Wikipedia

Razlika između verzija stranice "Sjeverna Makedonija"

Pregled historije
[nepregledana izmjena][nepregledana izmjena]
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
m Male korekcije.
Red 24:
| vrsta_druge_vlasti =[[Spisak premijera Sjeverne Makedonije|Premijer]]
| vladar_druga_vlast = [[Zoran Zaev]]
| nezavisnost = od [[SFR Jugoslavija|SFR Jugoslavije]]
| nezavisnost_priznato = 8. septembar 1991.
| površina = 25.713
Red 62:
Sjeverna Makedonija je suverena,<ref name="mfagovmk" /> nezavisna,<ref name="eubiznis" /> demokratska<ref name="mfagovmk" /><ref name="ciafact" /> i socijalna država.<ref name="ustav" /> Najveći i glavni grad je [[Skoplje]], sa oko 506.926 stanovnika (procjena 2004). Drugi veći gradovi su [[Bitola]], [[Kumanovo]], [[Prilep]], [[Tetovo]], [[Veles]], [[Štip]], [[Ohrid]], [[Gostivar]], [[Strumica]], [[Kičevo]], [[Kavadarci]] i [[Kočani]]. Površina Sjeverne Makedonije iznosi 25.713 kvadratnih kilometara, gdje živi oko 2.114.550 stanovnika (procjena 2009), među kojima su najbrojniji [[Makedonci]]. Zvanični jezici su [[makedonski jezik|makedonski]] i [[Albanski jezik|albanski]], a zvanična valuta je [[makedonski denar]].
 
Zbog [[Spor oko imena Makedonije|spora oko imena]] sa [[Grčka|Grčkom]], u aprilu 1993. godine država je primljena u članstvo [[Ujedinjene nacije|Ujedinjenih naroda]] pod imenom '''Bivša jugoslavenska republika Makedonija'''<ref name="unorg" /> (skraćeno '''BJR Makedonija''' i '''BJRM'''). Sjevernu Makedoniju priznalo je pod njenim prvobitnim ustavnim imenom 140 država članica UN-a, među kojima su 3 članice [[Vijeće sigurnosti|Vijeća sigurnosti]] ([[Sjedinjene Američke Države|SAD]], [[Rusija]] i [[Kina]]), članice [[Evropska unija|Evropske unije]]: [[Poljska]], [[Slovenija]], [[Hrvatska]] i [[Bugarska]], te zemlje iz regiona: [[Bosna i Hercegovina]], [[Srbija]] i [[Crna Gora]]. Članica je [[Vijeće Evrope|Vijeća Evrope]]. Od decembra [[2005.]] je kandidat za priključenje Evropskoj uniji, a aplicirala je i za članstvo u [[NATO]], što je Grčka, kao članica obje organizacije, blokirala zbog imena zemlje. Blokada pregovora Skoplja za EU i NATO-om trajala je do potpisivanja [[Prespanski sporazum|Prespanskog sporazuma]], kojim je predloženo novo ime države - ''Republika Sjeverna Makedonija'', [[17. juni|17. juna]] [[2018.]] godine.
 
Pošto su parlamenti obje zemlje ratifikovali sporazum tokom [[Januar|januara]] i [[Februar|februara]] [[2019.]], Sjeverna Makedonija potpisala je [[6. februar|6. februara]] Protokol za pristupanje NATO savezu, što je bio prvi dokument u kom se pominje novo ime zemlje. Protokol je rafiikovan u nacionalnom [[Parlament Grčke|Parlamentu Grčke]] [[8. februar|8. februara]] 2019., čime su ispunjene sve obaveze iz Prespanskog sporazuma, a Skoplje je formiralo interresornu grupu zaduženu za promjenu tabli na državnim institucijama i graničnim prijelizma. [[Vlada Sjeverne Makedonije|Vlada]] je zatim obavijestila UN i sve njegove članice, te druge međunarodne organizacije u kojima ima stolicu, da zemlja ima novo ime, pod kojim je u NATO-u već pomenuta i primljena.
 
== Etimologija ==
Ime "Makedonija" potječe iz [[GrčkiStarogrčki jezik|starogrčkog]] ili staromakedonskog naziva Μακεδονία (''Makedonía'')<ref name="greekdic" /><ref name="etimdic" />. Ime se koristilo i za [[Antička Makedonija|Makedonsko carstvo]], zatim za [[Rimsko carstvo|rimsku]] pokrajinu ''[[Makedonija (rimska provincija)|Makedoniju'']], [[Bizantijsko carstvo|bizantijsku]] istoimenu pokrajinu, te do danas za [[Makedonija (regija)|regiju]] (kao širi pojam) i modernu državu Sjevernu Makedoniju. Vjeruje se da ovo ime znači ''planine'', ''visoka zemlja'' ili ''visoki ljudi''.<ref name="etimdic" />
 
== Historija ==
{{Glavni|Historija Sjeverne Makedonije}}
=== Antička Makedonija ===
[[Datoteka:Ancientbitola.jpg|thumb|lijevo|220px|Antički grad Heraklea, kojeg je osnovao Filip II Makedonski, u blizini današnje Bitole]]
Red 76:
Arheološki nalazi su pokazali da je na prostoru Sjeverne Makedonije postojala civilizacija u periodu od 9000 p.n.e. do 3500 p.n.e.<ref name="rodden" /> Prvo [[Antička Makedonija|Makedonsko kraljevstvo]] se javlja u periodu oko 9. vijeka p.n.e., ali postoji dilema imena prvog makedonskog kralja. Jedni izvori navode kralja Karana (koji se smatra mitskim pretkom dinastije Argeada), a drugi [[Perdika I]] (prvi historijski kralj Kraljevine Makedonije).
 
