Razlika između verzija stranice "Biološka raznolikost"

'''Biološka raznolikost''' (''bioraznolikost'', ''biodiverzitet'') ([[Grčki jezik|grč.]] βiοs - "bios" + [[Latinski jezik|lat.]] ''diverssus'', particip prošli od ''dīvertere'' = "da se skrene") jeste pojam koji opisuje činjenicu da na Zemlji nisu nikad postojala, ne postoje, niti (teorijski) mogu postojati dva biološki istovjetna živa sistema. Bioraznolikost izumrlih i postojećih oblika života i njihovih zajednica možemo proučavati na razini sveukupnog živog svijeta i viših [[sistematske kategorije|sistematskih kategorija]] (organizacionih tipova ili [[porodica]], naprimjer), među posmatranim [[vrsta]]ma živih bića ili među istovrsnim [[jedinka]]ma i njihovim različito definiranim skupinama. Bioraznolikost je, dakle, sveukupno stanje i ukupni biološki potencijal promjenljivosti, odnosno izvorni uslov opstanka žive supstance na [[Zemlja|Zemlji]].<ref>Bendall R.(1996): Biodiversity: the follow up to Rio. The Globe 30:4-5, April 1996.</ref><ref>Global Environmental Change (1995): Human and Policy Implications. Special issue on People, Land Management and Environmental Change, Vol. 3, No. 4.</ref><ref>Heywood, V.H., Ed. (1995): Global Biodiversity Assessment. United Nations Environment Programme. Cambridge University Press, Cambridge, Published for UNEP, Cambridge university Press, Cambridge, ISBN 0 521 56403 4; ISBN 0 521 56481. 6</ref><ref>Heywood V. H. (1996): The Global Biodiversity Assessment". The Globe, 30:2-4.</ref><ref>http://www.un.org/earthwatch/biodiversity/assessment.html</ref><ref>Juha U. I., Ono A. (1996): Population, Land Management and Environmental Change. The United Nations University, Tokyo.</ref>

 

[[Biologija|Biološke]] [[nauka|nauke]] koje se posebno intenzivno bave problemima, uzrocima i posljedicama (tj. prirodom, procesima i pojavama promjenljivosti životnih formi) – kao osnovnu jedinicu proučavanja uzimaju vrstu, odnosno intraspecijski i interspecijski biodiverzitet.<ref>Škrijelj R., Đug S. (2009): Uvod u ekologiju životinja.Prirodno-matematički fakultet Sarajevo, Sarajevo, ISBN 978 9958-592-03-4.</ref>

 

Iako u tom pogledu postoje različite procjene, smatra se da je do danas na našoj planeti poznato preko milion životinjskih i pola miliona biljnih vrsta, a da, skupa sa neopisanim oblicima, taj broj doseže opseg i 3–10 miliona. Jedna od njih je i vrsta ''Homo sapiens'' (“čovjek razumni”), koja obuhvata sve ljude današnjice i njihove neposredne fosilne pretke.<ref>Cockell C. (2006). Biological processes associated with impact events ESF IMPACT (1. ed.). Berlin: Springer Verlag, ISBN 978-3-540-25735-6.</ref><ref>Dasmann R. F. (1968) A Different kind of country. MacMillan Company, New York, ISBN 0-02-072810-7.</ref><ref>Wilson E. O., Peter F. M. Eds (1988): Biodiversity. National Academy Press, New York, ISBN 0-309-03783-2 ; ISBN 0-309-03739-5 (pbk.), online Edition.</ref><ref>Global Biodiversity Assessment (1995): Biodiversity, Glossary of terms related to the CBD – UNEP, Annex 6, Glossary. Belgian Clearing-Hous, Bruxelles, ISBN 0-521-56481-6.</ref><ref>Hawksworth D. L. (1996). Biodiversity: measurement and estimation. Springer Verlag Stuttgart, ISBN 978-0-412-75220-9.</ref><ref>Edward O., Wilson E. O. (2002). The Future of Life. Alfred A. Knopf, New York, ISBN 0-679-45078-5.</ref><ref>Rashid H. M., Scholes R., Ash N. (2006). Ecosystems and human well-being: current state and trends : findings of the Condition and Trends Working Group of the Millennium Ecosystem Assessment. Island Press, ISBN 978-1-55963-228-7.</ref><ref>Van Dyke F. (2008). Conservation Biology: Foundations, Concepts, Applications, 2nd ed. Springer Verlag, Suttgart, ISBN 978-1-4020-6890-4.</ref><ref>Hunter M. L. (1996). Fundamentals of Conservation Biology. Blackwell Science Inc., Cambridge, Massachusetts. ISBN 0-86542-371-7.</ref><ref>Levin, S. Encyclopedia of Biodiversity. San Diego: Elsevier Academic Press, ISBN 9780123847195.</ref><ref>Leveque, C. & J. Mounolou (2003) Biodiversity. New York: John Wiley. ISBN 0-470-84957-6</ref><ref>Margulis L., Delisle, D. K., Lyons, C. Diversity of Life: The Illustrated Guide to the Five Kingdoms. Sudbury: Jones & Bartlett Publishers. ISBN 0-7637-0862-3</ref><ref>What is biodiversity?. United Nations Environment Programme, World Conservation Monitoring Centre.</ref>

