Razlika između verzija stranice "Logos"

'''Logos''' ([[Grčki jezik|gr]]. λόγος — um, riječ, govor, smisao, načelo, [[zakon]], [[nauka]] i dr.) je višeznačan [[Filozofija|filozofski]] i [[Teologija|teološki]] pojam. Izvorno, logos je bitan pojam [[Antička Grčka|antičke grčke]] filozofije, koji iskazuje princip, svjetski um, objektivni zakon po kojem se sve događa <ref name="Logos, Filozofija 1973">Logos, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.</ref>. U [[Heraklit]]ovoj filozofiji označava govor prirode koji samo mudrac čuje i razumije. Kasnije su ga preuzeli [[Kršćanstvo|kršćanski]] teolozi da bi njime označavali [[Isus Krist|Isusa Krista]], kao božanski logos.

U starogrčkom jeziku logos ima mnogobrojna značenja povezana sa govorom. Još u [[Homer]]ovim epovima pojam logosa je upotrjebljavan u sljedećim značenjima: riječ, govor, iskaz, svojstvo, istina, red, volja, razum, um, učenje, zakonitost, aksiom, božiji um, klica postajanja <ref> name="Logos 1984">Logos, Filozofijski rječnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.</ref>. Riječ logos je izvedena iz glagola „legein“ koji je u prefilozofskoj upotrebi imao dva osnovna značenja: „sabrati ili skupiti“ i „kazati ili imenovati“ <ref>{{Cite web |url=http://www.nin.co.yu/2000-08/10/13966.html |title=Mihailo Đurić, Sumrak grčkog čuda |accessdate=25. 11. 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20050218235421/http://www.nin.co.yu/2000-08/10/13966.html |archivedate=18. 2. 2005 |url-status=dead }}</ref>. Vremenom je u riječi logos sabrano i izraženo grčko razumijevanje suštine jezika kao mišljenja i kazivanja istine bića. Prema općem vjerovanju starih [[Grčka|Grka]], sve što je bilo, sve što jeste i sve što će biti ima svoj tajanstveni logos (govor). Taj logos neki razumiju bolje od drugih, a to su često pjesnici koji u stanju nadahnuća izražavaju logos onoga što je bilo, onoga što jest i što će biti, ljudskim govorom <ref name="Branko Pavlović 1997">Branko Pavlović, Filozofski rečnik (odrednica logos), Plato, Beograd, 1997.</ref>. Također se vjerovalo da dar izražavanja logosa koji saopštava tok budućih događaja imaju proroci, odnosno proročice, u apolonskim proročištima.

Logos u antičkoj filozofiji ima sljedeća značenja <ref name="Mihailo Marković, Um i Etos">{{Cite web |url=http://www.komunikacija.org.rs/komunikacija/casopisi/fid/XXI/d03/html_ser_lat |title=Mihailo Marković, Um i Etos |accessdate=25. 11. 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111006063948/http://www.komunikacija.org.rs/komunikacija/casopisi/fid/XXI/d03/html_ser_lat |archivedate=6. 10. 2011 |url-status=dead }}</ref>:

Sa starogrčkim filozofom [[Heraklit]]om (oko 540-480. p. n. e.) logos postaje bitan filozofski pojam, koji ukazuje na poredak i umnost u svijetu <ref name="Logos 1999">Logos, Oksfordski filozofski rečnik, Sajmon Blekburn, Svetovi, Novi Sad, 1999. {{ISBN |86-7047-303-8}}</ref>. Po Heraklitu, tok promjene, koji se u svijetu vidi na nivou prirodnih fenomena, djeluje u skladu sa principom koji ograničava i zadržava javljanje haosa. Heraklit ovaj princip reda naziva logosom <ref name="Logos 2004">Logos, Enciklopedija živih religija, Nolit, Beograd, 2004.</ref>. Za Heraklita, logos označava govor prirode <ref> name="Branko Pavlović, Filozofski rečnik (odrednica logos), Plato, Beograd, 1997.<"/ref> i opću zakonomjernost događanja u svemiru <ref> name="Logos, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.<"/ref>. Logos je imanentan svemu postojećem, sveprisutan, opći i zajednički.

Ono što jeste saopćava istinu o sebi, objavljuje se. Spoznaja logosa uslovljena je time da se ne ostane na čulnom i pojedinačnom, već da se iznađe nužni, opći zakon koji važi za sve i koji se ispoljava u svemu. Stoga postupati samo „po svojoj vlastitoj pameti“, znači nemogućnost uvida u strukturu kosmosa koja je sadržana u logosu <ref> name="Logos, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.<"/ref>.

[[Platon]] je isticao stvaralački karakter primarnog logosa. Iz njega proističu posebni logoi kao stvaralačke moći na raznim nivoima svijeta <ref>{{Cite web |url=http://www.komunikacija.org.rs/komunikacija/casopisi/fid/XXI/d03/html_ser_lat |titlename="Mihailo Marković, Um i Etos |accessdate=25. 11. 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111006063948/http://www.komunikacija.org.rs/komunikacija/casopisi/fid/XXI/d03/html_ser_lat |archivedate=6. 10. 2011 |url-status=dead }}<"/ref>.