Približno od 10. vijeka p.n.e. kraljevina Makedonija počinje čini značajan političko-ekonomski faktor u široj regiji, a njena osnovno politička i vojna aktivnost bila je usmjerena na odnose sa grčkim polisima (gradovima-državama), bilo da su često bili saveznici grčkih protivnika (kao npr. sa [[Perzija|Perzijom]] protiv [[Antička Grčka|Grčke]]) ili su se priklanjali nekoj od strana u međusobnim sporovima između grčkih gradova, nastojeći na taj način uništiti njihovo jedinstvo i oslabiti ih. [[Filip II Makedonski]] (359. p.n.e. - 336 p.n.e.) nakon pokoravanja [[Iliri|ilirskih]] i [[Tračani|tračkih]] plemena, uspio je osvojiti i cijelu Grčku. Njegov sin [[Aleksandar Veliki|Aleksandar III Makedonski]], poznatiji kao Aleksandar Veliki (336. p.n.e. - 323 p.n.e.), jedna je od najznačajnijih ličnosti u svjetskoj historiji. Aleksandar Veliki, nakon što je ugušio otpor unutar proširenog Makedonskog kraljevstva, poduzeo je vojni pohod protiv Perzije, unišio tada ogromno [[Ahemenidsko carstvo|Perzijsko carstvo]] i proširio makedonsku državu na tri kontinenta: [[Evropa|Evropu]], [[Azija|Aziju]] i [[Afrika|Afriku]]. U svom najvećeom obimu, Makedonsko carstvo se protezalo od [[Balkan|Balkanskog poluostrva]] i [[Mala Azija|Male Azije]], [[Bliski Istok|Bliskog Istoka]], [[EgiptEgipat|Egipta]] do [[Indija|Indije]].<ref name="arrian" /><ref name="coin" /><ref name="livius" />
 
Nakon njegove smrti, ovo ogromno carstvo se raspalo na tri dijela, kao rezultat neslaganja među njegovim generalima ([[dijadosi]]) o tome ko bi trebao biti njegov nasljednik. Od tog carstva nastala su kraljevstva Ptolomeida, Antagonida i Seleukida.<ref name="Graham" /><ref name="Walbank" /> Osvajanja Aleksandra Velikog imala su suštinsko značenje za početak [[Helenizam|helenističkog perioda]] u svjetskoj historiji. Prodor [[Rimska republika|Rimske republike]] na istok doveo je do izbijanja Makedonsko-rimskog rata (215. p.n.e. - 168. p.n.e.) u kojem je Makedonskim kraljevstvom upravljala Antigonidska dinastija. Nakon poraza [[Antička Makedonija|Makedonaca]], cijela oblast potpada pod rimsku vlast, a posljednji makedonski kralj Persej odveden je u [[Rim]] kao rob. Tada nastaje [[Makedonija (rimska provincija)|rimska provincija Makedonija]] kao dio [[Rimsko carstvo|Rimskog carstva]], a bila je podijeljena na dva dijela: ''Macedonia Prima'' (na jugu) i ''Macedonia Salutaris'' (na sjeveru).<ref name="unrv" /> Teritorija današnje Sjeverne Makedonije bila je podijeljena između provincije ''Macedonia Salutaris'' i ''Moesia prima''.<ref name="Scopje" /> Nakon podjele Rimskog carstva 395. na istočno i zapadno, Sjeverna Makedonija je postala dio [[Bizantijsko Carstvo|Istočnog rimskog carstva ili Bizantije]].
 
=== Srednji vijek ===
[[Datoteka:Ohrid in Macedonia3.jpg|thumb|lijevo|250px|Samuilova tvrđava u Ohridu]]
U 6. i 7. vijeku na [[Balkan]] i u Sjevernu Makedoniju počinju se doseljavati [[Slaveni|slavenska]] plemena, dosegnuvši južno do [[Tesalija|Tesalije]], a jednim dijelom i do [[Peloponez]]a.<ref name="mckitt" /> Oni su se znatno pomiješali sa zatečenim starosjediocima, uglavnom [[Tračani|Tračanima]] i [[Iliri]]ma, zatim [[Grci]]ma, antičkim Makedoncima i td.. Na teritoriji [[Makedonija (regija)|regije Makedonije]], koja je tada bila po bizantijskim jurisdikcijom, makedonski Slaveni su organizirali poludržavnu formaciju, makedonsku Sklaviniju. Često su preduzimali i veće napade protiv [[Bizantijsko Carstvo|Bizantije]] i utvrđenih bizantijskih gradova.
 
