Razlika između verzija stranice "Francuska revolucija"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m Uklanjanje Link FA/FL/GA |
No edit summary |
||
Red 1:
{{Nedostaju izvori}}
'''Francuska revolucija''' ([[Francuski jezik|francuski]]: Révolution française) je bio period dalekosežnih društvenih i političkih nemira u Francuskoj od 1789. do 1799. godine i bio je dijelom prenesen na [[Napoléon Bonaparte|Napoleona]] tokom kasnijeg proširenja [[Prvo Francusko carstvo|Francuskog carstva]]. Revolucija je zbacila monarhiju i uspostavila republiku nakon nasilnog perioda političkih prevrtanja koje je na kraju kulminiralo Napoleonovom diktaturom koja je dovela mnoge principe u Zapadnu evropu i šire. Inspirisana liberalnim i radikalnim idejama, Francuska revolucija je temeljno promijenila tok [[Moderna historija|moderne historije]] izazivajući globalni pad [[Apsolutna monarhija|apsolutnih monarhija]] koje su zamijenjene [[Republika|republikama]] i [[Liberalna demokratija|liberalnim demokratijama]]. Preko [[Francuski Revolucionarni ratovi|Revolucionarnih ratova]], Francuska revolucija je pokrenula talas globalnih sukoba od [[Karipsko more|Kariba]] do [[Bliski istok|Bliskog istoka]]. Historičari je smatraju jednim od najvažnijih događaja u [[Historija svijeta|ljudskoj historiji]].
[[Uzroci izbijanja Francuske revolucije]] su složeni i još uvijek se raspravljaju među historičarima. Nakon [[Sedmogodišnji rat|Sedmogodišnjeg rata]] i [[Američki rat za nezavisnost|Američkog rata za nezavisnost]], francuska vlada je bila duboko u dugovima te je pokušala da obnovi finansijsko stanje putem povećanja poreza. Godine loših žetvi su dovele do revolucije koja je rasplamsala ogorčenost prema privilegijama koje su uživali sveštenici i plemstvo. U maju 1789. godine na sazivu [[Skupština staleža 1789|skupštine staleža]] formulisani su zahtjevi za promjenu u smislu [[Prosvjetiteljstvo|prosvjetiteljskih]] ideala. Tokom prve godine revolucije pripadnici trećeg staleža su preuzeli kontrolu nakon [[Pad Bastilje|pada Bastilje]] donoseći [[Deklaracija o ljudskim pravima|Deklaraciju o ljudskim pravima]], a [[Marš na Versailles|maršem na Versailles]] su primorali kralja da ga zauvijek napusti. Centralni događaj u prvoj godini revolucije je bio [[Ukidanje feudalizma u Francuskoj|ukidanje feudalizma]] i starih pravila i privilegija. Narednih nekoliko godina se vodila politička borba između liberala i [[Desničari|desničarskih pristalica]] monarhije kako bi zaustavili velike reforme. Francuska se naglo transformisala u demokratsko i sekularno društvo koje je imalo [[Sloboda vjeroispovjesti|slobodu vjeroispovjesti]], legalne [[Razvod braka|razvode braka]], dekriminalizaciju [[Istospolna zajednica|istospolnih zajednica]] te zagarantovana građanska prava svim [[Jevreji|jevrejima]] i [[Crnci|crncima]]. U junu 1792. godine proglašena je [[Prva Francuska republika|republika]] nakon francuske [[Bitka kod Valmija|pobjede kod Valmija]]. To je dovelo do pogubljenja [[Luj XVI, kralj Francuske|Luja XVI]] u januaru 1793. godine, što je dovelo do osude međunarodne zajednice.
Vanjske prijetnje su oblikovale tok revolucije. Početkom 1792. godine započeli su [[Francuski Revolucionarni ratovi|Revolucionarni ratovi]] koji su konačno omogućili [[Vojna historija Francuske|Francuskoj osvajanje]] [[Apeninsko poluostrvo|Apeninskog poluostrva]] i većine teritorija zapadno od rijeke [[Rajna|Rajne]]. Popularna agitacija je značajno radikalizirala revoluciju što je kulminiralo usponom [[Maximilien Robespierre|Maksimilijena Robespierra]] i [[Jakobinci|jakobinaca]]. Diktatura koja je nametnuta od strane [[Komitet javnog spasa|Komiteta javnog spasa]] tokom [[Jakobinska diktatura|Jakobinske diktature]] od 1793. do 1794. godine, je uspostavila kontrole cijena hrane i drugih stvari, ukinula ropstvo u francuskim kolonijama i dehrišćanizirala društvo stvarajući [[Francuski republikanski kalendar|novi kalendar]] te protjerujući religijske ličnosti osiguravajući time granice nove republike. Procjenjuje se da je od 16.000 do 40.000 civila ubijeno od strane revolucionarnih sudova tokom trajanja Jakobinske diktature. Nakon [[Termidorska reakcija|Termidorske reakcije]], izvršno vijeće poznato kao [[Direktorij (Francuska)|Direktorij]] je 1795. godine preuzelo kontrolu nad Francuskom. Tokom vladavine Direktorija suspendovani su izbori, odbačen dug, finansijska nestabilnost i progoni protiv katoličkog sveštenstva, a značajna vojna osvajanja su prožeta optužbama za korupciju. Ovaj direktorij je [[Državni puć 18. brimera|srušen u puću]] koji je predvodio Napoleon Bonaparta 1799. godine. Napoleon, koji je postao heroj revolucije preko svoje vojne kampanje, je uspostavio [[Francuski konzulat|konzulat]] i [[Prvo Francusko carstvo]] postavljajući time binu za širi globalni sukob poznat kao [[Napoleonovi ratovi]].
