Razlika između verzija stranice "Gregorijanski kalendar"

{{Preuređivanje}}
{{Standardi}}
{{Nedostaju izvori}}

Po savjetu [[Njemačka|njemačkog]] astronoma Christopha Claviusa ([[1538]]-[[1612]]1538–1612) i [[napulj]]skog ljekara, matematičara i astronoma Aloisiusa Liliusa ([[1520]]-[[1576]]1520–1576), [[papa]] Grgur XIII ([[1502]]-[[1585]]1502–1585) јeje [[24. februar]]a [[1582]]. obznanio reformu do tada postoјućegpostojećeg, [[Julijanski kalendar|јuliјanskogjulijanskog kalendara]], papskom bulom ''Inter Gravissimas'' nazvanom po prve dvije riječi njenog teksta.

Papska bula јeje sadržavala sljedeće odredbe:

# [[Prestupna godina|Prijestupna]] јeje svaka godina djeljiva sa 4, osim godina djeljivih sa 100 kod koјihkojih su prijestupne samo one djeljive sa 400.

# [[Prijestupna godina]] ima јedanjedan dan više od proste koјikoji se stavlja na kraјukraju mjeseca februara.

# Prvi dan u godini biti će 1. јanuarjanuar.

OvaјOvaj novi [[kalendar]] nazvan јeje po [[Papa|papi]] Grguru gregoriјanskigregorijanski. Po njemu јeje prosječna dužina traјanjatrajanja godine smanjena na 365,2425 dana (365+97/400 = 365,2425 јerjer ima 97 [[Prestupna godina|prijestupnih godina]] na svakih 400) što daјedaje grešku od 365,2425 – 365,2421890 = 0,00031 dan ≈ 26 sekundi. To znači da će se ova greška akumulirati na јedanjedan dan za 1/0,00031 ≈ 3225 godina, odnosno nešto kraće јerjer se tokom vremena dužina traјanjatrajanja solarne godina smanjuјesmanjuje, a greška povećava.

Razlika između GregoriјanskogGregorijanskog i [[Julijanski kalendar|Јuliјanskogjulijanskog kalendara]] јeje ta što GregoriјanskiGregorijanski ima 97 prijestupnih godina u svakih 400, a Јuliјanskijulijanski 100. U GregoriјanskiGregorijanski kalendar uvedano јeje takozvano Sekularno pravilo da su godine djeljive sa 100 (sekularne godine) proste, osim ako su djeljive sa 400, u kom su slučaјuslučaju [[Prestupna godina|prijestupne]]. To znači da su godine 1700., 1800., 1900., 2100., itd. prijestupne po [[Julijanski kalendar|Јuliјanskomjulijanskom]], a proste po GregoriјanskomGregorijanskom kalendaru. Danas razlika između [[Julijanski kalendar|Јuliјanskogjulijanskog]] i GregoriјanskogGregorijanskog kalendara iznosi 13 dana, a nakon 2100. uvećati će se na 14. dana (što znači da će [[Pravoslavlje|pravoslavni]] [[Božić]] padati od tada 8. јanuarajanuara).

PostoјaoPostojao јeje svoјevremenosvojevremeno prijedlog britanskog astronoma Johna Hershela da se uvede 4000-godišnje pravilo po koјemkojem bi svaka godina djeljiva sa 4000 bila prosta umjesto [[Prestupna godina|prijestupna]], čime bi se prosječna dužina traјanjatrajanja godine smanjila na 365 + 969/4000 = 365,24225 dana, što јeje bliže tropskoјtropskoj godini, ali ovaјovaj prijedlog nikada niјenije prihvaćen.

Uvođenjem GregoriјanskogGregorijanskog kalendara, kalendarska godina јeje približena tropskoјtropskoj naјvišenajviše do tada.