Teritorija današnje Sjeverne Makedonije potpada 837. pod vlast [[Prvo bugarsko carstvo|bugarske]] države, čija se vlast nad većim dijelom teritorije održava do sredine 9. vijeka, dok je manji dio držala Bizantija. Također, u 9. vijeku počinje i crkveno-obrazovna djelatnost [[solun]]aca [[Ćirilo i Metodije|Ćirila i Metodija]], koja se sastojala ne samo od misije pokrštavanja Slavena, nego i od postavljanja osnova slavenske pismenosti, započinjući sastavljanje slavenske azbuke - [[glagoljica|glagoljice]] 855. godine. Njihovi učenici, [[Kliment Ohridski|Kliment]] i [[Naum Ohridski]], preuzeli su njihovu djelatnost do kraja 9. vijeka, osnovali Ohridsku i Preslavsku književnu školu, čime je [[Ohrid]] vrlo brzo narastao u jedan od najrazvijenijih crkveno-obrazovnih i kulturnih središta Balkana, kao svojevrsna "kolijevka" slavenske pismenosti.
Red 88:
U 10. vijeku u Sjevernu Makedoniji se raširilo [[bogumili|bogumilsko]] vjerovanje i učenje, najprije u veleško-prilepskoj oblasti, kao posljedica represivnog [[feudalizam|feudalističkog]] crkveno-ekonomskog sistema. Njihovo učenje se proširilo ne samo po cijeloj Sjevernoj Makedoniji, već i širom [[Evropa|Evrope]]. Nakon ustanaka u Sjevernoj Makedoniji u drugoj polovini 10. vijeka, naročito protiv Bugarske 969. i Bizantije 976, formirana je sjevernomakedonska srednjovjekovna feudalna država, poznatija kao [[Samuilo]]vo carstvo. Sjevernomakedonska srednjovjekovna feudalna država postojala je sve do 1018 kada su je osvojile bizantijske vojske. U 13. i 14. vijeku, Bizantija je prekinula srpski i bugarski period vlasti nad Sjevernom Makedonijom. Do kraja 14. vijeka, Sjeverna Makedonija je u potpunosti osvojena od Osmanlija, njen dotadašnji ekonomski i društveni sistem je uništen, a njen kulturni razvoj je zaustavljen i usporen. Osmanlijski sultan [[Mustafa III]] je 1767. ukinuo Ohridsku arhiepiskopiju.
 
Od 14. vijeka u Sjevernu Makedoniji pojačava se utjecaj srpske varijante [[Staroslavenski jezik|staroslavenskog jezika]]. Razlog za to bilo je priključivanje sjevernomakedonske teritorije srpskoj državi. Taj utjecaj se najvećim dijelom ogledao na [[pravopis]]. Osim toga, u književnim spomenicima iz tog vremena vidljivi su tragovi savremenog standardnog [[Makedonski jezik|makedonskog jezika]]. U vrijeme [[OsmanliskoOsmanlijsko Carstvo|Osmanlijskog carstva]], pismenost doživljava opadanje. Jezik [[Makedonci|Makedonaca]] je i dalje bio na staroslavenskoj osnovi, jer je narodni, svakodnevni govor nisu zahvatile veće i izražajnije promjene. Osim crkvenih knjiga za bogosluženje, u kojima se znatno vodilo računa na staru slavensku pismenu tradiciju, povećava se broj takvih tekstova koji su služili za čitanje širem krugu ljudi ili su predstavljali prepise za praktičnu upotrebu. U 16. vijeku se knjige štampaju u [[Srbija|Srbiji]] i [[Mletačka republika|Veneciji]], a u 17. vijeku dolazi veliki broj crkvenih knjiga štampanih u [[Rusko Carstvo|Rusiji]] na ruskoslavenskom jeziku.
 
=== Moderno doba ===
Prije [[Balkanski ratovi|Balkanskih ratova]] [[historija Sjeverne Makedonije]] je vezana za [[Makedonija (regija)|Makedoniju]] kao historijsku oblast. Neposredno prije 1913-14. godine današnja teritorija Sjeverne Makedonije je bila pod [[OsmanliskoOsmanlijsko Carstvo|Osmanlijskim]] carstvom]]. U [[Prvi balkanski rat|Prvom balkanskom ratu]] [[Kraljevina Srbija|Srbija]] i [[Bugarska]] su odlučile da današnja teritorija Sjeverne Makedonije dobije status autonomije, nakon što [[Osmanlijsko carstvo]] bude poraženo. Bugarska se smatrala oštećenom pri podjeli Makedonije, te je započela [[Drugi balkanski rat]]. Pobjedom [[Kraljevina Srbija|Srbije]], [[Grčka|Grčke]], [[Rumunija|Rumunije]] i Osmansko carstvo protiv Bugarske u Drugom balkanskom ratu, [[Vardarska Makedonija]] je postala sastavni dio Srbije (1913-1915), [[Makedonija (Grčka)|Egejska Makedonija]] je pripala Grčkoj, a [[Pirinska Makedonija|Pirinska]] Bugarskoj.<ref name="ivanovl" /> Međutim, [[Bugari]] su smatrali da su [[Makedonci]] Bugari, a [[Srbi]] da su Južni Srbi. Unutrašnja Makedonska Revolucionarna Organizacija – VMRO je osnovana [[1893.]] sa ciljem da se Makedonija pripoji Bugarskoj ili da postane nezavisna. U [[Prvi svjetski rat|Prvom svjetskom ratu]] (1914-1918), kao dio Kraljevine Srbije, Sjeverna Makedonija je bila na strani [[Antanta|Antante]], mada su Makedonci pružali podršku Bugarskoj. Zauzeta je od strane Bugarske, koja je dočekana kao osloboditelj od domaćeg stanovništva. Poslije rata je postala dio [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca]] (1918-1941), koja je počela da vrši srbizaciju domaćeg stanovništva. U Drugom svjetskom ratu open je bila zauzeta od strane Bugarske, koja je bila član sila osovine. Zapadni dio Vardarske Makedonije je ušao u sastav [[Albanija|Albanije]]. U periodu 1945-1991. federalna je jedinica [[Socijalistička federativna republika Jugoslavija|SFRJ]] ([[Socijalistička republika Makedonija]]). U tom periodu vršena je makedonizacija slovenskog stanovništva Makedonije. Nezavisna je od 8. septembra [[1991.]] U zapadnom dijelu Sjeverne Makedonije naseljenom pretežno [[Albanci]]ma [[2001.]] je došlo je do sukoba između Albanaca i makedonske vojske i policije. Predsjednik Makedonije, Trajkovski, je [[2004.]] poginuo u avionskoj nesreći u [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]]. Naslijedio ga je predsjednik [[Branko Crvenkovski]].
 
