Razlika između verzija stranice "Organela"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m Uklanjanje Link FA/FL/GA |
(review)+Dopuna++ |
||
Red 5:
Postoji više vrsta organela, pretežno u [[eukarioti|eukariotskim]] ćelijama, ali postoje dokazi da se nalaze i u nekim [[prokarioti|prokariotskim]] ćelijama.<ref> Kerfeld, Ca; Sawaya, Mr; Tanaka, S; Nguyen, Cv; Phillips, M; Beeby, M; Yeates, To (August 2005). "Protein structures forming the shell of primitive bacterial organelles.". Science (New York, N.Y.) 309 (5736): 936–8. doi:10.1126/science.1113397. PMID 16081736.</ref>
== Hustorija i terminologija ==
Naziv ''organela'' je nastao po analogiji sa ćelijskim struktura s tjelesnim [[organ]]ima, o čemu svedoče najraniji radovi u kojima se spominje isključivo [[latinski]] naziv ''organum''. Prvi koji je upotrebio [[deminutiv]]ni oblik „organulum“ bio je [[Nemačka|nemački]] [[zoologija|zoolog]] Karl August Mobijus ([[1884]].). Iz konteksta njegovog saopćenja vidljivo je da se u izboru ovog naziva ograničio na reprodukcijske strukture [[jednoćelijski organizmi|jednoćelijskih organizama]].<ref>{{cite book |last= Bütschli|first= O. |title=Dr. H. G. Bronn's Klassen u. Ordnungen des Thier-Reichs wissenschaftlich dargestellt in Wort und Bild. Erster Band. Protozoa. Dritte Abtheilung: Infusoria und System der Radiolaria. |year= 1888 |pages=1412}}</ref><ref>-{Amer. Naturalist. 23, 1889, S. 183}-</ref><ref>{{cite web |url=http://books.google.com/books?id=yAQwAAAAIAAJ&q=Organulum+OR+Organula+OR+Organella+date:1800-1900&dq=Organulum+OR+Organula+OR+Organella+date:1800-1900&as_brr=0&pgis=1 |title=Journal de l'anatomie et de la physiologie normales et pathologiques de l'homme et des animaux}}</ref><ref>{{cite journal | last = Möbius | first = K. | coauthors = | year = 1884 | month = September | title = Das Sterben der einzelligen und der vielzelligen Tiere. Vergleichend betrachtet | journal = Biologisches Centralblatt | volume = 4 | issue = 13,14 | pages = 389–392, 448 | url = http://www.dietzellab.de/goodies/history/}}</ref>
Termin '''organela''' se ustalio tek nekoliko godina kasnije kada je obuhvatio i ćelijske strukture višećelijskih organizama, o čemu svjedoči djelo „Organi ili organele“ Bengta Lidforsa iz [[1915]]. |Dvadesetih godina 19. stoljeća, organele su zadobile razna značenja, od pokretnih ćelijskih cjelina, do vanćelijskih i unutarćelijskih skeletnih sastava. Unatoč prijedlogu Alberta Frej-Vislinga ([[1978]].) da se naziv odnosi samo na strukture koje pretvaraju [[energija|energiju]] ([[centrosom]], [[ribosom]], [[jedarce]]), i tvrdnjama zagovornika [[endosimbioza|endosimbiontske teorije]], prema kojoj organela mora sadržavati sopstvene samoobnovljive strukture ([[mitohondrija]], [[hloroplast]]), do danas se zadržala ranije prihvaćena definicija.
Organele su vidljive isključivo pomoču [[mikroskop]]a. Najraznovrsnije strukture organela nađene su kod [[eukarioti|eukariotskih]] ćelija viših organizama, iako su nedavno podneseni i dokazi o njihovom prisustvu i kod [[prokarioti|prokariota]].<ref name="pref">{{cite journal |pmid=16081736 |doi=10.1126/science.1113397 |year=2005 |month=August |author=Kerfeld, Ca; Sawaya, Mr; Tanaka, S; Nguyen, Cv; Phillips, M; Beeby, M; Yeates, To |title=Protein structures forming the shell of primitive bacterial organelles. |volume=309 |issue=5736 |pages=936–8 |journal=Science}}</ref> Uz već pomenute organele postoje i ćelijske strukture sastavljene od nakupina [[makromolekula]], koje imaju određenu specifičnu funkciju, a za koje se ne može upotrijebiti isti naziv.
