Razlika između verzija stranice "Šablon:Geološka vremenska skala"

<div class="NavHead" style="background-color:#ccccff">{{Tnavbar-collapsible | [[Geološka vremenska skala]] | Geološka vremenska skala}}</div>

{| class="wikitable" style="clear:both;margin:0; font-size:95%"

! Period<ref name="faunal-stages">Paleontolozi se koriste terminom faunalni stadiji radije nego geološki periodi. Nomenklatura stadija je dosta kompleksna. Pogledaj {{cite web| url=http://flatpebble.nceas.ucsb.edu/cgi-bin/bridge.pl?action=startScale| title=The Paleobiology Database|pristupdatum=19. 3. 2006}} za odličan primjer redne liste faunalnih stadija.</ref>

|rowspan="94" style="background:#b3e2d1"| [[Fanerozoik]]

|rowspan="23" style="background:#ffff00"| [[Kenozoik]] <ref name="cenozoic-division" />

|rowspan="14" style="background:#fdcc8a"| [[Neogen]]<ref name="cenozoic-division">Historijski, kenozoik se dijeli na sub-ere kvartar i tercijar, kao i na neogen i paleogen. Ipak, Međunarodna komisija za stratigrafiju je odlučila da prestane koristiti pojmove kvartar i tercijar kao dio formalne nomenklature.</ref>

|rowspan="2" style="background:#ffffb3"| [[Holocen]]

|style="background:#FFF5EF"| [[Atlantik (stadij)|Atlantik]]

|rowspan="2" | Završava se posljednji period [[Glacijacija|glacijacije]] i razvija se ljudska [[civilizacija]]. Završava se kvartarno [[ledeno doba]] i počinje sadašnji interglacijal. Nastaje [[pustinja]] [[Sahara]] na prostoru prijašnjih [[savana]], razvija se [[poljoprivreda]], nastaju prvi [[grad]]ovi. [[Paleolit]]ske/[[neolit]]ske ([[Kameno doba]]) [[Kultura|kulture]] počinju da se razvijaju od 10000. godine p. n. e., koje se su zaslužne za kasniji nastanak [[Bakarno doba|Bakarnom]] (3500. godine p. n. e.) i [[Bronzano doba|Bronzanom dobu]] (2500. godine p. n. e.). Tokom [[Željezno doba|Željeznog doba]] (1200. godine p. n. e.) razvijaju se kulture u pogledu složenosti i tehničkih dostignuća. Razvijaju se mnoge [[Prahistorija|prahistorijske]] kulture širom svijeta, što je konačno dovelo do razvoja klasične [[Antika|antičke]] kulture, kao što je [[Rimsko carstvo]], pa kulture [[Srednji vijek|srednjeg vijeka]], sve do današnjih. Malo [[ledeno doba]] prouzrokovalo je kratko zahlađenje na sjevernoj hemisferi od 1400. do 1850. godine. [[Vulkan]] na [[Planina|planini]] Tambora je imao [[Erupcija|erupciju]] 1815. godine, što je dovelo do "[[Godina bez Sunca|godine bez Sunca]]" (1816. godine) u [[Evropa|Evropi]] i [[Sjeverna Amerika|Sjevernoj Americi]]. Količina [[ugljik-dioksid]]a u atmosferi porasla je sa 100 ppmv, koliko je bilo na kraju posljednje glacijacije, na 385 ppmv, koliko je danas. To je, prema nekima, izazvalo globalno zagrijavanje i [[klima]]tske promjene. Porast količine ugljik-dioksida tumači se antropogenim faktorom, odnosno [[Industrijska revolucija|industrijskom revolucijom]].

|rowspan="2" style="background:#ffffb3"| 0,011430 ± 0,00013<ref name="cenozoic-division" /><ref name="holocene">Početno vrijeme za holocensku epohu ovdje je navedeno kao prije 11.430 godina od danas ± 130 godina (tj. između 9610. p.n.e.-9560. p.n.e. i 9350. p.n.e.-9300. p.n.e.).</ref>

|style="background:#FFF5EF"| [[Boreal (period)|Boreal]]

|rowspan="4" style="background:#ffff62"| [[Pleistocen]]

| Kasni Pleistocen

|rowspan="4"| Procvat, a zatim, i izumiranje velikog broja velikih sisara (pleistocenska megafauna). Odvija se evolucija i nastanak savremenog čovjeka. Kvartarno [[ledeno doba]] nastavlja se glacijacijama i interglacijacijama (praćeno porastom količine ugljik dioksida u [[zrak]]u). Posljednji glacijalni maksimum (prije 30.000 godina), posljednji glacijalni period (prije 18.000–15.000 godina). Gašenje ljudskih kultura iz [[Kameno doba|kamenog doba]], povećanje tehničke složenosti u odnosu na prethodne kulture iz ledenog doba, pogotovo na [[Mediteran]]u i u Evropi. [[Supervulkan]] Toba [[Erupcija|eruptirao]] je prije 75.000 godina, što je izazvalo [[Vulkanska zima|vulkansku zimu]] koja je dovela ljudski rod ([[Homo]]) na ivicu [[Izumiranje|izumiranja]].