== Politika ==
Red 104:
 
== Administrativne podjele ==
{{Glavni|Administrativna podjela СјевернеSjeverne Makedonije}}
 
=== Statističke regije ===
Red 159:
[[Datoteka:Mount Korab, Republic of Macedonia.jpg|thumb|Planina [[Korab (planina)|Korab]], najviša planina u Sjevernoj Makedoniji]]
[[Datoteka:Galicica-viewfromKorita.JPG|thumb|[[Galičica]], pogled iz Korita]]
Sjeverna Makedonija ima ukupnu površinu od 25.713 km<sup>2</sup>. Nalazi se između 40° i 43° sjeverne [[Geografska širina|paralele]], kao i najvećim dijelom između 20° i 23° istočnog [[Geografska dužina|meridijana]] (vrlo mali dio zemlje leži istočno od 23° meridijana). Dužina makedonskihsjevernomakedonskih granica iznosi 748 km, od čega je na 62 km sa [[Srbija|Srbijom]], 159 km sa [[Kosovo|Kosovom]], 148 km sa [[Bugarska|Bugarskom]], 228 km sa [[Grčka|Grčkom]] i 151 km sa [[Albanija|Albanijom]]. Sjeverna Makedonija predstavlja jedan od glavnih tranzitnih puteva za prevoz roba iz Grčke, preko Balkana[[Balkan]]a, kao i iz [[Srednja Evropa|srednje Evrope]] prema jugu i istoku kontinenta. Ona je dio mnogo većeg [[Makedonija (regija)|historijskog područja]], također poznatog pod istim imenom, a koji uključuju i [[Makedonija (Grčka)|istoimenu regiju]] sjeverne Grčke te [[Oblast Blagoevgrad|provinciju Blagoevgrad]] u [[Geografija Bugarske|jugozapadnoj Bugarskoj]].
 
=== Topografija ===
Sjeverna Makedonija nema izlaz na [[more]], a geografski je vrlo jasno definirana centralnom dolinom koju je formirala rijeka [[Vardar]], a uokvirena planinskim lancima duž granica zemlje. Reljef je uglavnom neravan, gdje [[Šar-planina]] i planina [[Osogovo]] okružuju dolinu Vardara. Tri velika jezera: [[Ohridsko jezero|Orhidsko]], [[Prespansko jezero|Prespansko]] i [[Dojransko jezero|Dojransko]], nalaze se na južnim i jugozapadnim granicama, a preko njih prolaze granice sa susjednim [[Albanija|Albanijom]] i [[Grčka|Grčkom]]. Za Orhidsko jezero smatra se da je jedno od najstarijih jezera i biotopa na svijetu.<ref name="moegovmk" /> Ovo područje je seizmički vrlo aktivno, a u prošlosti su se dešavali snažni zemljotresi, poput onog iz 1963. kada je [[Skoplje[[]] pogodio razorni zemljotres, usmrtivši preko 1.000 građana.
 
Sjeverna Makedonija ima i veliki broj planina. One spadaju u dva različita planinska lanca: prvi je planinski lanac Šar-planine<ref name="EBchecked" /><ref name="Atlasphys" /> koja se nastavlja na zapadnovardarsko-pelagonijsku grupu planina (Baba-planina, [[Nidže]], [[Kožuf]] i [[Jakupica]]), koja je u sklopu [[Dinaridi|Dinarida]]. Drugi planinski lanac je lanac Osogovo-Belasica, koja pripada Rodopima. Planine koje pripadaju Šar-planini i zapadnovardarsko-pelagonijskom lancu su mlađe po postanku i znatno više od starih planina iz lanca Osogovo-[[Belasica]]. Vrh [[Korab (planina)|Korab]] na Šar-planini u blizini albanske granice sa 2.764 m je najviši vrh u Sjevernoj Makedoniji.
 
=== Hidrografija ===
[[Datoteka:SmolareWaterfall.JPG|thumb|desno|Vodopad Smolare]]
U RepubliciSjevernoj Makedoniji postoji oko 1.100 velikih izvora vode. Njene rijeke teku u tri sliva: [[Egejsko more|egejski]], [[Jadransko more|jadranski]] i [[Crno more|crnomorski sliv]].<ref name="Mymacedonia.net" /> Površinom je najveći egejski sliv. Obuhvata oko 87% teritorije Sjeverne Makedonije, što iznosi 22.076 km<sup>2</sup>. Najveća makedonskasjevernomakedonska rijeka, [[Vardar]], također je i najveća rijeka ovog sliva, preko koje otiče 80% teritorije odnosno 20.459 km<sup>2</sup>. Njena dolina igra vrlo važnu ulogu i ekonomiji i komunikacijskom sistemu zemlje. Projekat pod nazivom ''Vardarska dolina'' smatra se jednim od temeljnih za strateških razvoj države.
 
