Razlika između verzija stranice "Dojka"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Red 49:
Vezivno tkivo bradavice sadržava veliki broj krvnih i limfnih žila i glatkih mišićnih ćelija, koje su smještene kružno i uzdužno oko odvodnih kanala, a radijlno i transvenzalno na bazi bradavice.
Tokom trudnoće se znatno povećavaju žljezdni elementi na račun veznog tkiva zahvaljujući djelovanju [[estradiol]]a i [[progesteron]]a, a promjene su vidljive od drugog mjeseca trudnoće.
== Embriologija ==
[[Datoteka:Breast changes during pregnancy.png|mini|280px|Promjene dojki tokom trudnoće u prvom i trećem tromjesječju]]
Dojka je modificirana [[znojna žlijezda]], koja se kod ženki razvija u funkcionalni organ, a u muškarca ostaje rudimentna .</ref>
Koncem prvog mjeseca [[embrion]]skog razvoja, duž ventrolateralne strane trupa, od osnove ruke do osnove noge, razvijaju se mliječne pruge. Njihovi kranijalnji dijelovi se razvijaju u mliječne žlijezde. Urastanjem zadebljale [[epiderma|epiderme]] u mezenhim <ref>http://rakdojke.kbsplit.hr/slike/slika2.jpg (slika 2)</ref> iz njegovog distalnog kraja izrasta niz epitelnih tračaka (do 25), od kojih se razviju glavni odvodni kanali režnjeva mliječne žlijezde (''ducti lactiferi''). Krajem [[fetus]]ne faze života, epitelni trake se razgranavaju, pa se njima pojavljuje lumen. Prema vani, mliječni kanali se otvaraju u udubinu, od koje se, odmah nakon rođenja, formira bradavica, širenjem dubljeg mezenhima .
Grananje epitelnih traka, koji predstavljaju buduće mliječne kanaliće, nastavlja se i nakon rođenja. Kod muškaraca, pod uticajem muških hormona i nedostatka dovoljne loličine [[estrogen]]a, grananje prestane prije [[pubertet|puberteta]], pa mliječna žlijezda ostaje nerazvijena.
Kod žene se, u tom dobu, nastavlje dioba [[epitel]]nih tračaka, uz istodobno gomilanje masnog tkiva. Konačno razgranjenje i formiranje žljezdanih dijelova i njihova diferencijacija u pravcu razvijanje sposobnosti za sekreciju mlijeka, završava za vrijeme [[trudnoća|trudnoće]], a u starosti se dešva senilna involucija.
== Anatomija i histologija ==
Normalnu veličinu, sise postižu tokom [[adolescencija|adolescencije]], između šesnaeste i devetnaeste godine. Većinom se nalaze na razini između drugog i sedmog rebra, te između bočnog ruba prsne kosti i srednje pazušne linije (''regio mammalis'').
Korijen dojke (''radix mammae'') je u području ispod drugog rebra i nastavlja se u trup dojke (''corpus mammae''), koja je obložena kožom, sa oštro-žlijebnim donjim naborom u (''sulcus submammalis)'' i prelazi u kožu grudnog koša.
Na vrhu dojke je njena prirodna bradavica (''papilla mammae''), izbočena struktura, obično visine i širine po oko centimetar, kroz koju izlaze izvodni kanali mliječne žlijezde. Oko bradavice je kružno pigmentirano područje (''areola mammae'') .
Dojku oblikuje žljezdano tkivo mliječne žlijezde (''glandula mammaria''), koje je ugrađeno u vezivnu stromu i obloženo masnim tkivom. Mliječna žlijezda sadrži 10 do 20 mjehurastocjevastih žlijezda (''lobi glandulae mammariae''), od kojih svaka ima sopstveni izvodni kanalić (''ductus lactiferi'') koji se posebno otvara na bradavici . Režnjevi se dijele na režnjiće (''lobuli glandulae mammariae''), koji su odivojeni vezivnim pregradama. To doprinosi da se palpacijom mliječna žlijezda čini kao zrnasta masa. Režnjevi i izvodni kanali raspoređeni su zrakasto oko bradavice, pa svaka operacija uvažava pravilo da rez dojke mora biti radijalan prema bradavici. Izvodni kanal proširuje se prije ulaska u bradavicu, u 5 do 9 mm široki sinus (''sinus lactiferus''), nakon čega se opet sužava, prije otvaranja na vrhu bradavice.
Arterije dojke su grane triju arterija: unutrašnje (''[[a. thoracica interna]]''), lateralne (''[[a. thoracica lateralis]]'') i međurebrene arterije (''[[aa. intercostales]]''). ''[[Arteria thoracica interna]]'' snabdijeva krvlju srednji dio dojke; iz ove arterije polaze perforantni ogranci (''rr. perforantes'') koji probijaju međurebrene prostore. Od perforantnih grana odlaze ogranci za dojku (''rr. mammarii''). Bočni dio dojke prokrvljavaju ogranci ''a. toracike lateralis'' (''rami mammarii laterales''). Duboki dio opskrbljuju ogranci interkostalnih arterija (''rr. mammarii'').