 

Bioraznolikost se može proučavati na svim razinama organizaciono-funkcionalnog ustrojstva [[organizam]]a: od [[molekula|molekulske]] razine do individualne i grupne (populacijske) bioraznolikosti do svekolike [[biosfera|biosfere]], a osnovne su:

*individualna biorazmolikost i

== Individualna bioraznolikost ==

'''Individualna bioraznolikost''' ('''raznolikost [[jedinka|jedinki]]'''), odnosno individualnost ili individualna posebnost (kod [[čovjek]]a: osobnost – personalnost) u ogromnoj većini [[populacija]] živih bića počiva na variranju izuzetno velikog broja kvalitativnih i kvantitativnih svojstava ([[osobina]]) i praktično neograničenim mogućnostima kombiniranja njihovih varijanti ([[fenotip]]ova). U manjim skupinama teško ćemo naći dvije osobe koje imaju istovjetnu varijantu samo jednog svojstva (krvnu grupu ''A'', npr.); manje ih je koje su podudarne po dvije osobine (krvna grupa ''A'' – plave [[oko|oči]], npr.), dok su obično rijetke one koje imaju istu kombinaciju tri svojstva ([[krvna grupa]] ''A'' – plave oči – crna [[kosa]]). Sa porastom broja posmatranih obilježja progresivno opada vjerovatnoća da ćemo i u velikim [[čovjek|ljudskim]] skupinama susresti dvije osobe sa istovjetnom kombinacijom njihovih varijanti. Tako, npr., ako proučavamo niz jednostavnih dimorfnih [[osobina]], zapazit ćemo da broj njihovih kombinacija raste [[geometrija|geometrijskom]] progresijom, čija je baza ''2'' (= broj alternativnih varijanti), a potencija ''n'' (= broj obuhvaćenih svojstava). Dvije takve osobine se mogu ispoljavati u 4 (= 2² ), tri u 8 (=2³ ), četiri u 16 (2⁴) različitih individualnih kombinacija itd; 2¹⁰ = 1.024, 2²⁰ =1,048.576, a 2³⁴ iznosi preko 17 milijardi, što više od tri puta premašuje ukupni broj (preko sedam milijardi) savremenih stanovnika naše planete, odnosno 1/5 svih ljudi koji su njome, do sada, "prodefilirali". Stotinjak ovakvih svojstava daje broj kombinacija koji je daleko veći ne samo od ukupnog broja do sada rođenih ljudi nego i svih živih bića zajedno.