Rijeka [[Crni Drim]] čini sliv [[Jadransko more|Jadranskog mora]], koji zahvata površinu od oko 3.320 km<sup>2</sup>, odnosno 13% teritorije. On dobija vodu iz [[Prespansko jezero|Prespanskog]] i [[Ohridsko jezero|Ohridskog jezera]]. Sliv Crnog mora je najmanji sa samo 37 km<sup>2</sup>. On obuhvata sjeverni dio planine Skopska Crna Gora. Ovdje se nalazi izvor rijeke Binačka Morava, koja se ulijeva u [[Velika Morava|Veliku Moravu]], te dalje preko [[Dunav]]a u [[Crno more]].
 
Makedonija ima oko 50 močvara i tri velika prirodna jezera: [[Ohridsko jezero|Ohridsko]], [[Prespansko jezero|Prespansko]] i [[Dojransko jezero|Dojransko jezero]].
 
U državi postoji devet banjskih lječilišta i odmarališta: Banište, Banja Bansko, Istibanja, Katlanovo, [[Kežovica]], Kosovrasti, Banja Kočani, Kumanovski Banji i Negorci.
 
=== Klima ===
Sjeverna Makedonija ima prijelaznu sredozemno-kontinentalnu klimu. Ljeta su vrlo topla i suha, dok su zime prilično hladne. Prosječna godišnja količina [[padavina]] varia od 1700 mm u zapadnim planinskim područjima do 500 mm u istočnim. Postoje tri osnovne klimatske zone u državi: umjerena sredozemna, planinska i blaga kontinentalna. Duž dolina rijeka [[Vardar]] i Strumica, u područjima [[Đevđelija|Đevđelije]], Valandova, Dojrana, Strumice i Radoviša, klima je umjerena sredozemna. Najtopliji gradovi u [[Demir Kapija]] i Đevđelija, gdje temperature u julu i augustu često prelaze 40°C. Planinska klima je zastupljena u planinskim područjima zemlje, a karakteriziraju je duge i sniježne zime te kratka i hladna ljeta. Proljeće je obično hladnije od jeseni. Veći dio Sjeverne Makedonije ima umjerenu kontinentalnu klimu sa toplim i suhim ljetima i relativno hladnim i vlažnim zimama. U državi postoji oko 30 stalnih, službenih meteoroloških stanica.
 
===Nacionalni parkovi===
Red 194:
|style="text-align:center" |731&nbsp;km<sup>2</sup>
|style="text-align:center; padding:0;"|
{{location map|Sjeverna Makedonija|label=|position=left|float=left|width=80|lat=41.7|long=20.77|caption=}}
|style="text-align:center; padding:0;"|[[Datoteka:Mavrovo-Lake-Autumn.jpg|200px]]
|-
Red 217:
Rangirana kao četvrta "najbolja zemlja koja provodi reforme" među 178 država koje je navela [[Svjetska banka]] 2009, Sjeverna Makedonija je provela značajne ekonomske reforme nakon proglašenja nezavisnosti.<ref name="worldbank" /> Država je razvila modernu otvorenu ekonomiju sa trgovinom koja učestvuje sa preko 90% u BDP tokom posljednjih nekoliko godina. Od 1996. Sjeverna Makedonija bilježi stalni, mada spori, ekonomski rast sa rastom [[Bruto domaći proizvod|BDP-a]] od 3,1% u 2005. Ovi pokazatelji projiciraju prosječni rast BDP-a od oko 5,2% u periodu 2006-2010.<ref name="worldbank-devdata" /> Vlada je uspješno potvrdila svoja nastojanja u borbi protiv [[inflacija|inflacije]], sa stopom inflacije od samo 3% u 2006. i 2% u 2007,<ref name="worldbank" /> te je implementirala politiku usmjerenu na privlačenje direktnih stranih investicija i promociju razvoja malih i srednjih preduzeća. Trenutna vlada je uvela i sistem proporcionalnih poreskih stopa sa namjerom da učini zemlju više privlačnom za strane investicije. Proporcionalna stopa poreza bila je 12% u 2007. te je još smanjena na 10% u 2008.<ref name="vladamk" /><ref name="nuwireinvestor" />
 
Međutim, i pored ovih reformi, stopa nezaposlenosti u Sjevernoj Makedoniji 2005. iznosila je 37,2%<ref name="unemployment" /> dok je u 2006. ispod granice siromaštva živjelo 22% građana. <ref name="worldbank-devdata"/> Sjeverna Makedonija je jedna od zemalja sa najvećim udjelom građana koji finansijski jedva preživljavaju, jer oko 72% njenih građana je izjavilo da sa svojim prihodima preživljava "uz (velike) poteškoće" ili "vrlo teško", mada je Sjeverna Makedonija, zajedno sa [[Hrvatska|Hrvatskom]], jedina država na zapadnom Balkanu[[Balkan]]u koje nije objavila povećanje ove statistike.<ref name="balkanmon" /> [[Korupcija]] i relativno neefikasan pravni sistem također djeluju kao značajna prepreka uspješnim ekonomskom razvoju. Sjeverna Makedonija je i danas zemlja sa jednom od najnižih vrijednosti BDP-a po glavi stanovnika u [[Evropa|Evropi]]. Pored toga, crno tržište u zemlji se procjenjuje na blizu 20% od BDP-a.<ref name="CIA_Factbook" />
 