|style="background:#ffff62"| 0,126 ± 0,005^*

| Srednji pleistocen

|style="background:#ffff62"| 0,500?

| Rani pleistocen

|style="background:#ffff62"| 1.806 ±&nbsp;0.005^*

|style="background:#ffff62"| 2.588 ±&nbsp;0.005^*

|rowspan="2" style="background:#feebac"| [[Pliocen]]

|rowspan="1"| Piacenzian/Blancan

|rowspan="2"| Intenziviranje sadašnjih klimatskih uslova. Sadašnje ledeno doba počinje prije oko 2,58 miliona godina. Hladna i vlažna klima. Pojavljuju se [[australopitekus]]i i mnogi savremeni rodovi [[sisar]]a i [[mehkušac]]a. Pojavljuje se [[Homo habilis]].

|style="background:#feebac"| 3.600 ±&nbsp;0.005^*

|style="background:#feebac"| 5.332 ±&nbsp;0.005^*

|rowspan="6" style="background:#ffde00"| [[Miocen]]

| Messinian

|rowspan="6"| Umjereno hladna klima, uslovljena povremenim ledenim dobima. Orogeneza na sjevernoj hemisferi. Tokom ovog perioda razvijaju se savremene familije sisara i [[Ptice|ptica]]. Razvijaju se [[konji]] i [[mastodonti]]. [[Trava|Trave]] su opšte prisutne. Pojavljuju se prvi [[čovjekoliki majmuni]]. Događa se Kaikourska [[orogeneza]] kojom nastaju Južni Novozelandski Alpi, a koja traje i danas. U Evropi se usporava alpska orogeneza, ali traje sve do danas. Karpatskom orogenezom nastaju [[Karpati]] u [[Centralna Evropa|centralnoj]] i [[Istočna Evropa|istočnoj Evropi]]. U [[Grčka|Grčkoj]] i [[Egejsko more|Egejskom moru]] usporava se helenska orogeneza, ali traje sve do danas. Tokom srednjeg miocena dogodilo se izumiranje živog svijeta. Usljed velike rasprostranjenosti [[šuma]] snižava se koncentracija ugljik dioksida u [[Atmosfera|atmosferi]] sa 650 ppmv na 100 ppmv.

|style="background:#ffde00"| 7.246 ±&nbsp;0.05^*

|style="background:#ffde00"| 11.608 ±&nbsp;0.05^*

|style="background:#ffde00"| 13.65 ±&nbsp;0.05^*

|style="background:#ffde00"| 15.97 ±&nbsp;0.05^*

|style="background:#ffde00"| 20.43 ±&nbsp;0.05^*

|style="background:#ffde00"| 23.03 ±&nbsp;0.05^*

|rowspan="9" style="background:#ffb300"| [[Paleogen]]<ref name="cenozoic-division" />

|rowspan="2" style="background:#eac672"| [[Oligocen]]

|rowspan="2"| Topla klima koja se postepeno mijenja u hladnu. Brza evolucija i diverzifikacija [[Fauna|faune]], posebno sisara. Događa se adaptivna radijacija i rasprostiranje savremenih [[Skrivenosjemenice|skrivenosjemenica]].

|style="background:#eac672"| 28.4 ±&nbsp;0.1^*

|style="background:#eac672"| 33.9 ±&nbsp;0.1^*

|rowspan="4" style="background:#eaad43"| [[Eocen]]

|rowspan="4"| Promjena klime, prelaz ka hladnoj. Procvat primitivnih sisara (kao što su redovi Creodontia, Condylarthra, Uintatheria) koji nastavljaju da se razvijaju tokom cijele epohe. Pojavljivanje nekoliko "savremenih" familija sisara (npr. primitivni [[kit]]ovi). Pojava prvih trava. Ponovna glacijacija Antarktika i formiranje njegove ledene kape. Događajem Azola<ref>Prema studiji vezanoj za Arktičku klimu, Biološkog instituta, Univerziteta u Utrehtu (eng. Institute of Environmental Biology , Utrecht University) azola paprat je imala značajnu ulogu u promjeni klime prije oko 55 miliona godina koja se promijenila iz tropske u hladnu. Ta paprat je imala veliko rasprostranjenje čime je doprinijela obaranju koncentracije ugljik-dioksida u vazduhu.</ref> otpočinje ledeno doba, i hladna klima, koja se javlja do današnjih dana usljed rasprostiranja i raspadanja morskih [[Alge|algi]] koje su doprinijele velikom smanjenju ugljik-dioksida u atmosferi, i to sa 3800 ppmv na 650 ppmv. Kraj Laramijske i Sevirske orogeneze [[Stjenovite planine|Stjenovitih planina]] u Sjevernoj Americi. U Evropi počinje alpska [[orogeneza]]. Počinje Helenska orogeneza u Grčkoj i Egejskom moru.

