Razlika između verzija stranice "Francuska"
| [pregledana izmjena] | [nepregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Rescuing 3 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0 |
No edit summary |
||
Red 66:
== Historija ==
{{Glavni|Historija Francuske}}
[[Datoteka:Napoleon at the Great St. Bernard - Jacques-Louis David - Google Cultural Institute.jpg|mini|230px|lijevo|[[Napoléon Bonaparte]], francuski vojskovođa, konzul i car]]Prvi pisani podaci o historiji Francuske govore o dešavanjima još u željeznom dobu. Današnja Francuska je Rimljanima bila poznata kao [[Galija]]. Rimski pisci su naglašavali prisustvo tri glavne etno-lingvističke skupine na tom području: Gali, Akvitanci i Belgi. Tokom 1. milenija p.n.e. Grci, Rimljani i [[Kartaga|Kartaginjani]] su osnovali kolonije na [[Sredozemno more|mediteranskoj]] obali i ostrvima. Nakon toga je [[Rimska republika]] anektirala južnu Galiju i uspostavila provinciju Gallia Narbonensis krajem 2. stoljeća p.n.e., a rimske snage na čelu sa [[Julije Cezar|Julijem Cezarom]] su osvojile ostatak Galije u Galskim ratovima (58. - 51. p.n.e.). Nakon toga je nastala galsko-rimska kultura koja je Galiju sve više integrisala u [[Rimsko carstvo]].
U kasnim fazama Rimskog carstva, Galija je bila meta [[Barbari|barbarskih]] napada i migracija, a najviše od [[Germani|germanskih]] [[Franci|Franaka]]. Franački kralj [[Klodvig I|Klovis I]] je ujedinio većinu Galije krajem 5. stoljeća, stvarajući [[Franačka država|Franačku državu]] koja će biti dominantno carstvo u regiji stotinama godina. Franačka moć je dostigla svoj vrhunac tokom vladavine [[Karlo Veliki|Karla Velikog]]. Srednjevjekovna Kraljevina Francuska je nastala od zapadnog dijela Karlovog Karolinškog carstva, koje je bilo poznato kao Zapadna Franačka. Ova Kraljevina Francuska povećava svoj ugled tokom vladavine [[Capet (dinastija)|dinastije Capet]] koju je osnovao [[Hugo, kralj Francuske|Hugo Capet]] 987. godine. Nakon smrti posljednjeg francuskog kralja iz dinastije Capet 1328. godine, došlo je do nasljedne krize koja je dovela do niza sukoba poznatih kao [[Stogodišnji rat]] između [[Valois (dinastija)|dinastije Valois]] i [[Plantagenet|dinastije Plantagenet]]. Rat je formalno započeo 1337. godine pokušajem [[Filip VI, kralj Francuske|Filipa VI]] da iskoristi vojvodstvo Akvitaniju protiv engleskog kralja [[Edvard III, kralj Engleske|Edvarda III]]. Uprkos ranoj pobjedi dinastije Plantagenet i hvatanju francuskog kralja [[Ivan II, kralj Francuske|Ivana II]], sreća se okrenula u korist dinastije Valois. među značajnim figurama ovog rata je bila [[Ivana Orleanska|Jovanka Orleanka]], francuska djevojka koja je predvodila francuske snage protiv engleza uspostavljajući sebe kao nacionalnu heroinu. Rat je završen pobjedom dinastije Valois 1453. godine.
Pobjeda u Stogodišnjem ratu je imala učinka na jačanje francuskog nacionalizma i znatno povećanje moći i dometa Francuske monarhije. U periodu poznatom kao Ancien regime, Francuska je pretvorena u centralizovanu [[Apsolutna monarhija|apsolutnu monarhiju]]. Tokom narednih stoljeća, Francuska je doživjela renesansnu i [[Reformacija|protestantsku reformaciju]]. Na vrhuncu Hugenotskih ratova, Francuska je dospjela u još jednu nasljednu krizu nakon smrti [[Henrik III, kralj Francuske|Henrika III]] posljednjeg francuskog kralja iz dinastije Valois , u kojoj su se borili rivali iz [[Bourbon (dinastija)|dinastije Bourbon]] i dinastije Guise. [[Henrik IV, kralj Francuske|Henrik, kralj Navare]], kao potomak dinastije Bourbon je bio pobjednik u ovom sukobu uspostavivši dinastiju Bourbon. Nakon što je osnovala kolonijalno carstvo u 16. stoljeću, Francuska je doživjela svoj politički vrhunac tokom vladavine [[Luj XIV, kralj Francuske|Luja XIV]], graditelja [[Dvorac Versailles|Versajske palate]]. Krajem 18. stoljeća, monarhija je svrgnuta u [[Francuska revolucija|Francuskoj revoluciji]]. Zemlja je proglašena republikom do proglašenja Francuskog carstva od strane [[Napoléon Bonaparte|Napoleona Bonaparte]]. Nakon poraza Napoleona u Napoleonovim ratovima, Francuska je prošla kroz nekoliko režima; prvo je bila monarhija, a onda kratko kao Druga republika, a zatim kao Drugo carstvo i na kraju je osnovana Treća Francuska republika 1870. godine.