U aspektu strukture, prema podacima iz 2005. tercijarni sektor (uslužni) je sačinjavao ubjedljivo najveći dio BDP-a sa 57,1%, dok je 2000. činio oko 54,2% BDP-a. Sekundarni (industrijski) sektor činio je 29,3% BDP-a, zabilježivši pad sa 33,7% koliko je iznosio 2000. godine, dok je primarni (poljoprivredni) predstavljao samo 12,9%, odnosno 12% u 2000. godini.<ref name="worldbank-devdata" /> Jedna od najvažnijih grana privrede predstavlja [[tekstil]]na industrija, čineći više od polovine ukupnog izvoza Sjeverne Makedonije.<ref name="macedonianembassy" /> Drugi važni izvozni proizvodi uključuju [[željezo]], [[čelik]], [[vino]] i [[povrće]].<ref name="ForeignAffairs" />
Red 223:
Sa 9.157 US$ BDP po glavi stanovnika računato po kupovnoj moći i [[indeks ljudskog razvoja|indeksu ljudskog razvoja]] (HDI) od 0,701, Sjeverna Makedonija spada u slabije razvijene zemlje, te ima primjetno manju ekonomiju od većine bivših jugoslavenskih republika. Prema podacima [[Eurostat]]a, sjevernomakedonski GDP po glavi stanovnika (prema PPP) iznosio je 36% od prosjeka [[Evropska unija|Evropske unije]] u 2011. godini.<ref name="eurostat" />
 
U Sjevernoj Makedoniji postoje dva veća rudnika olovno-cinkove rude Toranica i [[Zletovo]], koji su u vlasništvu indijske grupacije Binani.<ref name="pravdiko" /> Ruda se kopa na 15 otvorenih otkopa u količini od oko 500 tona dnevno.
 
=== Infrastruktura ===
Red 230:
|Rijeka Crni Drim|Selo Galičnik
}}
Sjeverna Makedonija (zajedno sa [[Crna Gora|Crnom Gorom]] i [[Kosovo]]m) spada u slabije razvijena južna područja bivše [[SFR Jugoslavija|Jugoslavije]]. Pretrpjela je teške ekonomske prilike nakon osamostaljenja, kada se unutrašnje jugoslavensko tržište raspalo a dotacije iz Beograda[[Beograd]]a prestale. Osim toga, suočila se sa istim problemima kao i ostale bivše [[socijalizam|socijalističke]] [[JugoistočnaIstočna Evropa|istočnoevropske]] zemlje tokom tranzicije u [[tržišna ekonomija|tržišnu ekonomiju]]. Njeni glavni cestovni i željeznički izvozni pravci kroz [[Srbija|Srbiju]] ostali su neisplativi sa visokim tranzitnim troškovima, što je utjecalo na izvoz njene ranije vrlo profitabilne industrije povrća u [[Njemačka|Njemačkoj]] i [[Srednja Evropa|srednju Evropu]]. Sjevernomakedonsko telekomunikacijsko tržište zabilježilo je godišnji rast od 63,8% tokom 2007. što predstavlja najbrže rastuće područje u jadranskoj regiji.<ref name="showproduct" />
 
=== Trgovina i investicije ===
Izbijanje ratova u bivšoj [[SFR Jugoslavija|Jugoslaviji]] i uvođenje sankcija [[Srbija i Crna Gora|Srbiji i Crnoj Gori]] prouzrokovalo je ogromnu štetu privredi Sjeverne Makedonije, jer je [[Srbija]] činila oko 60% njenog tržišta prije raspada Jugoslavije. Kada je [[Grčka]] uvela trgovački embargo sana Makedonijom 1994/95. makedonska privreda je doživjela dodatni udarac. Određeno olakšanje donio je kraj [[rat u Bosni i Hercegovini|rata u Bosni i Hercegovini]] u novembru 1995. i ukidanje grčkog embarga, ali su [[Kosovski rat]] 1999. i albanska kriza 2001. doveli do daljnje destabilizacije.
 
Nakon završetka grčkog embarga, Grčka je postala najvažniji poslovni partner zemlje. Mnoge grčke kompanije su kupile kompanije u Makedoniji koje su nekad bile u državnom vlasništvu,<ref name="greekembassy" /> poput rafinerije nafte Okta, prehrambene kompanije "Žito Luks", rudnika mramora u [[Prilep]]u, tekstilnih postrojenja u [[Bitola|Bitoli]] itd. zapošljavajući oko 20 hiljada ljudi. Drugi ključni trgovački partneri Sjeverne Makedonije su, između ostalih, [[Njemačka]], [[Italija]], [[SAD]], [[Slovenija]], [[Austrija]] i [[Turska]].
Red 263:
 