|style="background:#eaad43"| 37.2 ±&nbsp;0.1^*

|style="background:#eaad43"| 40.4 ±&nbsp;0.2^*

|style="background:#eaad43"| 48.6 ±&nbsp;0.2^*

|style="background:#eaad43"| 55.8 ±&nbsp;0.2^*

|rowspan="3" style="background:#eb9301"| [[Paleocen]]

|rowspan="3"| Tropska klima. Odigrava se adaptivna radijacija sisara, omogućena nestajanjem [[Dinosauri|dinosaura]]. Prvi veliki sisari (veći od [[medvjed]]a). Počinje Alpska orogeneza u Evropi i [[Azija|Aziji]]. [[Indijski potkontinent]] se sudara za Azijom prije 55 miliona godina, a [[Himalaji|Himalajska]] [[orogeneza]] počinje prije 52–48 miliona godina.

|style="background:#eb9301"| 58.7 ±&nbsp;0.2^*

|style="background:#eb9301"| 61.7 ±&nbsp;0.3^*

|style="background:#eb9301"| 65.5 ±&nbsp;0.3^*

|rowspan="30" style="background:#7fad51"| [[Mezozoik]]

|rowspan="12" style="background:#7fc31c"| [[Kreda (period)|Kreda]]

|rowspan="6" style="background:#def197"| Gornja Kreda

|rowspan="12"| Razvijaju se [[biljke]] [[skrivenosjemenjače]], kao i nove grupe [[Insekti|insekata]]. Pojavljuju se savremenije prave [[košljoribe]]. Prisutni su amoniti, belemniti, rudisti, [[školjke]] i [[morski ježevi]]. Mnogo novih tipova dinosaurusa ([[tiranosauri]], titanosaur, hadrosauri i ceratopsidi) se razvija na [[Kopno|kopnu]], kao i savremeni [[krokodil]]i; U moru su se pojavile Mosasauria i savremene [[ajkule]]. Primitivne ptice postepeno zamenjuju pterosaure. Pojavljuju se torbari, kljunari i [[placenta]]lni sisari. Raspada se [[Gondvana]]. Početak laramijske i sevijerske [[Ortogeneza|orogeneze]] Stjenovitih planina. Količina [[ugljik-dioksid]]a u zraku bliska današnjoj.

|style="background:#def197"| 70.6 ±&nbsp;0.6^*

|style="background:#def197"| 83.5 ±&nbsp;0.7^*

|style="background:#def197"| 85.8 ±&nbsp;0.7^*

|style="background:#def197"| 89.3 ±&nbsp;1.0^*

| [[Turonij]]

|style="background:#def197"| 93.5 ±&nbsp;0.8^*

| [[Cenomanij]]

|style="background:#def197"| 99.6 ±&nbsp;0.9^*

|rowspan="6" style="background:#b3df7f"| Donja Kreda (period)

| [[Albij]]

|style="background:#b3df7f"| 112.0 ±&nbsp;1.0^*

| [[Aptij]]

|style="background:#b3df7f"| 125.0 ±&nbsp;1.0^*

| [[Baremij]]

|style="background:#b3df7f"| 130.0 ±&nbsp;1.5^*

|style="background:#b3df7f"| 136.4 ±&nbsp;2.0^*

|style="background:#b3df7f"| 140.2 ±&nbsp;3.0^*

|style="background:#b3df7f"| 145.5 ±&nbsp;4.0^*

|rowspan="11" style="background:#4db47e"| [[Jura]]

|rowspan="3" style="background:#ccebc5"| Gornja jura

|rowspan="11"| Od biljaka, česte su golosjemenice (naročito [[četinari]], benetiti i [[cikas]]i) i [[papratnjače]]. Razvijen veliki broj tipova dinosaura, kao što su sauropodi, karnosauri i [[stegosaur]]i. Česti su sisari, ali su malih dimenzija. Pojavljuju se prve ptice i [[gušteri]]. Dalje se razvijaju [[ihtiosauri]] i [[pleziosauri]]. U morima su najčešće [[školjke]], amoniti i belemniti. Vrlo su česti i morski ježevi, zajedno sa morskim krinovima, [[Morska zvijezda|morskim zvijezdama]], [[Spužva|spužvama]], i terebratulidnim i rinhonelidnim [[Brachiopoda]]ma. Pangea se dijeli na Gondvanu i Lauraziju. Količina [[ugljik-dioksid]]a u zraku bila je 4-5 puta veća od današnje (1200-1500ppmv).