 

Krajnji obrisi [[genetika|genetičkih]] okvira individualne promjenljivosti u svakoj [[vrsta|vrsti]] [[organizam]]a, tj. [[biološki diverzitet|biološkog diverziteta]] tek se mogu naslutiti na osnovu novijih procjena da, primjerice, ljudski [[genom]] sadrži oko 30.000 [[lokus]]a (donedavno se manipuliralo i sa cijelih 100.000 tih jedinica), na kojima se javlja oko 7% (2.100) [[heterozigot]]nih, tj. dimorfnih ili polimorfnih gena, a računa se na čak i do 10.000 nemonomorfnih gena. Mogućnosti kombinovanja [[zigot]]nih [[genotip]]ova (van srodstva) dosežu upravo fantastične razmjere jer ako su oba roditelja heterozigotna po jednakom ''n'' istih gena, potencijalno mogu formirati 3ⁿ različitih zigota, a ako je, pritom, riječ i o različitim genskim lokusima – taj broj iznosi 4ⁿ. Na osnovu ovih procjena postaje jasno zašto je ekstremno malo vjerovatno da su dva [[organizam|organizma]] ikada imale ili će ikada imati istovjetnu [[genetika|genetičku]] konstelaciju, tj. podudarnu kombinaciju svih opisivih svojstava. Znanstvenu zasnovanost ove hipoteze ne umanjuje ni činjenica da u toku reproduktivnog perioda stvara ograničen broj ženskih [[gamet]]a, budući da u samo jednom ejakulatu može biti i oko 200 miliona [[spermatozoid]]a. Ako se tome doda i plastičnost interakcije istih genotipova i različitih faktora životne sredine i [[ontogeneza|ontogenetska]] promjenljivost, potvrđuje se i opravdanost pretpostavke da broj mogućih [[genetika|geno]]–[[fenotip]]skih kombinacija u posmatranoj populaciji prevazilazi ukupnu količinu elektrona u kosmosu. Čak ni blizno ili multiplo potomstvo, nastalo bespolnim razmnožavanjem ([[kloniranje]]m) jednog zigota, nije [[biologija|biološki]] apsolutno identično. Na osnovu ovih pojednostavljenih procjena i činjenice da je većina individualnih značajki najčešće polimorfna, postaje jasna naučna utemeljenost pretpostavke da broj mogućih individualnih posebnosti u svakoj [[vrsta|vrsti]] prelazi ukupan broj [[elektron]]a u [[kosmos]]u. Zato svaka ljudska [[jedinka]] – svako od nas – predstavlja [[biologija|biološki]] jedinstvenu i neponovljivu [[priroda|prirodnu]] pojavu.

==Populacijska bioraznolikost==

'''Populacijska bioraznolikost''' je elementarni preduslov svih [[evolucija|mikroevolucijskih]] procesa. Iako imanentno izvire iz [[biologija|biološke]] različitosti pripadajućih individua, predstavlja novi – organizaciono viši nivo i kvalitet u odnosu na individualnu. Ona ima specifične manifestacije i mjere. Bez obzira da li posmatramo kvalitativnu ili kvantitativnu individualnu varijaciju, grupno–specifična svojstva neminovno imaju količinske (kvantitativne) parametre.<ref>Hartl D. (2007). Principles of Population Genetics. Sinauer Associates, ISBN 978-0-87893-308-2.</ref><ref>Ewens W. .J. (2004). Mathematical Population Genetics (2nd Edition). Springer-Verlag, New York. ISBN 0-387-20191-2.</ref>

Struktura i dinamika genskog fonda svake populacije imaju svoje osnovne parametre među kojima su najznačajniji učestalost pojedinih fenotipova, odnosno genotipova i odgovarajućih alela, feno–genotipski sistem formiranja reproduktivnih parova, njihova reproduktivna rata i distribucija genskih kombinacija u potomstvu te faktori, priroda i brzina mijenjanja njenog genetičkog sastava. Osnovni elementi populaciono–genetičke strukture i njihove međusobne kauzalne veze, nivoi i oblici ispoljavanja najjasnije se mogu sagledati proučavanjem hipotetičkih odnosa u genetički ravnotežnoj populaciji.

 

== Također pogledajte ==

*[[Genetika]]

*[[Sistematika]]

*[[Evolucija]]

== Vanjski linkovi ==

- ''UN-resursi''*