=== Religija ===
[[Pravoslavlje]] je najdominantnija religija u Sjevernoj Makedoniji, kojoj pripada oko 64,7% stanovništva, od čega većina pripada [[Makedonska pravoslavna crkva - Ohridska arhiepiskopija|Makedonskoj pravoslavnoj crkvi]]. Osim njih, u državi živi i oko 0,37% pripadnika drugih kršćanskih pravaca. [[Musliman]]i čine oko 33,3% stanovništva. Sjeverna Makedonija je peta država u [[Evropa|Evropi]] po udjelu muslimana u stanovništvu, nakon [[Turska|Turske]] (96%), [[Kosovo|Kosova]] (90%), [[Albanija|Albanije]] (60%) i [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]]] (45%).<ref name="bkcia" /> Većina muslimana u Makedoniji su [[Albanci]], [[Bošnjaci]], [[Turci]] i [[Romi]], mada ima i mali broj muslimana [[Makedonci|Makedonaca]]. Ostalih 1,63% stanovništva po popisu iz 2002. nije se izjasnilo o religiji.<ref name="CIA_Factbook" />
 
U državi je prema podacima iz 2011. bilo 1.842 [[crkva|crkve]] i 580 [[džamija]].<ref name="dnevnik" /> Pravoslavne i islamske religijske zajednice imaju osnovane vjerske škole u [[Skoplje|Skoplju]]. U glavnom gradu postoji i pravoslavni teološki koledž (sjemenište). Makedonska pravoslavna crkva ima jurisdikciju nad 10 provincija (sedam u državi i tri u inostranstvu), 10 episkopa i oko 350 sveštenika. U svim crkvenim provincijama se godišnje krsti oko 30.000 vjernika.
 
Između Makedonske i [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]] postoje određene tenzije, nastale nakon što se Makedonska odvojila i proglasila [[autokefalnost]] 1967. godine. Nakon što su pregovori između dvije crkve zaustavljeni, Srpska pravoslavna crkva je priznala samo grupu koju je predvodio Zoran Vraniškovski, bivši makedonski episkop, koji je postavljen na čelu Ohridske arhiepiskopije kao arhiepiskop Jovan VI Ohridski. Reakcije Makedonske pravoslavne crkve bile su prekid svih odnosa sa novim ohridskim arhiepiskopom i zabrana ulaska svim episkopima SPC na područje Makedonije. Arhiepiskop Jovan je uhapšen i zatvoren 18 mjeseci zbog ''klevete Makedonske pravoslavne crkve i vrijeđanja vjerskih osjećanja lokalnog stanovništva'', jer je navodno dijelio kalendare i pamflete Srpske pravoslavne crkve.<ref name="Rivalry" />
Red 284:
Biljni svijet u Sjevernoj Makedoniji predstavlja oko 210 biljnih porodica sa 920 rodova te oko 3.700 biljnih vrsta. Najrasprostranjenija je grupa cvjetnica sa oko 3.200 vrsta, koje slijede mahovine sa 350 vrsta te [[paprat]]i sa 42 vrste.
 
[[Fitogeografija|Fitogeografski]], Sjeverna Makedonija pripada ilirskoj provinciji cirkumborealne oblasti unutar borealnog kraljevstva. Prema WWF-u i digitalnoj karti evropskih ekoloških regija koju je izradila EEA (Evropska agencija za okolinu), teritorija Sjeverne Makedonije se može podijeliti na četiri eko-regije: mješane šume Pindskih planina, mješane šume [[Balkan]]a, mješane šume Rodopa i egejski sklerofiti i mješane šume.
 
[[Nacionalni park Pelister]] kod Bitole je poznat po prisustvu [[Endem|endemskog]] makedonskogsjevernomakedonskog bora, kao i drugih 88 vrsta biljaka koje predstavljaju gotovo 30% makedonskesjevernomakedonske dendroflore. Šume makedonskogsjevernomakedonskog bora na Pelisteru se mogu podijeliti na dvije zajednice: šume bora sa papratima i šume sa čempresima. MakedonskiSjevernomakedonski bor, jedna posebna vrsta četinarskog drveta, je relikt tercijarnog biljnog svijeta, a bor molika sa pet iglica prvi put je pronađen i opisan na Pelisteru 1893. godine.
 
U sjevernomakedonskim šumama također raste i makedonskisjevernomakedonski hrast (''Quercus trojana''), tužne vrbe, bijele vrbe, topole, brijestovi i druge vrste [[drvo|drveća]]. Na bogatim pašnjacima i livadama [[Šar-planina|Šar-planine]], Mavrova i Bistre raste još jedna biljka karakteristična za Sjevernu Makedoniju - [[Divlji mak|mak]]. Kvalitet gustog soka maka se u svijetu mjeri jedinicama [[morfin]]a. Dok kineski [[opijum]] sadrži osam tih jedinica i smatra se visoke kvalitete, indijski opijum sadrži sedam, a turski opijum samo šest, makedonski opijum sadrži punih 14 jedinica morfina i jedan je od najkvalitetnijih vrsta opijuma na svijetu.<ref name="client" />
 