|style="background:#ccebc5"| 150.8 ±&nbsp;4.0^*

|style="background:#ccebc5"| 155.7 ±&nbsp;4.0^*

|style="background:#ccebc5"| 161.2 ±&nbsp;4.0^*

|rowspan="4" style="background:#7fca93"| Srednja jura

|style="background:#7fca93"| 164.7 ±&nbsp;4.0

|style="background:#7fca93"| 167.7 ±&nbsp;3.5^*

|style="background:#7fca93"| 171.6 ±&nbsp;3.0^*

|style="background:#7fca93"| 175.6 ±&nbsp;2.0^*

|rowspan="4" style="background:#66c292"| Donja [[jura]

|style="background:#66c292"| 183.0 ±&nbsp;1.5^*

|style="background:#66c292"| 189.6 ±&nbsp;1.5^*

|style="background:#66c292"| 196.5 ±&nbsp;1.0^*

|style="background:#66c292"| 199.6 ±&nbsp;0.6^*

|rowspan="7" style="background:#67c3b7"| [[Trijas]]

|rowspan="3" style="background:#ccece1"| Gornji Trijas

|rowspan="7"| Od životinja na kopnu dominiraju arhosauri kao dinosaurusi, u okeanima ihtiosaurusi i notosaurusi, a u vazduhu [[pterosaurusi]]. Konodonti postaju manji i sve više liče na sisare. Pojavljuju se prvi sisari i krokodili. Na Zemlji vlada Dicrodium flora. Javljaju se veliki predstavnici [[Vodozemci|vodozemaca]] (Temnospondyli). U morima su odlično zastupljeni amoniti. Pojavljuju se savremeni [[korali]] i prave košljoribe. U [[Južna Amerika|Južnoj Americi]] traje Andska orogeneza, a kimerijska u Aziji. Počinje rangitotska orogeneza na [[Novi Zeland|Novom Zelandu]]. Završava se hanter-bovenska orogeneza u Sjevernoj [[Australija|Australiji]], Kraljičinim ostrvima i [[Novi Južni Vels|Novom Južnom Velsu]] (260-225Ma).

|style="background:#ccece1"| 203.6 ±&nbsp;1.5^*

|style="background:#ccece1"| 216.5 ±&nbsp;2.0^*

|style="background:#ccece1"| 228.0 ±&nbsp;2.0^*

|rowspan="2" style="background:#99d7be"| Srednji Trijas

|style="background:#99d7be"| 237.0 ±&nbsp;2.0^*

|style="background:#99d7be"| 245.0 ±&nbsp;1.5^*

|rowspan="2" style="background:#67b39f"| Donji Trijas ("Skitij")

|style="background:#67b39f"| 249.7 ±&nbsp;1.5^*

|style="background:#67b39f"| 251.0 ±&nbsp;0.7^*

|rowspan="41" style="background:#80b5d5"| [[Paleozoik]]

|rowspan="9" style="background:#67c6de"| [[Perm]]

|rowspan="2" style="background:#b3e3ee"| [[Lopingij]]

|rowspan="9"| Kontinenti se spajaju u superkontinent Pangeu, formiraju se [[Apalači]]. Kraj perm-karbonske glacijacije. Povećava se brojnost sinapsida (pelikosaurus i terapside), dok parareptili i vodozemci ostaju prisutni. Tokom srednjeg perma su golosjemenice i [[mahovine]] zamijenile floru koja je formirala [[Ugalj|ugljonosne]] slojeve. Razvijaju se [[tvrdokrilci]] i [[dvokrilci]]. Morski život buja na toplim plitkim grebenima; brojne su foraminifere, školjke, amonoidi, [[brahiopode]]. Događaj Permsko-trijaskog izumiranja desio se prije oko 251 milion godina, kada je izumrlo oko 95% živog svijeta na Zemlji uključujući sve trilobite, graptolite i blastoide. Završava se [[Ural]]ska [[orogeneza]] na granici Evrope i Azije. Počinje hanter-bovenska orogeneza u Australiji čime nastaju MacDonnellove planine.

