Razlika između verzija stranice "Historija Osmanlijskog Carstva"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
No edit summary |
No edit summary |
||
Red 32:
Kako bi napredovali u 16. stoljeću, osmanlijska pomorska superiornost je zaustavila rastuću moć Zapadne Evrope, posebno Portugala u [[Perzijski zaliv|Perzijskom zalivu]], [[Indijski okean|Indijskom okeanu]] i [[Molučka ostrva|Molučkim ostrvima]]. Nakon blokiranja morskih puteva prema istoku i jugu, evropske sile su morale pronaći druge puteve za dopremu svile i začina u Evropu. Na kopnu, Osmanlijsko carstvo je bilo zaokupljeno [[Osmanlijsko-habsburški ratovi|ratovima protiv Austrije]] i [[Osmanlijsko-perzijski ratovi|Perzije]]. Istodobni rat na dvije suprotne strane carstva je uticao na resurse i logistiku održavanja linije snabdijevanja i komunikacije na ogromnoj udaljenosti. Na kraju se istodobni rat na istočnoj i zapadnoj strani carstva i prevlast na moru pokazao nemogućim.
=== Pobune i oživljavanje carstva (1566. - 1683.) ===
Tokom ovog perioda, efektivna vojna i birokratska struktura je bila prenapregnuta zbog loše vladavine slabih sultana. Ali i pored ovih teškoća, Osmanlijsko carstvo je ostalo velika ekspanzionistička sila do [[Bitka kod Beča|bitke kod Beča]] 1683. godine, koja je označila kraj [[Osmanlijski ratovi u Evropi|osmanlijske ekspanzije u Evropi]]. U to vrijeme, evropske države su pokrenule napore za suzbijanje osmanlijske kontrole nad tradicionalnim kopnenim trgovačkim putevima između istočne Azije i zapadne Evrope. Zapadnoevropske države su počele da izbjegavaju osmanlijske trgovačke puteve uspostavljajući sopstvene pomorske puteve prema Aziji zahvaljujući [[Velika geografska otkrića|novim otkrićima na moru]]. Portugalski pronalazak [[Rt dobre nade|rta dobre nade]] 1488. godine je pokrenuo niz [[Osmanlijske pomorske ekspedicije u Indijskom okeanu|Osmanlijsko-portugalskih pomorskih ratova]] u Indijskom okeanu tokom 16. stoljeća. Ekonomski, ogroman priliv [[Španski dolar|španskog srebra]] iz [[Novi svijet|Novog svijeta]] je izazvao oštru devalvaciju osmanlijske valute i raširenu inflaciju. To je dovelo do ozbiljnih negativnih posljedica po sve slojeve osmanlijskog društva.
Ekspanzija [[Rusko carstvo|Ruskog carstva]] tokom vladavine [[Ivan IV Grozni|Ivana IV]] (1533. - 1584.) na Volgu i Kaspijski region na račun Krimskog kanata je zaustavilo hodočašće i sjeverne trgovačke puteve. Kako bi se suprostavio ruskom proširenju, [[Mehmed-paša Sokolović|Mehmed paša Sokolović]] je osmislio veliki ambiciozni plan u izgradnji kanala Don-Volga (gradnja počela u junu 1569. godine) zajedno sa napadom na Astrahan. Od tada je Osmanlijsko carstvo počelo da koristi [[Krimski kanat]] kao odbrambeni bedem od Rusije. Krimski kan [[Devlet I Giraj]] je 1571. godine, podržan od strane Osmanlijskog carstva, [[Rusko-krimski ratovi|spalio Moskvu]]. Slijedeće godine, invazija je ponovljena, ali su krimske snage zaustavljene u [[Bitka kod Molodija|bici kod Molodija]]. Krimski kanat je, nakon niza napada na istočnu Evropu, postao značajna vojna snaga koja je predstavljala vojnu prijetnju Ruskom carstvu do kraja 17. stoljeća.
U južnoj Evropi, koalicija katoličkih sila, koje je predvodio kralj Španije [[Filip II, kralj Kastilje|Filip II]], je formirala savez kako bi uništila osmanlijske pomorske snage na Mediteranu. Njihova pobjeda nad osmanlijskom flotom u [[Bitka kod Lepanta|bici kod Lepanta]] 1571. godine je bio zapanjujući udarac osmanlijskoj nepobjedivosti. Međutim, historičari danas ističu simbolički, a ne isključivo vojni značaj bitke, jer je šest mjeseci nakon poraza izgrađena nova osmanlijska flota od 250 jedrilica i osam modernih [[Galija (brod)|galija]]. U razgovoru sa mletačkim ministrom, osmanlijski veliki vezir je izjavio: "Pobjedom kod Kipra mi smo vam odrezali ruku, pobjedom kod Lepanta vi ste nam samo obrijali bradu". Osmanlijski pomorski oporavak je natjerao Veneciju da potpiše mirovni sporazum 1573. godine, nakon čega su osmanlije bili u mogućnosti da prošire i konsolidiraju svoju poziciju u sjevernoj Africi. Međutim, bitka kod Lepanta je imala štetne posljedice za osmanlijsku mornaricu jer nisu mogli pronaći tako iskusne časnike i mornare.