Životinjski svijet Sjeverne Makedonije je veoma bogat i uključuje vukove, medvjede, lisice, jelene, vjeverice, divlje svinje i divokoze. Vrlo rijetko može se pronaći i [[ris]] u planinama zapadne Sjeverne Makedonije, dok jelena ima u području Demir Kapije. Tri velika jezera u zemlji predstavljaju odvojene životinjske zone, što je naznaka dugotrajne teritorijalne i vremenske izolacije. Životinjski svijet [[Ohridsko jezero|Ohridskog jezera]] je ostatak ranije ere, a poznato je po svojim ribama, između ostalih ohridskoj pastrmci (''Salmo letnica''), krkušama, pižorima i drugim. Također, ovo jezero je poznato i po određenim vrstama puževa, čije je porijeklo datirano na 30 miliona godina. Slične vrste se mogu naći još samo u [[Bajkalsko jezero|Bajkalskom jezeru]]. Ohridsko jezero je u zoološkim studijama poznato i po [[jegulja|jegulji]] i njenom čudesnom ciklusu razmnožavanja. Ona dolazi u Ohridsko jezero iz dalekog [[Sargaško more|Sargaškog mora]], te u Ohridskom jezeru ostaje u dubinama 10-tak godina. Kada spolno sazrije, neobjašnjivim instinktom jegulja u jesen polazi nazad na mjesto svog rođenja. Tamo polaže jaja i umire, da bi njeni potomci ponovili ciklus.
 
== Kultura ==
{{Glavni|Kultura Sjeverne Makedonije}}
[[Datoteka:Robevci house.jpg|thumb|Kuća Robevci&nbsp;– tipična makedonskasjevernomakedonska arhitektura]]
Sjeverna Makedonija ima bogato kulturno naslijeđe u umjetnosti, arhitekturi, poeziji i muzici. U njoj se nalazi brojna antička, zaštićena vjerska mjesta. Poetski, filmski i muzički festivali se održavaju svake godine. Stilovi [[Muzika u Sjevernoj Makedoniji|sjevernomakedonske muzike]] su se razvijali po snažnim utjecajem bizantijske crkvene muzike. Sjeverna Makedonija ima i znatan broj očuvanih bizantijskih [[freska|freski]], uglavnom iz perioda od 11. do 16. vijeka. Postoji nekoliko hiljada kvadratnih metara tako očuvanih fresaka, najvećim dijelom u vrlo dobrom stanju, a predstavljaju remek-djela makedonske škole crkvenog slikarstva.
 
Drugi važni kulturni događaji u Sjevernoj Makedoniji su Ohridski ljetni festival klasične muzike i drame, Struške večeri poezije, na kojima se okupljaju pjesnici iz više od 50 država svijeta, Međunarodni festival kamere u [[Bitolj|Bitoli]], Otvoreni teatar mladih, Jazz festival u [[Skoplje|Skoplju]] i drugi. [[MakedonskaSjevernomakedonska opera]] otvorena je 1947. izvedbom ''Cavalleria rusticana'' u režiji Branka Pomorišca. Svake godine, održavaju se Majske operske večeri u Skoplju u trajanju od 20 dana. Prvi performans Majske opere bio je ''Car Samuilo'' u maju 1972. koju je napisao Kiril Makedonski.<ref name="culture" />
 
Među najpoznatijim muzičarima u Sjevernoj Makedoniji, koji su postali poznati i van granica države, kao i u zemljama bivše [[SFR Jugoslavija|Jugoslavije]], su [[Usnija Redžepova|Usnija]] i [[Esma Redžepova]], [[Toše Proeski]], [[Kaliopi]], [[Vlatko Stefanovski]] sa rock grupom [[Leb i sol]] i drugi.
 
=== Sport ===
[[Nogomet]] i [[rukomet]] su najpopularniji sportovi u Sjevernoj Makedoniji. [[Nogometna reprezentacija Sjeverne Makedonije]] je pod kontrolom Nogometne federacije Sjeverne Makedonije (FFMFFSM). Domaće utakmice igrau na ''Telekom Areni "Filip II Makedonski" u [[Skoplje|Skoplju]]. Osim nogometa, rukomet je također veoma važan sport u zemlji. Kometal Skoplje je 2002. osvojio EHF Evropsku ligu prvaka za žene. Evropsko prvenstvo u rukometu za žene je održano u Sjevernoj Makedoniji 2008. godine. Utakmice su odigrane u Skoplju i Ohridu[[Ohrid]]u. Ženska rukometna reprezentacija Sjeverne Makedonije je na tom prvenstvu osvojila sedmo mjesto.
 
[[Košarkaška reprezentacija Sjeverne Makedonije]] predstavlja RepublikuSjevernu Makedoniju u međunarodnim košarkaškim takmičenjima. Reprezentaciju kontrolira Košarkaška federacija Sjeverne Makedonije, koja je osnovana 1992. a pridružila se [[Međunarodna košarkaška federacija|FIBA]] 1993. godine. Sjeverna Makedonija je učestovala na tri [[Evropsko prvenstvo u košarci|Eurobasketa]] od svog osnivanja, a najbolji rezultat je osvojeno 4. mjesto na [[Evropsko prvenstvo u košarci 2011.|Eurobasketu 2011.]] Svoje domaće utakmice igra u Areni "Boris Trajkovski" u Skoplju.
 
U ljetnim mjesecima održava se Ohridski plivački maraton. Održava se svake godine na Ohridskom jezeru. Tokom zime, u Sjevernoj Makedoniji su otvoreni brojni zimski sportski centri. Sjeverna Makedonija također redovno učestvuje i na [[Olimpijske igre|Olimpijskim igrama]]. Učešće na Igrama organizira MakedonskiSjevernomkedonski olimpijski komitet.<ref name="InfoZone" />
 
== Praznici i blagdani ==
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/wiki/Sjeverna_Makedonija"