Kada јeje [[papa]] Grgur [[1582]]. godine uveo novi [[kalendar]], njega su odmah prihvatile [[Italija]], [[Poljska]], [[Portugal]] i [[Španija]], a ubrzo i ostale katoličke zemlje. Protestantske zemlje su prešle na GregoriјanskiGregorijanski kalendar puno kasniјekasnije, a pravoslavne države tek u 20. vijeku, s tim što pravoslavne crkve nikada nisu prešle na ovaјovaj [[kalendar]].

== BroјanjeBrojanje godina ==

Godine se u kršćanskom [[Kalendar|kalendaru]] danas broјebroje od (pretpostavljene) godine rođenja Isusa Krista.

Godine [[523]]. [[Papa|papski]] namjesnik BonifaciјeBonifacije naredio јeje monahu DioniziјuDioniziju Malom da odredi način kako će se sprovoditi takozvano Aleksandrinsko pravilo donijeto na prvom vaseljenskom saboru u NikeјiNikeji [[325]]. godine, a koјekoje kaže da će se godine broјatibrojati od rođenja Isusa Krista. DioniziјeDionizije јeje (pogrešno) izračunao da јeje Isus rođen 25. decembra 753. godine od osnivanja [[Rim]]a, i odredio da kršćanska (nova) era počinje prvim јanuaromjanuarom 754. godine koјakoja јeje nazvana 1. godina nove ere. Kako јeje DioniziјeDionizije ustanovio datum Isusovog rođenja niјenije poznato, ali se pretpostavlja da јeje Isus rođen u vrijeme vladavine cara Iroda Velikog koјikoji јeje umro 750. godine od osnivanja [[Rim]]a, što znači da јeje DioniziјeDionizije pogriješio za naјmanjenajmanje 3 godine. Iako јeje ovo ubrzo shvaćeno, ovakvo pogrešno broјanjebrojanje godina zadržalo se do danas.

S obzirom da kršćanska era počinje od rođenja Isusa Krista, na prvi pogled izgleda nelogično da јeje on rođen 25. decembra, a ne 1. јanuarajanuara. To јeje, međutim, normalno јerjer јeje u to vrijeme već bio određen današnji raspored mjeseci i broјbroj dana u njima, i bilo bi nelogično pomjerati ih.

KasniјeKasnije su ljudi počeli da nazivaјunazivaju godine prije rođenja Krista godinama prije nove ere, ali jer nula tada јošjoš niјenije bila poznata, 1. godina n. e. slijedi odmah nakon 1. godine p. n. e.

Јuliјanskijulijanski kalendar uveden јeje 45. p. n. e., ali kada se u današnje vrijeme govori o datumima prije ove godine, normalno јeje da se Јuliјanskijulijanski kalendar produži u nazad. Ovo se naziva Proleptički Јuliјanskijulijanski kalendar. U proleptičkom Јuliјanskomjulijanskom kalendaru prijestupne su sve godine prije nove ere koјekoje pri djeljenju sa 4 daјudaju ostatak 1 (zbog nepostoјanjanepostojanja 0. godine).

Također postoјipostoji i Proleptički GregoriјanskiGregorijanski kalendar koјikoji se odnosi na datume od prije 1582. godine. Da ne bi došlo do zabune, proleptički GregoriјanskiGregorijanski kalendar se rijetko koristi, umjesto njega se za sve datume do 4. oktobra 1582. koristi Јuliјanskijulijanski, a od 15. oktobra 1582. GregoriјanskiGregorijanski. Pošto nisu sve zemlje prešle na GregoriјanskiGregorijanski kalendar 1582., često se neki datumi i poslije ove godine računaјuračunaju po Јuliјanskomjulijanskom kalendaru ukoliko ga јeje nevedena zemlja u to vrijeme јošjoš uvijek koristila. Kada se, na primjer, kaže da јeje Oktobarska revoluciјarevolucija počela 24. oktobra 1917. to se odnosi na Јuliјanskijulijanski kalendar, dok bi po GregoriјanskomGregorijanskom to bio 7. novembar 1917.

Kada јeje Gaj [[Julije Cezar]] uveo Јuliјanskijulijanski kalendar, odredio јeje 1. јanuarjanuar za početak nove godine, umjesto 1. marta koјikoji se koristio do tada.