Vene dojke formiraju obilati potkožni splet, koji započinje oko areole, Hallerovim prstenom (''plexus venosum areolaris''). Vene medijalnog dijela dojke ulijevaju se u unutrašnje vene prsnog koša (''vv. thoracicae internae''), a iz bočnog dijela dojke, vensku krv odvode lateralna vena [[Grudni koš|grudnog nog koša]] (''v. thoracica lateralis'') i međurebrene vene (''vv. intercostales'').
[[Limfa|Limfni]] sudovi dojke nalaze se na njenoj površini i u dubini, čineći međusobno povezane mreže (sa anastomozama). Najveći dio površnih limfnih sudova ulijeva se u pazušne limfne čvorove (''nodi lymphatici axillares''). Neki od potkožnih limfnih sudova ulijevaju se i u pazušne limfne čvorove suprotne strane, i to neposredno ili posredno, preko limfnih sudova suprotne strane. Limfa iz bradavice, areole i lateralnog dijela dojke ulijeva se u pazušne limfne čvorove duž donjeg ruba velikog grudnog mišića. Iz lateralnih dijelova limfnog suda najprije polaze u međurebrene limfne čvorove (''nodi lymphatici intercostales''), a zatim u pazušne (''nodi lymphatici axillares''). Iz gornjih i dubokih dijelova dojke, limfni sudovi teku uzduž sloja velikog grudnog mišića prema pazuhu. Na tom putu nalaze se grudni limfni čvorovi (''nodi lymphatici pectorales''). Drugi dio tih sudova probija se kroz taj mišić i ulijeva se u infra- i supraklavikulske limfne čvorove. Iz dubokih dijelova medijalne strane dojke, limfni sudovi prolaze kroz međurebrene mišiće i ulijevaju se u parasternalne limfne čvorove (''nodi lymphatici parasternales''). To su jedini limfni sudovi koji što potpuno mimoilaze pazušne limfne čvorove.
Pazušni limfni čvorovi, njih 30 do 40, dijele se na:
*limfne čvorove u vrhu pazušne jame (''nodi lymphatici apicales''), u
*centru pazušne jame (''nodi lymphatici centrales''),
*duž medijalne strane pazušne vene (''nodi lymphatici laterales''),
*duž donjeg ruba velikog grudnog mišića (''nodi lymphatici pectorales'') i
*ispred subskapularnog mišića (''nodi lymphatici subscapulares'').
Dojku inerviraju međurebreni živci (''nn. intercostales'', II do VI). Gornji dio dojke inerviraju i ogranci supraklavikulskih živaca, vratnog spleta. U korijumu i ispod kožnog sloja nalaze se Vater-Pacinijeva i Meissnerova čulna tjelešca .
== Fiziologija ==
Nerazvijena dojka [[mužjak|muškarac]]a je [[rudimentni organ]], a kod žena je dio [[Spolni organi|spolnog aparata]], koji luči [[mlijeko]] i omogućava prehranu [[dojenče]]ta, zahvaljujući međudjelovanju niza [[hormon]].
U [[pubertet]], [[estrogen]]i ciklično podstiču rast strome i kanalića, kao i odlaganje masti koja povećava volumen dojke. Potpuni razvoj dojke zbiva se u [[trudnoća|trudnoći]], kada [[posteljica]] luči velike količine [[estrogen]]a, koji dovode do grananja i rasta sistema kanalića, povećanja strome i ulaganja [[masti]]. Na taj rast utiču još najmanje četiri hormona: [[hormon rasta]], [[prolaktin]], glukokortikoidi [[nadbubrežna žlijezda|nadbubrežnih žlijezda]] i [[insulin]].
Pod uticajem [[progesteron]]a rastu režnjići, alveole pupaju, a alveolske ćelije poprimaju sekrecijska obilježja. To je analogno utjecaju progesterona na [[endometrij]] u drugoj polovini [[menstruacija|menstruacijskog ciklusa]].
Estrogen i progesteron imaju i specifično inhibicijsko djelovanje na lučenje mlijeka. Prolaktin koji se luči iz [[hipofiza|hipofize]] majke i podstiče lučenje mlijeka. Koncentracija mu se neprestano povećava, od 5. sedmice trudnoće do [[porođaj]]a. Pri porodu, koncentracija prolaktina je oko 10 puta veća od normalne. [[Posteljica]] utiče na lučenje mlijeka, kao i lučenjem velike količine somatotropina, koji djeluje blago laktogeno. Do poroda, dojka izlučuje male količine [[kolostrum]]a koji, za razliku od mlijeka, ne sadrži [[masti]]. Nakon poroda prestaje lučenje [[estrogen]]a i [[progesteron]]a, što omogućava ispoljavanje laktogenog efekta [[prolaktin]]a. Dva do tri dana nakon poroda, počinje obilno lučenje mlijeka, za što je, osim prolaktina potrebno lučenje i ostalih majčinskih hormona, od kojih su najvažniji [[hormon rasta]], glukokortikoidi [[nadbubrežne žlijezde]] i paratiroidni hormon. Oni utiču na [[metabolizam]] [[aminokiselina]]], masnih kiselina, [[Glukoza|glukoze]] i [[kalcij]]a, koji su potrebni za stvaranje mlijeka.