Francuska se tokom [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]] borila sa Velikom Britanijom, Rusijom, Italijom i drugim malih saveznicima protiv Njemačke i [[Centralne sile|Centralnih sila]]. Francuska je bila i jedna od [[Saveznici u Drugom svjetskom ratu|savezničkih snaga]] u [[Drugi svjetski rat|Drugom svjetskom ratu]] kada je zauzela [[Treći rajh|nacistička Njemačka]] 1940. godine. Treća republika je demontirana i većine zemlje je bila pod direktnom kontrolom Njemačke, a na jugu je bila pod kontrolom kolaboracionistička Višijevska vlada. Tokom ovog perioda, životni uslovi su bili surovi a mnogi [[jevreji]] ubijeni. [[Charles de Gaulle]] je predvodio slobodni francuski pokret koordinirajući ratnim otporom. Nakon oslobođenja u ljeto 1944. godine osnovana je Četvrta republika. Francuska se polako ekonomski oporavila čime je praćen bejbi-bum koji je promijenio vrlo nisku stopu nataliteta. Dugi ratovi u Indokini i Alžiru su ispraznili francuske resurse i završili političkim porazom Francuske. U jeku Alžirske krize 1958. godine, Charles de Gaulle uspostavio Petu Francusku republiku. Godine 1960. većina francuskih kolonija je postala nezavisna, a manji dijelovi su uključeni u Francusku državu kao prekomorski departmani i kolektiviteti. Od Drugog svjetskog rata, Francuska je stalni član Vijeća sigurnosti [[Ujedinjene nacije|Ujedinjenih nacija]] i [[NATO|NATO-a]]. Odigrala je centralnu ulogu u procesu evropskog ujedinjenja koji je doveo do [[Evropska unija|Evropske unije]]. Uprkos sporom ekonomskom rastu posljednjih nekoliko godina i problema sa muslimanskom manjinom, ona je i dalje snažan ekonomski, kulturni, vojni i politički faktor u 21. stoljeću.
== Geografija ==
Line 224 ⟶ 215:
==Kultura==
Francuska kultura dala je ogroman doprinos čitavom evropskom naslijeđu. Na tlu Francuske stvoren je ogroman broj dijela koja se ubrajaju u najvrijednija ostvarenja evropske i svjetske kulturne baštine. Od [[srednji vijek|srednjeg vijeka]] do savremenog trenutka skoro svi umjetnički stilovi imaju reprezentativne predstavnike u Francuskoj. Mnogi od njih su i nastali u Francuskoj i proširili svoj uticaj van njenih granica. Počev od [[arhitektura|arhitekture, [[slikatsrvo|slikarstva]], [[kiparstvo|kiparstva]], [[muzika|muzike]], [[književnost]]i do visoke mode i dizajna, Francuska, kolijevka obrazovanja, sa pravom drži
Među nebrojenim velikanima i genijima, spomenimo samo nekolicinu:
* arhitekt [[Le Corbusier]]
* izumitelj [[André-Gustave Citroën]]
* filozofi [[Calvin]], [[Descartes]], [[Paskal (čvor)|Pascal]], [[Sartre]] i [[Rousseau]], [[Voltaire]]
* fizičar [[Becquerel]],[[de Coulomb]],[[André-Marie Ampère|André Marie Amperé]]
* kemičari [[Lavoisier]],[[Louis Pasteur]] ,bračni par [[Marie Curie|Marie]] i [[Pierre Curie|Pierre]] Curie
* kipar [[Rodin]]
* književnici [[Prudhomme]], [[Lamartine]], [[La Fontaine]], [[Dumas]], [[Dumas]], [[de Saint-Exupéry]], [[Verne, Rousseau]], [[Camus]], [[Gide]], [[Stendhal]], [[Flaubert]], [[Anatole France|France]], [[Ionesco]], [[Nostradamus]], [[Rabelais]], [[Victor Hugo|Hugo,]] [[Balzac]], [[Baudelaire]], [[Rimbaud,]] [[Émile Zola|Zola]], [[Prévert]], [[Molière]] i [[Proust]]
* redatelji [[Truffaut]] i [[Godard]]
* skladatelji [[Claude Debussy|Debussy]], [[Hector Berlioz|Berlioz]], [[Ravel]] ,[[Bizet]] ,[[François Couperin]],[[Camille Saint-Saëns]].