|style="background:#b3e3ee"| 253.8 ±&nbsp;0.7^*

|style="background:#b3e3ee"| 260.4 ±&nbsp;0.7^*

|style="background:#99d8d8"| 265.8 ±&nbsp;0.7^*

|style="background:#99d8d8"| 268.4 ±&nbsp;0.7^*

|style="background:#99d8d8"| 270.6 ±&nbsp;0.7^*

|style="background:#80cec9"| 275.6 ±&nbsp;0.7^*

|style="background:#80cec9"| 284.4 ±&nbsp;0.7^*

|style="background:#80cec9"| 294.6 ±&nbsp;0.8^*

|style="background:#80cec9"| 299.0 ±&nbsp;0.8^*

|rowspan="2" style="background:#689fca"| Gornji pensilvanij

|rowspan="4"| Dešava se nagla adaptivna radijacija krilatih insekata, od kojih su pojedini (Protodonata, Palaeodictyoptera) veoma krupni. Pojavljuju se prvi kopneni vodozemci, kao i šume krupnih papratnjača. U morima su od životinja česti gonijatiti, [[brahiopoda]], [[briozoa]], [[školjke]] i korali. Razvijaju se i [[foraminifere]] sa ljušturicom. Najveći nivo kisika i u atmosferi. Uralska orogeneza u Evropi i Aziji. Variscijska orogeneza se odigrava tokom srednjeg i kasnog donjeg karbona.

|style="background:#689fca"| 303.9 ±&nbsp;0.9^*

|style="background:#689fca"| 306.5 ±&nbsp;1.0^*

|style="background:#689fca"| Srednji pensilvanij

|style="background:#689fca"| 311.7 ±&nbsp;1.1^*

|style="background:#689fca"| Donji pensilvanij

|style="background:#689fca"| 318.1 ±&nbsp;1.3^*

|rowspan="3" style="background:#8091ad"| [[Karbon (period)|Karbon]]<ref name="carboniferous" />'''/'''<br />[[Misis-<br />ipij]]

|style="background:#8091ad"| Gornji misisipij

|rowspan="3"| Veliko primitivno drveće, prvi kopneni četvoronožcičetvoronošci, i morske škorpije žive ugljonosne priobalne močvare. Rizozonti s perajama su dominantni veliki slatkovodni grabežljivci. U okeanima, rane ajkule su rasprostranjene i raznolike; [[Echinodermata]] (naročito krinoide i blastoide) obilne. [[Koral]]i, [[Briozoa]], gonijatide i brahiopode (Productida, Spiriferida, itd.) veoma česte, ali trilobiti i nautiloidi opadaju. [[Glacijacija]] u istočnoj Gondvani. Tuhua orogeneza na Novom Zelandu opada.

|style="background:#8091ad"| 326.4 ±&nbsp;1.6^*

|style="background:#8091ad"| [[misisipij|Srednji misisipij]]

|style="background:#8091ad"| 345.3 ±&nbsp;2.1^*

|style="background:#8091ad"| Donji misisipij

|style="background:#8091ad"| 359.2 ±&nbsp;2.5^*

|rowspan="7" style="background:#9999c9"| [[Devon (period)|Devon]]

|rowspan="2" style="background:#cbbddc"| Gornji devon

|rowspan="7"| Pojavljuju se [[papratnjače]] (prečice, rastavići i prave [[paprat]]i), kao i sjemene paprati. Paralelno, nastaju insekti. Svjetskim okeanom dominiraju strofomenidne i atripidne brahiopode, rugozni i tabulatni [[koral]]i i morski ljiljani. Gonijatitni amonoidi su veoma brojni, a pojavljuju se i [[glavonošci]] nalik na [[sipe]]. Opada brojnost trilobita i [[riba]] sa oklopom, dok se povećava brojnost kičmenjaka (riba) sa [[vilica]]ms. Pojavljuju se rani vodeni predstavnici [[Vodozemci|vodozemaca]]. "Stari crveni kontinent" Euramerike. Započela Akadijska orogeneza Anti-Atlas planina [[Sjeverna Afrika|Sjeverne Afrike]], i Apalači planina Sjeverne Amerike, također i Antler, Variscan, i Tuhua orogeneze na Novom Zelandu.

|style="background:#cbbddc"| 374.5 ±&nbsp;2.6^*

|style="background:#cbbddc"| 385.3 ±&nbsp;2.6^*

|rowspan="2" style="background:#9983be"| Srednji Devon

|style="background:#9983be"| 391.8 ±&nbsp;2.7^*

|style="background:#9983be"| 397.5 ±&nbsp;2.7^*

|rowspan="3" style="background:#807dba"| Donji devon

|style="background:#807dba"| 407.0 ±&nbsp;2.8^*

|style="background:#807dba"| 411.2 ±&nbsp;2.8^*

|style="background:#807dba"| 416.0 ±&nbsp;2.8^*

|rowspan="8"| Na kopnu se pojavljuju prve vaskularne biljke (rinije), stonoge i artropleuride. Mora naseljavaju ostrakode i prvi kičmenjaci sa vilicom. Euripteride dostižu gigantske razmjere. Tabulatni i rugozni korali, [[brahiopods]] i morski ljiljani su česti u morima. [[Fauna]] trilobita i mekušaca je raznovrsna, za razliku od siromašne faune graptolita. Početak Kaledonske orogeneze, u toku koje nastaju planine u Engleskoj, Irskoj, Velsu i Škotskoj (Kaledonidi) i Skandinavskih planina. Ova orogeneza se također nastavila i u Devonu kao Acadian orogeneza.