Na bojnom polju, osmanlije su postepeno napredovale u vojnim tehnologijama u odnosu na evropske sile, jer je širenje carstva zaustavljeno rastućim vjerskim i intelektualnim konzervativizmom. Promjene u evropskim vojnim taktikama i naoružanju je izazvalo strah kod [[spahija]] da će izgubiti vojnu važnost. Tokom [[Dugi turski rat|dugog rata protiv Austrije]] (1593. - 1606.) stvorena je potreba za većim brojem pješadije koja je opremljena vatrenim oružjem. To je rezultiralo popuštanjem politike regrutovanja i značajnim rastom [[Janjičari|janičarskih]] korpusa. Ovo rješenje je donijelo probleme oko nediscipline, nedostatak učinkovitosti i otvorene pobune unutar korpusa, s kojima se vlada borila ali ih nikada nije u potpunosti riješila. Razvojem [[Piket|piketa]] i [[Puška|puške]] došlo je do povećanja upotrebe vatrenog oružja od strane evropljana, što se pokazalo smrtonosnim protiv nagomilane pješadije koju su koristile osmanlije. Regrutovanje snajperista (sekbana) natjeralo je hajduke na [[Dželali pobuna|Dželali pobunu]] (1595. - 1610.) koja je dovela do anarhije u Anadoliji krajem 16. i početkom 17. stoljeća. Kako je broj stanovnika u carstvu dostigao 30.000.000 ljudi, nedostatak zemljišta je predstavljao dodatni pritisak na vladu.
Međutim, 17. stoljeće nije bilo samo doba stagnacije i pada moći, već i ključni period u kome su se osmanlijsko carstvo i njene institucije počele prilagođavati novim pritiscima i novoj realnosti. [[Ženski sultanat]] (1648. - 1656.) je bio period u kojem je politički uticaj [[Carski harem|carskog harema]] bio dominantan, jer su majke mladih sultana vršile vlast u ime svojih sinova. Ovaj period je značajan i po [[Koprulska era|Koprulskoj eri]] (1656. - 1703.) u kojoj su kontrolu nad carstvom imali mnogi [[Vezir|veliki veziri]] iz porodice Koprulu. Osamdesetogodišnji [[Mehmed-paša Koprulu]] je 15. septembra 1566. godine prihvatio sultanov pečat uz garancije sultanije [[Turhan Hatidže sultanija|Turhan Hatidže]] da mu se niko neće miješati i da ima potpunu slobodu. Žestokom konzervativnom disciplinom, on je uspješno povratio centralnu vlast i vojni zamah carstva. Njegov sin i nasljednik [[Fazil Ahmed Koprulu]] je ponovo uspostavio vlast u [[Transilvanija|Transilvaniji]], osvojio [[Kreta|Kretu]] 1669. godine i proširio carstvo do današnje južne Ukrajine zauzimajući utvrđenja [[Hotin]] i [[Podolija|Podoliju]].
Ovaj period obnovljenog samopouzdanja je imao razoran kraj, kada je veliki vezir [[Kara Mustafa-paša]] u maju 1683. godine izvršio drugu osmanlijsku opsadu Beča tokom [[Veliki turski rat|Velikog turskog rata]] (1683. - 1687.). Tokom konačnog napada, osmanlijske snage su zbrisane od strane habsburških, njemačkih i poljskih snaga koje je predvodio poljski kralj [[Ivan III, kralj Poljske|Ivan III]]. Nakon poraza od [[Sveta liga|Svete lige]] kod Beča, Veliki turski rat je okončan potpisivanjem epohalnog [[Karlovački mir|sporazuma u Sremskim Karlovcima]] 26. januara 1699. godine. Po prvi put, Osmanlijsko carstvo je predalo kontrolu nad značajnim evropskim teritorijima, uključujući i cijelu Mađarsku. Tada je carstvo dostiglo kraj svoje sposobnosti sprovođenja efikasne, samopouzdane i ekspanzionističke politike i od tog trenutka je bilo prisiljeno da donosi suštinske odbrambene strategije. U ovom periodu su samo dva sultana imali snažnu vojnu i političku kontrolu nad carstvom; energični [[Murat IV]] (1612. - 1640.) koji je ponovo zauzeo [[Erevan|Jerevan]] i [[Bagdad]] od [[Safavidsko carstvo|Safavidskog carstva]] i [[Mustafa II]] (1695. - 1703.) koji je predvodio osmanlijski kontranapad protiv habsburgovaca kako bi poništio katastrofalan [[Bitka kod Sente|poraz kod Sente]] 1697. godine.
== [[1813]]-[[1914]] ==
| |||