Razina prolaktina poslije poroda opada na netrudničku, ali svako dojenje izaziva deseterostruko povećanje lučenja prolaktina koje traje oko jedan sat, uslijed refleksnog djelovanja podražaja bradavice na [[hipotalamus]]. Taj prolaktin osigurava mlijeko za iduće dojenje. Ako se dojenje prekine ili kada dođe do oštećenja [[hipotalamus]]a ili [[Hipofiza|hipofize]], za nekoliko dana se izgubi sposobnost stvaranja mlijeka.
[[Mlijeko]] se neprekidno luči u alveole mliječnih žlijezda, a u kanaliće, tj. do dojenčeta dolazi kombiniranim, neurogenim i hormonskim podražajem [[oksitocin]]a.
Oksitocin se luči istovremeno s prolaktinom, prijenosom impulsa somatskim nervima, preko [[Kičmena moždina|kičmene moždine]], u [[hipotalamus]]. U dojku dolazi putem krvi i izaziva kontrakciju mioepitelnih ćelija koje okružuju alveole, što izaziva istiskivanje mlijeka u kanaliće. Ovaj proces započinje pola do jedne minute nakon što dijete počne sisati, a javlja se u obje dojke. Kao stimulacija, često je dovoljno samo tetošenje djeteta ili dječji plač. Nasuprot tome, inhibicija lučenja oksitocina nastaje zbog mnogih psihogenih faktora, kao i uopćene simpatičke stimulacije. Zato je značajno da [[majka]] ima nesmetane uvjete da bi dojila [[dijete]].
== Bolesti dojke ==
Dojka muškarca je [[rudimentni organ]], relativno neosjetljiv na hormonske uticaje. Kod žena dojka je složeno građen organ, koji je na njih veoma osjetljiv. Zbog ranije opisanih osobenosti, dojke žene su vrlo osjetljive i sklone patološkim promjenama.
Sve bolesti dojke mogu se svrstati u dvije velike kategorije:
* netumorske i
*tumorske bolesti.
=== Netumorske ===
Među najčeščim netumosrskim bolestima dojke su amastija, galaktoreja, atrofija, tejlitis,đ i displazija.
:Poremećaji razvoja se ispljava kao amastija (manjak dojke), mikromastija (male dojke), makromastia (velike dojke), polimastija (prekobrojne dojke), atelija (manjak bradavice), mikrotelija (sitna uvučena bradavica), politelija (prekobrojna bradavica).
:Poremećaji funkcije dojki su galaktoreja (izlučivanje mlijeka izvan doba dojenja), secernirajuća dojka, krvareća dojka, mastodinija (bolna dojka), produljeno dojenje, preobilna količina mlijeka, neizdašnost dojki i spontano istjecanje mlijeka.
:Regresivne promjene dojke su [[ atrofija]] (smežurane dojke) , [[distrofija]] (pretvaranje tkiva dojke u masnoće, [[sluz]] ili stvaranje kalcifikata) i steatonekroza (u izumrlom masnom tkivu taloži [[krečnjak]], koji se ispoljava kao tvrd, ponekad bolan čvor).
:Upalne promjene dojke su teilitis (upala bradavice), areolitis (upala areole), intertrigo (ekcem subddojknog nabota), mastitis (upala mliječne žlijezde, najčešće u prva dvije sedmice nakon poroda), apsces (lokalizirana gnojna upala), karbunkul (gnojna infekcija kože i potkožnog tkiva s brojnim gnojnim čepovima) i rijetko [[tuberkuloza]], [[sifilis]] i aktinomikoza.
:[[Displazija|Displazije]] su najčešća i najvažnije fibrocistne bolesti dojke. To je najčešća bolest dojke uopće i najčešći povod odlaska ljekaru na pregleda dojke, a navodi se i kao predisponirajući faktor rizika za [[rak dojke]]. Ispoljava se se kao bujanje vezivnog tkiva (fibroza) ili ćelija mliječne žlijezde (epitelijalna hiperplazija) , o stvaranju cističnih formacija ili o kombinacijama navedenih pojava. Te promjene su uzrokovane hormonskim uticajima ([[estrogen]], [[progesteron]], [[prolaktin]]).
=== Tumorske ===
:Dobroćudni tumori, najčešće se javljaju kao fibroadenom (češći je u mlađih žena) i papilom (resičasto bujanje u mliječnom vodu koje često izaziva krvarenje, pa je čak 50% svih krvavih iscjedaka iz bradavice uzrokovano tom promjenom). Ostali su prilično rijetki: lipom, fibrom, hemangiom, neurinom, hondrom. Ovdje također spadaju i razne ciste. Poseban oblik rijetkog tumora dojke su filodni tumori (cistične formacije kojima listasto bujaju ćelijski izdanci).
:Zloćudni tumori ouhvataju sve oblike [[rak dojke|raka dojke]].
==Dodatne slike==
Line 62 ⟶ 125:
Datoteka:Breastfeeding_infant.jpg|[[Čovjek]]
</gallery></center>
== Također pogledajte ==
| |||