Tako je nastala moderna era u sjeni Francuske revolucije. Gotovo svi budući revolucionarni pokreti su se osvrtali na Francusku revoluciju kao njihovog prethodnika. Njene centralne fraze i kulturni simboli, kao što su ''[[La Marseillaise|La marsellaise]]'' i [[Sloboda, jednakost, bratstvo|''sloboda, jednakost, bratstvo'']], su izazvali velike potrese u modernoj historiji. Ove vrijednosti i institucije Francuske revolucije dominiraju francuskom politikom do današnjih dana. Francuski historičar [[François Aulard]] komentariše:
"Revolucija je suzbila feudalni sistem i emancipaciju pojedinca te ukinula privilegiju plemenitog porijekla, uspostavila jednakost, pojednostavila život... Francuska revolucija se razlikovala od drugih revolucija zbog toga što korist nije imala samo Francuska već čitavo čovječanstvo."
Globalno, revolucija je ubrzala rast republika i demokratije. Postala je centralna tačka u razvoju svih modernih političkih ideologija, što je dovelo do širenja [[Liberalizam|liberalizma]], [[Radikalizam|radikalizma]], [[Nacionalizam|nacionalizma]], [[Socijalizam|socijalizma]], [[Feminizam|feminizma]] i [[Sekularizam|sekularizma]]. Revolucija je također svjedočila rađanju [[Totalni rat|totalnog rata]] organiziranjem svih resursa Francuske i života građana s ciljem vojnih osvajanja. Glavni dokumenti revolucije, kao što su [[Deklaracija o ljudskim pravima]], su proširili [[ljudska prava]] uključivanjem prava žena i robova, što je dovelo do pokreta za [[abolicionizam]] i univerzalnog [[Pravo glasanja|prava glasanja]] u narednom stoljeću.
== Francuska pred revoluciju ==
[[1780te|Osamdesetih godina]] [[18. vijek]]a [[Francuska]] je ušla u duboku krizu. Razvoj proizvodnih snaga došao je u direkni sukob s apsolutističko-feudalnim poretkom. Manufaktura je pretvorena u industriju, brodarstvo raspolaže cijelim flotama. Banke se množe, kapital se grupira u [[Dioničko društvo|dionička društva]]. Svojim shvatanjima o jednakosti, [[sloboda|slobodi]], bratstvu, [[nacija|naciji]], [[religija|religiji]], [[humanizam|humanizmu]] [[Filozofija|filozofi]] i [[Pisac|književnici]] podržavali su postojeći režim, a u narod je sve dublje prodirala misao o jednakosti ljudi.
Line 29 ⟶ 41:
U skupštini dolazi do političkih borbi između žirondinaca i [[jakobinci|jakobinaca]]. Početkom 1793. godine loša politička i vojna situacija zadaju žirondincima težak udarac. Jakobinski prvaci Robespierre i Marat dižu narod na oružje. [[31. maj]]a nameću [[Konvent]]u svoje zahtjeve. Iz skupštine su isključeni svi poslanici žirondinci. Odbrambeni komitet Konventa pretvaraju u Odbor javnog spasa.
==
Jakobinski konvent postaje pravi predstavnik širokih masa. Ukida feudalno pravo i time seljak postaje vlasnik zemlje. Novim ustavom od [[24. juni|24. juna]] 1793. proklamiran je princip narodnog suvereniteta, općeg prava glasa, jednakosti građana, prava na rad i obrazovanje, slobode štampe i nepovredivosti privatnog vlasništva.
Odbor javnog spasa na čelu s Robespierreom postaje centralna institucija države kojoj su podređene sve ostale ustanove. Glas o izdajničkoj predaji [[Toulon]]a zapalio je Parižane, ogorčene na monarhiste koji nadiranjem neprijatelja počinju dizati glave. Narod traži da se na teror kontrarevolucionara odgovori terorom revolucije. [[17. septembar|17. septembra]] izglasan je zakon o sumnjivim licima, čije su odredbe bile prijetnja svima koji su smetali vladi; stradali su i nedužni ljudi. Rezultati Odbora nacionalnog spasa bili su vidljivi [[1794]]. godine nakon spašavanja Francuske od brojnih neprijatelja. Poslije više mjera koje su spasile Revoluciju, nedostatak namirnica dovodi do krupnih nesuglasica među jakobincima. Sve neistomišljenike Odbor javnog spasa, uz podršku Konventa, uklanja pogubljenjem, "mačem terora". Glavna ličnost bio je Robespierre, koji je vjerovao da će svojim stavom vladati narodom i da će terorom iskorijeniti zlo i stvoriti carstvo dobra. Ovim stavom stvorio je sebi opoziciju i u Odboru javnog spasa, Konventu i jakobinskom klubu. Na sjednici Konventa [[26. juli|26. jula]] [[1794]]. Robespierre je bio u manjini, a [[27. juli|dan kasnije]] uhapšen je s najbližim saradnicima. Komuna je digla ustanak protiv Konventa i oslobodila uhapšene. Robespierre je bio neodlučan da se stavi na čelo pobune, što je dalo vremena Konventu da mobilizira reakcione snage i [[28. juli|28. jula]] ubije Robespierrea. Tako je pala jakobinska diktatura.
| |||