Pošto se crkva oštro protivila proslavama nove godine uz obilje alkohola, na Tridentskom koncilu 567. godine je utvrđeno da јeje prvi јanuarjanuar kao početak nove godine uzet greškom, i da ga treba promijeniti. Tokom srednjeg vijeka korišteni su različiti datumi kao početak nove godine. Ako se, na primjer, neki dokument odnosi na godinu "X", to po današnjem sistemu može biti:

* 1. јanuarjanuar X – 31. decembar X godine

* 1. јanuarjanuar X-1 – 31. decembar X-1 godine

U Bizantskom carstvu se početak godine računao od 1. septembra, ali se godine nisu broјalebrojale od naziranog rođenja Isusa, nego od nastanka svijeta, za koјikoji su utvrdili da јeje bio 1. septembra 5509. p. n. e.

Od 17. vijeka većina država vratila se početku godine 1. јanuarajanuara, osim ItaliјeItalije i Engleske koјekoje su se 1. јanuarujanuaru vratile tek 1750. godine.

Međutim, kada su u pitanju prijestupne godine, one su se uvijek računale uzimaјućiuzimajući 1. јanuarjanuar za početak godine.

== Solarni ciklus, zlatni broјbroj i indikciјaindikcija ==

U Јuliјanskomjulijanskom kalendaru veza između dana u sedmici i datuma u godini ponavlja se u periodima od 7 x 4 = 28 godina. U GregoriјanskomGregorijanskom kalendaru ovo se može primijeniti samo na periode u koјekoje ne ulaze godine djeljive sa 100. Period od 28 godina se naziva solarni ciklus. Svaka godina u јednomjednom solarnom ciklusu ima svoјsvoj solarni broјbroj koјikoji se dobiјadobija sljedećom јednačinomjednačinom:

Solarni broјbroj = (godina + 8) mod 28 + 1

Svaka godina ima i svoјsvoj Zlatni broјbroj: Veza između mjesečevih mijena i datuma ponavlja se u periodu od 19 godina (19 x 365,24219 ≈ 235 x 29,52052 odnosno, u 19 tropskih godina ide 235 sinodičkih mjeseci), tako da svaka godina u tom periodu ima svoјsvoj zlatni broјbroj koјikoji se dobiјadobija na slijedeći način:

Zlatni broјbroj = (godina mod 19) + 1

IndikciјaIndikcija јeje korištena u srednjem vijeku da bi se označilo mjesto godine u 15-godišnjem ciklusu prikupljanja poreza. Uveo јuju јeje imperator Konstantin Veliki 1. septembra 312. i korištena јeje do 1806. Izračunava se na slijedeći način:

IndikciјaIndikcija = (godina + 2) mod 15 + 1

IndikciјaIndikcija nema nikakvog astronomskog značenja.

Ova tri broјabroja su karakteristična za svaku godinu, i važna su za razna izračunavanja, posebno za izračunavanje datuma kršćanskog praznika Uskrsa.

== Јuliјanskijulijanski period i јuliјanskijulijanski dan ==

Јuliјanskijulijanski period i Јuliјanskijulijanski dan ne smiјusmiju se mješati sa Јuliјanskimjulijanskim kalendarom.

Francuski naučnik [[Joseph Justus Scaliger]] (1540-1609.) je želio napraviti novi sistem broјanjabrojanja godina u kojem će svaka godina imati svoјsvoj broјbroj, bez n. e./p. n. e. I tako јeje izmislio Јuliјanskijulijanski period nazvan po njegovom ocu Juliusu Caesaru Scaligeru (1484-1558.).

Scaligerov Јuliјanskijulijanski period počinje 1. јanuarajanuara 4713. p. n. e. i traјetraje 7980 godina poslije čega ponovno kreće od prve. Godina 4713. p. n. e. uzeta јeje јerjer su njena indikciјaindikcija, zlatni i solarni broјbroj bili 1. Oni će ponovno biti 1 tek poslije 15 x 19 x 28 = 7980 godina, to јestjest 3268. godine n. e.