Heraklitovo značenje logosa razradili su u stoičkoj filozofiji [[Zenon]], Epiktet, [[Marko Aurelije]] i drugi. Za stoike logos, osim nužnosti i zakonomjernosti, dobija i značenje univerzalnog uma (endithetos), koji podvrgava sve stvari i događaje njihovoj sudbini, dosuđuje ono što se zbiva i što će se zbivati <ref> name="Branko Pavlović, Filozofski rečnik (odrednica logos), Plato, Beograd, 1997.<"/ref>. Ljudski razum učestvuje u univerzalnom logosu, i odražava ga rječju ili djelom (prophorikos), a ljudska priroda predstavlja teren i mjerilo za etičko razmišljanje i djelovanje <ref> name="Logos, Enciklopedija živih religija, Nolit, Beograd, 2004.<"/ref>. Za stoičara Hrisipa, logos je ona sila koja čini ljudski govor razumnim, um logičnim, i cjelokupnu prirodu smislenom.

Kod stoika logos dobija i značenje principa cjelokupnog morala. Njihovo moralno načelo je bilo „živjeti po prirodi“, što je ustvari značilo živjeti po logosu <ref>{{Cite web |url=http://www.komunikacija.org.rs/komunikacija/casopisi/fid/XXI/d03/html_ser_lat |titlename="Mihailo Marković, Um i Etos |accessdate=25. 11. 2009 |archiveurl=https:"//web.archive.org/web/20111006063948/http://www.komunikacija.org.rs/komunikacija/casopisi/fid/XXI/d03/html_ser_lat |archivedate=6. 10. 2011 |url-status=dead }}</ref>. Stoici po prvi put dovede u blisku vezu logos i nomos (zakon kojim se regulišu odnosi u državi), na čemu se zasniva i stoički kosmopolitizam. Mudri ljudi se osjećaju kao građani kosmosa jer znaju da su ljudski zakoni produžetak kosmičkog logosa <ref>{{Cite web |url=http://www.komunikacija.org.rs/komunikacija/casopisi/fid/XXI/d03/html_ser_lat |titlename="Mihailo Marković, Um i Etos |accessdate=25. 11. 2009 |archiveurl=https:"//web.archive.org/web/20111006063948/http://www.komunikacija.org.rs/komunikacija/casopisi/fid/XXI/d03/html_ser_lat |archivedate=6. 10. 2011 |url-status=dead }}</ref>.

Heraklitovo izjednačenje života i logosa našlo je mjesta u stoičkoj terminologiji kao logos spermatikos (sjemeni logos), aktivni životni princip koji djeluje na pasivnu materiju da bi uredio svijet <ref> name="Logos, Filozofijski rječnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.<"/ref>. Ovi logoi izgleda da vrše nešto od funkcije Platonovih ideja <ref> name="Logos, Oksfordski filozofski rečnik, Sajmon Blekburn, Svetovi, Novi Sad, 1999. ISBN 86-7047-303-8<"/ref>.

[[Jevreji]] vjeruju da je Božijom rječju stvoren svijet, pripisujući božanskom logosu moć stvaranja iz ničega, što se ne može naći u grčkoj [[Mitologija|mitologiji]] ni filozofiji. Sponu između filozofsko-grčkog i [[Biblija|biblijsko]]-jevrejskog značenja logosa je napravio jevrejski novoplatonski filozof iz [[Aleksandrija|Aleksandrije]], Filon (oko 30. p. n. e. - 50. ne.), služeći se septuagintom (grčkim prevodom Starog zavjeta u kojem se pojavljuje termin logos) i spisima grčkih filozofa <ref> name="Branko Pavlović, Filozofski rečnik (odrednica logos), Plato, Beograd, 1997.<"/ref>. Filon je koristio pojam logosa kao sredstvo za prenošenje jevrejskih religioznih ideja svojim helenističkim savremenicima <ref> name="Logos, Enciklopedija živih religija, Nolit, Beograd, 2004.<"/ref>.

Za Filona Aleksandrijskog, logos je plodotorna sila koju Bog iz sebe zrači. Ova sila je istovremeno tvoračka riječ Božija i božiji prvorođeni Sin. Pored toga, logos je stvoreni svjetski duh (analogan stoičkoj pneumi), i konačno, on je ljudski duh kojem se objavljuje riječ božija ili koji tu riječ otkriva <ref> name="Branko Pavlović, Filozofski rečnik (odrednica logos), Plato, Beograd, 1997.<"/ref>. Za Filona, govor (logos) svetih knjiga je direktno objavljena riječ božija, dok je govor filozofskih rasprava bio samo naslućivanje božanskog logosa. Biblijski logos je imperativni govor božiji koji se saopćava prorocima i koji zatim postaje zakon za sve ljude. Božiji logos je uvijek objava, otkrivanje skrivenih božijih namjera ljudima. Ovaj pojam je odatle prenesen i u kršćansku teologiju, prvenstveno putem Jovanovog evanđelja <ref> name="Logos, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.<"/ref>.