|style="background:#e9c7e2"| 418.7 ±&nbsp;2.7^*

|style="background:#caa7d1"| 421.3 ±&nbsp;2.6^*

|style="background:#caa7d1"| 422.9 ±&nbsp;2.5^*

|style="background:#b189b3"| 426.2 ±&nbsp;2.4^*

|style="background:#b189b3"| 428.2 ±&nbsp;2.3^*

|style="background:#9858a8"| 436.0 ±&nbsp;1.9^*

|style="background:#9858a8"| 439.0 ±&nbsp;1.8^*

|style="background:#9858a8"| 443.7 ±&nbsp;1.5^*

|rowspan="6" style="background:#f981a6"| [[Ordovicij]]

|rowspan="2" style="background:#fbb4bd"| Gornji ordovicij

|rowspan="6"| Dalja diverzifikacija [[Beskičmenjaci|beskičmenjaka]]. Brojni su predstavnici korala, brahiopoda, školjki, trilobita, ostrakoda, briozoa, bodljokožaca i graptolita. Pojavljuju se prve kopnene biljke i [[gljive]]. Početkom perioda postojalo je [[ledeno doba]].

|style="background:#fbb4bd"| 445.6 ±&nbsp;1.5^*

|style="background:#fbb4bd"| 460.9 ±&nbsp;1.6^*

|rowspan="2" style="background:#fa9ab1"| Srednji ordovicij

|style="background:#fa9ab1"| 468.1 ±&nbsp;1.6^*

|style="background:#fa9ab1"| 471.8 ±&nbsp;1.6^*

|rowspan="2" style="background:#e67da4"| Rani Ordovicij

|style="background:#e67da4"| 478.6 ±&nbsp;1.7^*

|style="background:#e67da4"| 488.3 ±&nbsp;1.7^*

|rowspan="4" style="background:#fb805f"| [[Kambrij]]

| Ostale faze faune

|rowspan="4"| U morima se dešava intenzivna adaptivna radijacija i diverzifikacija organizama ("kambrijska eksplozija"). Nastaje većina savremenih tipova beskičmenjaka i tip [[Hordati|hordata]] (grupa Conodonta). Koralne Archaeocyatha su česte pa [[Izumiranje|izumiru]]. Anomalokaride žive kao džinovski predatori, većina edijakarske faune izumire. Nastaje Gondvana. Slabi Petermann orogeneza na Australijskom kontinentu (prije 550-535 miliona godina). Rossova orogeneza na Antarktiku. Adelaide Geosyncline (Delamerian orogeneza), većina orogenskih aktivnosti od 514-500 miliona godina. Lachlan orogeneza na Australijskom kontinentu, c. 540-440 MYA. Sadržaj atmosferskog [[ugljik-dioksid]]a bio veći za oko 20-35 puta u odnosu na današnji (Holocen) nivo (6000 ppmv poredeći sa današnjih 385 ppmv).

|style="background:#fdcdb8"| 496.0 ±&nbsp;2.0^*

| [[Paibij]]/[[Ibeksiij]]/<br/>[[Ajusokanij]]/[[Sakij]]/<br/>[[Aksaij]]

|style="background:#fdcdb8"| 501.0 ±&nbsp;2.0^*

|style="background:#e8ae97"| Srednji Kambrij

|style="background:#e8ae97"| 513.0 ±&nbsp;2.0

|style="background:#e77c72"| Donji Kambrij

|style="background:#e77c72"| 542.0 ±&nbsp;1.0^*

|rowspan="18" style="background:#b0c4d8"| [[Prekambrij|Prekam-<br />brij]]<ref name="aka-cryptozoic">[[Prekambrij]] je također poznat i kao kriptozoik.</ref>

|rowspan="10" style="background:#ccd891"| [[Proterozoik|Proter-<br />ozoik]]<ref name="Precambrian-Time">The [[Proterozoik]], [[Arhaik]] and [[Hadeik]] se često zajednički imenuju kao prekambrijsko vrijeme, ili nekada također kao kriptozoik.</ref>

|rowspan="3" style="background:#caa595"| [[Neoproterozoik|Neo-<br />proterozoik]]<ref name="Precambrian-Time" />

|colspan="3"| Iz ovog perioda potiču dobri i relativno brojni fosili prvih višećelijskih životinja. Edijakarska fauna se razvija u morima. Postoje fosili tragova vjerovatno crvoklike vrste Trichophycus pedum i slični. Prvi predstavnici sunđera. Brojni su enigmatični predstavnici edijakarske faune (poput Dickinsonia) bez uočene veze sa savremenim predstavnicima. Takonska orogeneza u Sjevernoj Americi. Orogeneza lanca Aravalli na [[Indijski potkontinent|Indijskom potkontinentu]]. Početak Petermannove orogeneze na australijskom kontinentu. Beardmore orogeneza na [[Antarktik]]u, 633-620 Ma.