== Organele eukariota ==
[[Eukarioti]] imaju strukturno najsloženiji tip ćelija. Po definiciji, organizirani su u manje odjeljke zatvorene [[lipid]]nim membranama, koje su slične [[ćelijska membrana|ćelijskog membrani]]. Veće organele, kao što su npr. [[jedro]] i [[vakuola|vakuole]], raspoznaju se već pod [[mikroskop|svjetlosnim mikroskopom]], pa se ubrajaju među prva otkrića nakon izuma [[mikroskop]]a.
{| class="wikitable" align="center"
|+'''''Veće eukariotske organele'''''
!Organela
!Glavna funkcija
!Građa
!Organizmi
!
|-
|[[Hloroplast]] ([[Plastid]])||[[Fotosinteza]]||Dvomembranski||Biljke, [[Protisti]]||Sadrži neke [[gen]]e
|-
|[[Endoplazmatski retikulum]] (ER)||[[Translacija]] i savijanje proteina (hrapavi ER), [[metabolizam]] [[lipid]]a (glatki ER)||Jednomembranski||Svi [[eukarioti]]||Hrapavi ER je prekriven [[ribosom]]ima, u obliku je pločastih kesa; glatki ER je cjevast
|-
|[[Golđijev aparat]]||Sortiranje i modificiranje [[protein]]a||Jednomembranski||Svi [[eukarioti]]||Cis-strana najbliža ER-u; Trans-strana najdalje od ER-a
|-
|[[Mitohondrija]]||Proizvodnja energije||Dvomembranski||Većina [[eukarioti|eukariota]||Sadrži neke [[gen]]e
|-
|[[Vakuola]]||Pohranjivanje raznih supstanci, [[Homeostaza]]||Jednomembranski||[[Eukarioti]]||
|-
|[[Jedro|jedra]]||Održavanje [[DNK]], [[Transkripcija]] [[iRNK]] ||Jednomembranski||Svi [[eukarioti]] ||Sadrži [[genom]]
|-
|}
{| class="wikitable" align="center"
|+'''''Manje eukariotske organele i ćelijski sastojci'''''
!Organela / Makromolekul
!Glavna funkcija
!Građa
!Organizmi
|-
|[[Akrosom]]||Pomaže fuziju [[spermatozoid]]a s [[jaje]]tom||Jednomembranski||Većina [[životinja]]
|-
|[[Autofagosom]]||Odvaja [[citoplazma]]tski materijal pred razgradnju||Dvomembranski||Svi [[eukarioti]
|-
|[[Centriol]]||Polazište [[citoskelet]]a||Cjevasti [[protein]]i||[[Životinje]]
|-
|[[Trplja]] (cilija)||Kretanje u vanjskom mediju||Tubularni protein||[[Životinje]], [[protisti]], neke [[biljke]]
|-
|[[Glikosom]]||Provodi [[glikoliza|glikolizu]]||Jednomembranski||[[Protozoa]]
|-
|[[Gliokzisom]]||Pretvaranje [[masti]] u [[šećer]]e||Jednomembranski||[[Biljke]]
|-
|[[Hidrogenosom]]||Proizvodnja energije i [[vodik]]a||Dvomembranski||Neki jednoćelijski [[eukarioti]]
|-
|[[Lizosom]]||Razgradnja [[makromolekula]]||Jednomembranski||Većina [[eukarioti|eukariota]]
|-
|[[Melanosom]]||Skladištenje [[pigment]]a||Jednomembranski||[[Životinje]]
|-
|[[Mitosom]]||Nepoznato||Dvomembranski||Neki jednoćelijski [[eukarioti]]
|-
|[[Miofibril]]||Kontrakcija [[mišić]]a||Filamenti (niti)||[[Životinje]]
|-
|[[Jedarce]]||Proizvodnja [[ribosom]]a||Protein-[[DNK]]-[[RNK]]||Većina [[eukarioti|eukariota]]
|-
|[[Parentesom]]||Nepoznato||Nepoznato||[[Gljive]]
|-
|[[Peroksisom]]||Razgradnja [[vodik-peroksid]]a||Jednomembranski||Svi [[eukarioti]]
|-
|[[Ribosom]]||[[Translacia]]||[[tRNK]]-[[protein]]||[[Eukarioti]], [[Prokarioti]]
|-
|[[Vezikula]] (mjehurič)||Transport tvari||Jednomembranski||Svi [[eukarioti]]
|}
Ostale strukture:
* [[Citosol]]
* [[Endomembranski sastav]]
* [[Nukleosom]]
* [[Mikrotubula|Mikrotubule]]
* [[Ćelijska membrana]]
== Organele prokariota ==
[[Prokarioti]] nemaju [[eukarioti|eukariotsku]] složenosti, pa se ranije smatralo da imaju jako oskudnu unutrašnju organizaciju, tj. da nemaju unutrašnje strukture sa [[membrana]]ma. Te su tvrdnje u pitanje dovela nedavna otkrića proteinskih ''mikroodeljaka'' i [[lipid]]nih ''magnetozoma''.
