Razlika između verzija stranice "Rimsko Carstvo"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
No edit summary |
No edit summary |
||
Red 51:
Rimsko carstvo je bila najmoćnija ekonomska, kulturna, politička i vojna snaga u svijetu toga vremena. To je bilo najveće carstvo tokom [[Antika|antičkog perioda]] i jedno od najvećih carstava u svjetskoj historiji. Na svom vrhuncu za vrijeme cara [[Trajan|Trajana]], prostiralo se na 5 miliona kvadratnih kilometara u kojem je živilo 70 miliona ljudi, u to vrijeme 21 % ukupne svjetske populacije. Na dugovječnost i ogromnu razmjeru carstva uticao je latinski i grčki jezik, kultura, religija, izumi, arhitektura, filozofija i pravo. Tokom [[Srednji vijek|srednjeg vijeka]], bilo je pokušaja da se uspostave nasljednici Rimskog carstva, kao što je [[Franačko carstvo]] i [[Sveto rimsko carstvo]]. Zahvaljujući ekspanziji [[Špansko carstvo|Španskog]], [[Francusko carstvo|Francuskog]], [[Portugalsko carstvo|Portugalskog]], [[Holandsko carstvo|Holandskog]], [[Italijansko carstvo|Italijanskog]], [[Rusko carstvo|Ruskog]], [[Njemačko carstvo|Njemačkog]], [[Britansko carstvo|Britanskog]] i [[Belgijsko carstvo|Belgijskog]] carstva, grčko-rimska kultura se proširila na globalnom nivou igrajući značajnu ulogu u razvoju modernog svijeta.
== Historija ==
Glavni članak: [[Historija Rimskog carstva]]
Rim je započeo širenje nakon osnivanja [[Rimska republika|Republike]] u 6. stoljeću p.n.e., ali se nije mogao proširiti izvan [[Apeninsko poluostrvo|Apeninskog poluostrva]] sve do 3. stoljeća p.n.e. Rimska republika nije bila nacija-država u modernom smislu, jer su postojali gradovi koji su vladali samostalno (sa različitim stepenom nezavisnosti od [[Rimski senat|Rimskog senata]]) i pokrajine pod upravom vojnih zapovjednika. Zbog raznih razloga u 1. stoljeću p.n.e. dolazi do političkih i vojnih previranja, koje je dovelo do stvaranja Rimskog carstva.
Od 2. stoljeća p.n.e. Rim doživljava seriju unutrašnjih sukoba, zavjera i građanskih ratova dok znatno proširuje svoju moć izvan Italije. Na kraju ovog perioda, Julije Cezar se proglašava [[Rimski diktator|diktatorom]] ali ga ubijaju 44. godine p.n.e. Njegove ubice bježe iz Rima ali ih ubijaju Marko Antonije i Cezarov usvojeni sin Oktavijan u [[Bitka kod Filipa|bici kod Filipa]] 42. godine p.n.e. Podjela carstva između [[Marko Antonije|Marka Antonija]] i [[Oktavijan August|Oktavijana]] nije dugo trajala i Oktavijanove snage pobjeđuju Marka Antonija i [[Kleopatra VII|Kleopatru]] u [[Bitka kod Akcija|bici kod Akcija]] 31. godine p.n.e. Senat i narod Rima su 27. godine p.n.e. Oktavijanu dali ime August i proglasili ga carem, čime počinje [[Principat]] (prva epoha Rimske imperijalne historije). Njegova vladavina je završila stoljeće građanskih ratova i započela razdoblje mira i prosperiteta. Tokom svoje vladavine donio je novi ustavni poredak, tako da je nakon njegove smrti [[Tiberije]] prihvaćen za novog cara. Tokom narednih 200 godina započelo je razdoblje koje se tradicionalno naziva "[[Rimski mir]]". U tom periodu, kohezija carstva je donijela period društvene stabilnosti i ekonomskog prosperiteta koji Rim nikada ranije nije imao a pobune u provincijama su bile rijetke.
Uspjeh Augusta u uspostavljanju principa dinastičke sukcesije je bio ograničen zbog velikog broja potencijalnih nasljednika. [[Julijevsko-Klaudijevska dinastija]] je trajala sa samo četiri cara ([[Tiberije]], [[Kaligula]], [[Klaudije]] i [[Neron]]) prije nego što je došlo do razdora 69. godine. Ovaj period je postao poznat kao [[godina četiri cara]]. Iz tog razdora kao pobjednik izlazi [[Vespazijan]] koji postaje osnivač [[Flavijevci|dinastije Flavijevaca]]. Nakon dinastije Flavijevaca na rimsko prijestolje dolazi dinastija Nerva-Antonin koja je dala "[[pet dobrih careva]]" ([[Nerva]], [[Trajan]], [[Hadrijan]], [[Antonin Pio]] i [[Marko Aurelije]]). Dolaskom cara [[Komod|Komoda]] na vlast 180. godine dolazi do početka pada moći Rimskog carstva.
Za vrijeme vladavine cara [[Karakala|Karakale]], [[rimsko građansko pravo]] 212. godine dobijaju svi slobodni stanovnici carstva. Uprkos tom gestu univerzalnosti, ovaj period je bio buran - vladavina cara je završila njegovim ubistvom, a Rimsko carstvo je zahvaćeno [[Kriza trećeg vijeka|Krizom trećeg vijeka]]. Ova kriza se ponekad posmatra kao prelazak iz [[Klasična antika|klasične antike]] u [[Kasna antika|kasnu antiku]]. Car [[Aurelijan]] (270. - 275.) je stabilizirao carstvo, a car [[Dioklecijan]] je potpuno obnovio carstvo i postao prvi rimski car koji se oslovljavao kao "Gospodar" (domine). To je označilo kraj [[Principat|principata]] i početak [[Dominat|dominata]]. Za vrijeme Dioklecijanove vladavine se desio [[Dioklecijanovi progoni|progon kršćana]]. [[Apsolutna monarhija]] koja je počela za vrijeme Dioklecijana je izdržala sve do pada [[Istočno Rimsko carstvo|Istočnog rimskog carstva]] 1453. godine.
Dioklecijan je podijelio Rimsko carstvo na četiri regije u kojoj su vladali ko-carevi - [[Tetrarhija]]. Vidjevši da ova ideja opterećuje Rim, on je abdicirao zajedno sa svojim ko-carem, a tetrarhija je ubrzo propala. Car [[Konstantin Veliki|Konstantin]] ponovo ujedinjuje carstvo, postaje [[Konstantin i hrišćanstvo|prvi hrišćanski car]] i osniva [[Konstantinopolj]] kao novi glavni grad Istočnog rimskog carstva. Tokom Konstantinove i Valentinijanove dinastije carstvo je bilo podijeljeno na istočni i zapadni dio sa dvojnim centrima moći (Konstantinopolj i Rim). Car Julijan je pokušao da povrati klasičnu rimsku i helenističku religiju, i samo je nakratko prekinuo niz hrišćanskih careva. Nakon smrti cara Teodozija, posljednjeg cara istočnog i zapadnog dijela carstva, 395. godine carstvo se dijeli na Istočno i Zapadno rimsko carstvo.
== Rimska socialno-politička misao ==
| |||