine.

Literatura

• Svetlana Rakić, Ikone Bosne i Hercegovine (16-19 vijek), Beograd 1989.
• M. Šuput - Srpska arhitektura u doba turske vlasti, Beograd, 1984.
• Hazim Eminefendić - Jajce 1878 – 1941, Sarajevo, 1989.
• Aleksandar Kadijević - Jedan vijek traženja nacionalnog stila u srpskoj arhitekturi (sredina XIX – sredina XX veka), Građevinska knjiga Beograd, 1997.

Vanjske veze

• Crkva Presvete Bogorodice
• U toku obnova crkve
• Obnova crkve