* slikari [[Braque]], [[Cézanne]], [[Corot]], [[Courbet]], [[Degas]], [[Delacroix]], [[Duchamp]], [[Gauguin]], [[Manet]], [[Matisse]], [[Monet]], [[Renoir]] i [[Henri de Toulouse-Lautrec|Toulouse-Lautrec]]
===Književnost===
Line 251 ⟶ 255:
===Muzika===
[[Datoteka:Jean-Baptiste Lully 1.jpeg|mini
Francuska ima dugu i bogatu muzičku tradiciju. Kroz ranije faze razvoja muzike, francuski su kompozitori ostavili velik trag na razvoju [[klasična muzika|klasične muzike]], dok je u savremenom periodu Francuska ponudila nekoliko značajnih imena popularne muzike. Francuska klasična muzika dugo je bila u sjeni [[Italija|talijanske]] i [[Njemačka|njemačke]]. Iako je francuski [[barok]] ponudio imena poput [[Jean-Baptiste Lully|Jeana-Baptistea Lullyja]], jednog od pionira [[opera|opere]], ili [[Marc-Antoine Charpentier|Marca-Antoinea Charpentiera]], preludij čijeg je ''[[Te Deum (Charpentier)|Te Deuma]]'' jedno od najprepoznatljivijih djela današnjice, dvorska muzika poticana na raskošnom dvoru [[Luj XIV, kralj Francuske|Louisa XIV.]] nije se uspjela nametnuti u odnosu na onu svojih susjeda. Izvjesni renome postigao je i [[Jean-Philippe Rameau]], jedan od kompozitora kasnog baroka, dok je [[François Couperin]] bio glavni predstavnik [[rokoko]]a u Francuskoj. [[Klasicizam]] je donio konačni krah dominacije talijanske muzike, no u Francuskoj nije imao značajnog odjeka. Francuska se na sceni klasične muzike u cijelosti etablira u periodu [[romantizam|romantizma]], kada se estetski duh tog pokreta masovno širi cijelom Evropom.
Line 261 ⟶ 265:
U francuskim jelima rijetko ima masti, a nikada nema zaprške. Jela se zamašćuju maslacem ili uljem, a i to se uklanja sa jela ako je masnoća prevelika. Druga karakteristika francuske kuhinje je u raznovrsnosti jela. Po svom geografskom položaju Francuska je najpotpunija cjelina u pogledu ljudske ishrane u [[Evropa|Evropi]]. Francuska prehrana je bogata [[vitamini]]ma i [[vlakna|vlaknima]], što je od velike koristi za probavu. Još je jedna važna odlika francuske kuhinje njeno bogatstvo raznim umacima - postoji više od 3.000 patentiranih umaka u Francuskoj. Oni čine hranu bogatom i ukusnom. S druge strane, [[mlijeko]] i mliječne proizvode teško je zapaziti na tipičnoj francuskoj trpezi. Jedini izuzetak tom pravilu je poznati francuski sir. Francusko je vino često korišteno, i kao sastojak u pripremi raznih jela.<ref>{{cite web|last1=Učambarlić|first1=Adnan|title=Kuhinja Francuske|url=http://gusto.ba/?p=1340|website=Gusto|accessdate=25. 2. 2018|date=14. 10. 2009}}</ref>
== Praznici ==
{| class="wikitable"
!datum
!bosanski naziv
!lokalni naziv
|-
|1. januara
|[[Nova godina]]
|''Jour de l'An''
|-
|promjenjivo
|[[Uskrsni ponedjeljak]]
|''Lundi de Pâques''
|-
|1. maja
|[[Praznik rada]]
|''Fête du Travail''
|-
|8. maja
|[[Dan pobjede nad fašizmom|Dan pobjede]]
|''Victoire 1945''
|-
|promjenjivo
|[[Uznesenje Kristovo]]
|''Ascension''
|-
|promjenjivo
|[[Duhovi]]
|''Pentecôte''
|-
|14. jula
|[[Dan pada Bastilje]]
|''Fête Nationale''
|-
|15. augusta
|[[Velika Gospa]]
|''Assomption''
|-
|1. novembra
|[[Svi Sveti|Svi sveti]]
|''Toussaint''
|-
|11. novembra
|[[Dan primirja]]
|''Armistice 1918''
|-
|25. decembra
|[[Božić]]
|''Noël''
|}
==Također pogledajte==
| |||