|style="background:#ead8bc"| 630 +5/-30^*

|colspan="3"| Moguċi period "[[Snježna grudva Zemlja|Snježne grudve Zemlje]]". [[Fosil]]i još uvijek rijetki. [[Rodinia]] kopnena masa počinje da se razdvaja. Kasni Ruker/Nimrod Orogeneza na Antarktici se sužava.

|style="background:#dcabaa"| 850<ref name="absolute-age">Definisano uapsolutnim godinama (Global Standard Stratigraphic Age).</ref>

|colspan="3"| [[Rodinija]] superkontinent ustrajava. [[Fosilni tragovi]] jednostavnih [[Višeċelijski organizmi|višeċelijskih organizama]] [[Eukarioti|eukariota]]. Prvo zračenje akritarha nalik dinoflagelatima. [[Grenville-Orogeneza]] se sužava u Sjevernoj Americi. [[Pan-Afrička orogeneza]] u [[Afrika|Africi]]. Jezero Ruker/Nimrod Orogeneza na [[Antarktik]]u, 1000 ± 150 [[annum|Ma]]. Edmundova Orogeneza (c. 920 - 850 [[annum|Ma]]), [[Gascoyne Complex]], [[Zapadna Australija]]. [[Adelaide Rift Complex]] nastaje na [[Australija (kontinent)|australijskom]] kontinentu, čime nastaje Adelaide Rift Complex (Delamerian Orogeneza) na tom kontinentu.

|style="background:#cba46c"| 1000<ref name="absolute-age" />

|rowspan="3" style="background:#ddc288"| [[Mezoproterozoik|Mezo-<br />proterozoik]]<ref name="Precambrian-Time" />

|style="background:#ddc288"| 1200<ref name="absolute-age" />

|style="background:#ddc288"| 1400<ref name="absolute-age" />

|style="background:#ddc288"| 1600<ref name="absolute-age" />

|rowspan="4" style="background:#b3b25e"| [[Paleoproterozoik|Paleo-<br />proterozoik]]<ref name="Precambrian-Time" />

|style="background:#b3b25e"| 1800<ref name="absolute-age" />

|style="background:#b3b25e"| Orosirian

|colspan="3"| [[Zemljina atmosfera|Atmosfera]] ostaje [[Kisik|kiseonička]]. [[Vredefort krater|Vredefort]] i [[Sudbury bazen]] tragovi udara asteroida. Mnoštvo orogeneze. [[Penokean orogeneza|Penokean]] i [[Trans-Hudsonian Orogeneza]] u Sjevernoj Americi. Rana Ruker Orogeneza na [[Antarktik]]u, 2000 - 1700 [[annum|Ma]]. Glenburgh Orogeneza, [[Glenburgh Terrane]], uustralijski kontinent oko 2005 - 1920 [[annum|Ma]]. Kimban orogeneza, Gawler kraton započinje na australijskom kontinentu.

|style="background:#b3b25e"| 2050<ref name="absolute-age" />

|colspan="3"|Nastaje [[Bushveld|Bushveld formacija]]. [[Huronsko zaleđenje]].

|style="background:#b3b25e"| 2300<ref name="absolute-age" />

|colspan="3"| [[Velika kiseonička katastrofa]]: [[Naslage vezanog željeza]] nastale. Sleaford Orogeneza na australijskom kontinentu, Gawler kraton 2440-2420 [[annum|Ma]].

|style="background:#b3b25e"| 2500<ref name="absolute-age" />

|rowspan="4" style="background:#99adac"| [[Arhaik]]<ref name="Precambrian-Time" />

|style="background:#cbcdc8"| [[Neoarhaik]]<ref name="Precambrian-Time" />

|colspan="4"| Stabilizacija većine modernih [[kraton]]a; moguć događaj prevrtanja [[Omotač (geologija)|omotača]]. Insell Orogenija, 2650 ± 150 [[annum|Ma]]. [[Abitibi greenstone pojas]] današnji [[Ontario]] i [[Quebec]] počinju da se formiraju, stablizuju se do 2600 [[annum|Ma]].