Kršćanska recepcija logosa je eksplicitna u uvodu Jovanovog evanđelja (Jn. 1,1—18), gdje pisac poistovjećuje Isusa sa božanskim Logosom (1,3) <ref> name="Logos, Enciklopedija živih religija, Nolit, Beograd, 2004.<"/ref>.

Kod Jovana je logos shvaćen kao sin božiji i odnosi se na Isusa Krista koji predstavlja utjelovljenje božanskog logosa. Prve riječi Jovanovog evanđelja, "u početku bijaše logos", su mnogi, prije svega Augustin, ocijenili kao direktan uticaj Heraklitove, Platonove i stoičke filozofije.[5] U evanđelju po Jovanu dolazi do identifikacije iskona i logosa ("U početku bijaše riječ"), života i logosa ("u njemu bijaše život", 1,4) i Isusa kao tjelesnog bića i logosa ("I logos postade tijelo", 1,14) <ref> name="Branko Pavlović, Filozofski rečnik (odrednica logos), Plato, Beograd, 1997.<"/ref>.

Nakon Jovanovog preuzimanja pojma logosa, kasnije kod raznih kršćanskih teologa Krist biva poređen s logosom. Tako npr. kod Minucija Feliksa Bog otac je nus, sin božiji je logos a Sveti Duh je pneuma, duša <ref>{{Cite web |url=http://www.komunikacija.org.rs/komunikacija/casopisi/fid/XXI/d03/html_ser_lat |titlename="Mihailo Marković, Um i Etos |accessdate=25. 11. 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111006063948/http://www.komunikacija.org.rs/komunikacija/casopisi/fid/XXI/d03/html_ser_lat |archivedate=6. 10. 2011 |url-status=dead }}<"/ref>.

U koncepciji prvih kršćanskih apologeta: Justina Filozofa, Tatijana, Atinagore, Klimenta Aleksandrijskog, logos je svjetlost koja "oplođuje" filozofiju i premudrost. Justin smatra da kršćanstvo i filozofija imaju jedan te isti izvor – božanski logos. Starozavjetni proroci su primili svjetlost otkrivenja logosa. Smatrajući da su i Heraklit i Sokrat vodili život u skladu s logosom, Justin ih ubraja u kršćane i prije same pojave kršćanstva <ref> name="Logos, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.<"/ref>. Za Justina (Apologija I, 46,1-4; Apologija II, 7,1-4; 10,1-3; 13,3-4) i Klimenta Aleksandrijskog (Stromata I, 19,91,94), to oplođavanje jeste kosmičko, pa se tako sjemena logosa nalaze i u prekršćanskoj filozofiji i u nekršćanskim religijama <ref>{{Cite web |url=http://www.svetosavlje.org/biblioteka/Recnik/L.htm |title=Rečnik pravoslavne teologije, Logos |accessdate=26. 11. 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081203210834/http://www.svetosavlje.org/biblioteka/Recnik/L.htm |archivedate=3. 12. 2008 |url-status=dead }}</ref>. Doktrinom ο logosu božanskom smislu kršćanstvo naglašava da ništa nije nelogosno u egzistenciji bića, odnosno da sve postoji u Bogu.

Patristička teologija, a naročito Maksim Ispovjednik, govori opširno o logosima (gr. λογοι logoi), koji preegzistiraju u Bogu i preko kojih Bog saopćava smisao svoje tvorevine. Prema Maksimu, svako stvorenje ima smisao i svrhu jer sadrži vječni božanski logos. Logos je dat svemu stvorenom kao vječiti cilj i svrha koji treba da budu postignuti <ref name="rastko.rs">[http://www.rastko.rs/rastko/delo/11644 Vladeta Jerotić, Jung i pravoslavlje]</ref>.

Kroz λογοι Bog stvara harmoniju i smisao tvorevine. U tom smislu, svijet je ne samo opipljiv nego je i inteligibilan. [[Logika]] je moguća baš zbog toga što svijet ima svoju logičnost radi ovih λογοι. Svi dijelovi tvorevine kreću se, približavaju se i opće među sobom u jedinstvenom [[Harmonija|harmoničnom]] kretanju, koje se ostvaruje kada čovjek s Bogom formira jedinstvo neposrednosti <ref>{{Cite web |url=http://www.svetosavlje.org/biblioteka/Recnik/L.htm |title=Rječnik pravoslavne teologije, Logos |accessdate=26. 11. 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081203210834/http://www.svetosavlje.org/biblioteka/Recnik/L.htm |archivedate=3. 12. 2008 |url-status=dead }}</ref>. Po Maksimovom mišljenju, čovjeku pripada izuzetno mjesto među stvorenjima. Ne samo da u sebi nosi logos, već je i slika božanskog logosa, a cilj njegove prirode je da postigne sličnost sa Bogom. Čovjekova je uloga u stvaranju da sjedini sve stvari u Bogu i da tako prevaziđe zle sile odvajanja, diobe, raspadanja i [[smrt]]i <ref>[http://www. name="rastko.rs"/rastko/delo/11644 Vladeta Jerotić, Jung i pravoslavlje]</ref>.