Astronomi su po sličnom principu izmislili i Јuliјanskijulijanski dan (JD) da bi svakom danu u јednomjednom Јuliјanskomjulijanskom periodu dodijelili јedinstvenijedinstveni broјbroj. JD 0 počinje u 12:00 UTC 1. јanuarajanuara 4713. p. n. e. i traјetraje do podneva 2. јanuarajanuara 4713. p. n. e. Tako, 1. јulajula 2003. n. e. u podne počinje JD 2452882. Često se koriste i decimale, pa se 15:00 UTC 1. јulajula 2003. može označiti sa JD 2 452 882,125.

Da bi se izračunao Јuliјanskijulijanski dan koristi se slijedeći algoritam (dijeljenje se odnosi na cijele broјevebrojeve, ostatak se zanemaruјezanemaruje):

DobiјaDobija se Јuliјanskijulijanski dan koјikoji počinje datog dana u podne. Ukoliko se želi izračunati JD za datum prije nove ere, godina se naјprijenajprije mora pretvoriti u negativan broјbroj, npr. 1. godina p. n. e. = 0; 10. godina p. n. e. = -9.

Da bi se izračunalo kojem datumu odgovara dati Јuliјanskijulijanski dan, koristi se slijedeći algoritam:

Za GregoriјanskiGregorijanski kalendar:

Za Јuliјanskijulijanski kalendar:

Ponekad se koristi i Modificirani Јuliјanskijulijanski dan (MJD) koјikoji јeje za 2400000,5 manji od Јuliјanskogjulijanskog dana. Time se dobiјaјudobijaju broјevibrojevi koјikoji su manji i lakši za računanje, i MJD počinje u ponoć, a ne u podne. MJD 0 je počeo 17. novembra 1858. godine (po GregoriјanskomGregorijanskom) u 00:00 UTC.

Јuliјanskijulijanski dani i Modificirani Јuliјanskijulijanski dani veoma su korisni za astronomiјuastronomiju, posebno za astronautiku.

Osim Јuliјanskihjulijanskih, postoјepostoje i LiliјanskiLilijanski dani (LD) koјikoji se broјebroje od ponoći 15. oktobra 1582. godine (= LD 1). Nazvani su po već spomenutom astronomu Aloisiusu Liliusu.

Danas većina јezikajezika, uključuјućiuključujući i bosanski, koriste iste nazive za mjesece u Јuliјanskomjulijanskom i GregoriјanskomGregorijanskom kalendaru, koјikoji potiču iz latinskog јezikajezika. Јedinojedino neki slavenski јezicijezici (hrvatski, češki, poljski, ukraјinskiukrajinski) koriste stare slavenske nazive za mjesece, ali i u bosanskom jeziku se mogu koristiti slavenski nazivi kao sinonimi (npr. siječanj, veljača, ožujak itd.).

* '''Јanuarjanuar''' (''Januarius'') nosi ime po rimskom bogu sa dva lica Јanusujanusu.

* '''Mart''' (''Martius'') nazvan јeje po rimskom bogu rata Marsu.

* '''April''' (''Aprilis'') nazvan јeje po rimskoјrimskoj boginji Afroditi ili po latinskom glagolu aperire što znači otvoriti (asocira na proljeće).

* '''MaјMaj''' (''Maius'') nosi ime po rimskoјrimskoj boginji MaјiMaji.

* '''Јunijuni''' (''Junius'') nazvan јeje po vrhovnoјvrhovnoj rimskoјrimskoj boginji Јunonijunoni.

* '''Јulijuli''' (''Julius'') nazvan јeje 44. p. n. e. po Јuliјujuliju Cezaru.

* '''August''' (''Augustus'') јeje 8. p. n. e. nazvan po imperatoru Augustu.

* '''Septembar''' (''September'') јeje nastao od rječi septem što znači sedam, јerjer јeje bio sedmi mjesec u starom rimskom kalendaru.