|style="background:#cbcdc8"| 2800<ref name="absolute-age" />

|style="background:#b2b5af"| [[Mezoarhaik]]<ref name="Precambrian-Time" />

|colspan="4"| Prvi [[stromatoliti]] (vjerovatno kolonije cyanobacteria). Najstariji [[makrofosili]]. Humboldt orogeneza na Antarktiku. Blake River Megakaldera kompleks počeo sa formiranjem današnjih [[Ontario|Ontaria]] i [[Quebec|Quebeca]], proces završen 2696 Ma.

|style="background:#b2b5af"| 3200<ref name="absolute-age" />

|style="background:#999791"| [[Paleoarhaik]]<ref name="Precambrian-Time" />

|colspan="4"| Prve poznate [[bakterije]] proizvođači [[kisik]]a. Najstariji definitivno potvrđeni mikrofosili. Najstariji [[kraton]]i na Zemlji (kao što je [[Kanadski štit]] i [[Kraton Pilbara]]) mogli su biti formirani tokom ovog perioda<ref name="Oldest-craton">Najstarija mjerljiva starost kratona, ili kontinentalne kore, je oko 3600-3800 Ma</ref>. Orogeneza Rayner na [[Antarktik]]u.

|style="background:#999791"| 3600<ref name="absolute-age" />

|style="background:#809090"| [[Eoarhaik]]<ref name="Precambrian-Time" />

|colspan="4"| [[Prokarioti]] (vjerovatno [[bakterije]] i možda [[archaea]]). Vjerovatno najstariji mikrofosili.

|style="background:#809090"| 3800

|rowspan="4" style="background:#809090"| [[hadean|Hadaik]]<br /><ref name="Precambrian-Time" /><ref name="hadeon-not-formal">Iako često korišten, [[Hadajk]] nije formalan eon a donje granice za Arhaik i Eoarhaik nisu utvrđene. Hadajk nekada također nazivaju Priscoan ili Azoic. Nekada, Hadajk se može naći izdijeljen na poddijelove u skladu sa mjesečevom geološkom vremenskom skalom. Ove ere uključuju [[Kriptik era|Kriptik]] i Basensku grupu (koje su poddijelovi [[Prenektrij|prenektarijske ere]]), [[Nektarijum]], i Donji Imbrijum.</ref>

|style="background:#809090"| [[Donji imbrij]]<ref name="Precambrian-Time" /><ref name="Lunar-geologic-timescale-names">Imena ovih era su uzeta iz Lunarne geološke vremenske skale. Njihova upotreba u zemaljskoj geologiji je neslužbena.</ref>

|colspan="4"| Ova era se preklapa sa poznim teškim bombardovanjem unutršnjeg Sunčevog sistema.

|style="background:#809090"| c.3850

|style="background:#809090"| [[Nektarij]]<ref name="Precambrian-Time" /><ref name="Lunar-geologic-timescale-names" />

|colspan="4"| Ova era je dobila naziv prema lunarnoj geološkoj vremenskoj skali kada su nastali Nektarijski bazen i ostali najveći mjesečevi bazeni usljed događanja velikih udara..

|style="background:#809090"| c.3920

|style="background:#809090"| [[Bazenska grupa]]<ref name="Precambrian-Time" /><ref name="Lunar-geologic-timescale-names" />

|colspan="4"| Nastala najstarija poznata stijena (4030 miliona godina)<ref name="Oldest-rock">{{cite journal|doi=10.1007/s004100050465|title=Priscoan (4.00-4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada|year=1999|author=Bowring, Samuel A.|journal=Contributions to Mineralogy and Petrology|volume=134|pages=3}} Najstarija stijena na Zemlji je Acasta Gneiss, i datirana je u period od prije oko 4.03 Ga, locirana je u Sjeverozapadnoj teritoriji [[Kanada|Kanade]].</ref>. Prvi oblici života i samo-razmnožavajućih [[RNK]] [[molekula]] su mogli nastati na Zemlji oko 4000 Ma tokom ove ere. Napijer orogeneza na [[Antarktik]]u, prije oko 4000 ± 200 miliona godina.

|style="background:#809090"| c.4150

|style="background:#809090"| [[Kriptik era|Kriptik]]<ref name="Precambrian-Time" /><ref name="Lunar-geologic-timescale-names" />

|colspan="4"| Najstariji poznati [[mineral]] je [[cirkon]], 4406±8 Ma<ref name="geology-wisc-edu">http://www.geology.wisc.edu/%7Evalley/zircons/Wilde2001Nature.pdf</ref>). Formiranje [[Mjesec (mjesec)|Mjeseca]] (4533 Ma), pretpostavlja se usljed velikog udara. Formiranje [[Zemlja (planeta)|Zemlje]] (4567.17 do 4570 Ma)

|style="background:#809090"| c.4570