{| class="wikitable" align="center"
|+'''''Prokariotske organele i ćelijske strukture'''''
!Organela / [[Makromolekula]]
!Glavna funkcija
!Građa
!Organizmi
|-
|[[Karboksisom]]||Fiksiranje ugljika||Proteinski omotač||Neke [[bakterije]]
|-
|[[Hlorosom]]||[[Fotosinteza]]||Iskorištavanje [[svjetlost|svjetlosne energije]]||Zelene sumporne [[bakterije]]
|-
|[[Bič]] ||Kretanje u vanjskom mediju||[[Protein]]sko vlakno||Neki [[prokarioti]] i [[eukarioti]]
|-
|[[Magnetozsom]]||Magnetska orijentacija||Neorganski [[kristal]], [[lipid]]na membrana||Magnetotaksne [[bakterije]]
|-
|[[Nukleoid]]||Održavanje [[DNK]] [[transkripcija|transkripcije]] u [[iRNK]]||[[DNK]]-protein||[[Prokarioti]]
|-
|[[Plazmid]]||Mijenjanje [[DNK]]||Kružna [[DNK]]||Neke [[bakterije]]
|-
|[[Ribosom]]||[[Translacija (genetika)|translacija]]||RNK-protein|| [[Eukarioti]], [[Prokarioti]]
|-
|[[Tilakoid]]||[[Fotosinteza]]||Proteini fotostrukture i [[pigment]]i||Uglavnom [[cijanobakterije]]|-
|}
<ref>Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (2000): Biologija 1, Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-16-8.</ref><ref>Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2000): Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-222-6.</ref><ref>Hadžiselimović R., Maslić E. (1999): Osnovi etologije – Biologija ponašanja životinja i ljudi. Sarajevo Publishing, Sarajevo, ISBN 9958-21-091-6.</ref></ref><ref>Mader S. S. (2000): Human biology. McGraw-Hill, New York, ISBN 0-07-290584-0; ISBN 0-07-117940-2.</ref><ref>Ibrulj S., Haverić S., Haverić A. (2008): Citogenetičke metode – Primjena u medicini . Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo,ISBN 978-9958-9344-5-2.</ref><ref>Hadžiselimović R., Pojskić N. (2005): Uvod u humanu imunogenetiku. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 9958-9344-3-4.</ref><ref>Hall J. E., Guyton A. C. (2006): Textbook of medical physiology, 11th edition. Elsevier Saunders, St. Louis, Mo, ISBN 0-7216-0240-1.</ref><ref>Bajrović K, Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R., Ed. (2005): Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 9958-9344-1-8.</ref>
== Dodatne slike==
<gallery>
Datoteka:Acrosome.jpg|Akrosom
Datoteka:Lysosome.jpg|[[Lizosom]]
Datoteka:Blausen_0644_Mitochondria.png|[[Mitohondrija]]
Datoteka:Microtubules.png|Mikrotubuli
Datoteka:Golgi apparatus (borderless version)-en.svg|[[Golgijev aparat]]
</gallery>
==Također pogledajte==
[[ćelije (biologija)|ćelije]]
*[[Tkivo]]
== Reference ==
{{reflist|2}}
== Vanjski linkovi ==
{{Commonscat|Organelles}}
* [http://tolweb.org/Eukaryotes/3 Drvo života eurkariota]
{{Ćelija}}
{{Materija}}
[[Kategorija:Organele| ]]
[[Kategorija:Celularna biologija]]
== Također pogledajte ==
| |||