Razlika između verzija stranice "Pleistocen"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
No edit summary |
(review) |
||
Red 1:
'''Pleistocen''' je [[epoha (geologija)|epoha]] je [[kenozoik]]a. Imenovan je po grčkim riječima [''pleistos'' (=većina) i ''ceno'' (=nov). Pleistocenu je prethodila epoha [[pliocen]], a nastavlja se u recentnu [[holocen]]sku. Treća je epoha [[geologija|geološkog]] perioda [[neogen]], odnosno 6. Epoha ere [[kenozoik]]. Trajao je od prije oko 1,81 milion do prije 11.550 godina.
U [[arheologija|arheologiji]], kraj pleistocena odgovara kraju starijeg [[kameno doba|kamenog doba]] (''[[paleolit]]'')
== Datiranje pleistocena ==
U [[2005]]. je [[Međunarodna komisija za stratigrafiju]] (tijelo [[Međunarodna unija geoloških nauka|Međunarodne unije geoloških nauka]]) odredila da se kaopočetak pleistocena uzima 1,81 milion, tj. 11.550 godina prije današnjice, pri čemu je kraj izražen u [[Metod radiougljika|radiougljičnim godinama]]. Pokriva veći dio razdoblja učestalih [[glacijacija]], sve do konačnog zahlađenja zvanog [[Mlađi Dryas]], čiji je je datiran na oko 9.600. godinu p.n.e., odnosno prije 11.550 kalendarskih godina.
[[GSSP]] za početak pleistocena je u referentnoj sekciji u Vrici, 4 [[kilometar|km]] južno od [[Crotone]]a na [[Kalabrija|Kalabriji]] u južnoj [[Italija|Italiji]], lokaciji čije je točno datiranje nedavno bilo potvrđeno analizom [[izotop]]a [[stroncijum]]a i [[kisik]]a, isto kao i [[plankton]]skim [[foraminifera]]ma.
Kao i u primjerima drugih geohronoloških kategorija, naslage [[stijena (geologija)|stijena]] koje definiraju početak pleistocena, dobro su definirane, ali pouzdano datiranje njihovih početaka i kraja perioda nije sasvim sigurni. Naziv ove epohe je trebao pokrivati period učestalih glacijacija, ali je početak datiran prekasno, a poznato je da je zahlađenja i glacijacija bilo i prije oko 100 miliona godina, tj. u pliocenu. Neki [[klimatologija|klimatolozi]] smatraju da bi se ta odrednica mogla pomjeriti na oko 2,5 miliona prije našg vremena.
Za opis posljednjeg ledenog doba, u upotrebi je termin ''plio-pleistocen''.
Konstante u historiji pliocenskih i pleistocenskih klimatskih promjena u pliocena i pleisticenu, jedan su od razloga zašto je Međunarodna komisija za stratigrafiju obeshrabrila korištenje izraza "Kvartar". Nakon toga, pleistocen se smatra epohom neogena.
== Pleistocenska paleogeografija i klima ==
[[Datoteka:Pleistocene north ice map.jpg|thumb|right|Maksimalni doseg [[ledeno doba|ledenog pokrova]] na sjevernoj hemisferi tokom [[pleistocen]]a.]]
Recentni [[kontinent]]i su suštinski bili na današnjim pozicijama već tokom pleistocena, otkada se nisu pomjerili više od 100 km.
Pleistocenska [[klima]] je bila obilježena pojavov devet manjih ledenih udara koji se grupiraju u četiri poznate glacijacije, između kojih su trajali kraćia razdoblja ottopljavanja (interglacijacije)klimu su Za vrijeme oledbi, [[kontinentalni ledenjak|kontinentalni ledenjaci]] su, mjestimice, napredovali sve do 40. [[paralela (geografija)|paralele]]. Na vrhuncu glacijalnih udara, oko 30% [[Zemlja|Zemaljske]] površine je bilo pod ledom, a se zona [[vječni led|vječnog leda]] se, u Sjevernoj Americi i Euraziji prostirala nekoliko stotina kilometara južno od ledenog pokrivača.
Svaki od pomenutih prodora leda je velike količine vode vezao u kontinentalne ledenjake, koji su dosezali debljinu i do 1500-3000 m, što je dovelo do privremenog pada razine mora od 100 m ili više na cijeloj površini Zemlje. Između oledbi vladala je klima slična današnjoj, sa čestim je poplavljenjem obala.
Glacijalni učinci su bili globalni. [[Antarktik]] je, cijelim tokom pleistocena, bio pokrivena ledom, isto kao i u prethodnom [[pliocen]]u. [[Ande]] i [[Patagonija]] su također bile pokrivene polarnom kapom. Ledenjaci su bili i na [[Novi Zeland|Novom Zelandu]] i [[Tasmanija|Tasmaniji]]. Danas nestajući ledenjaci na [[Mount Kenya|Mount Kenyiji]], [[Kilimanjaro|Kilimanjaru]] i [[Gorje Ruwenzori|Gorju Ruwenzori]] na istoku i središtu Afrike bili su daleko veći, a postojali sum i oni na planinama [[Etiopija|Etiopije]] i na zapadu, na [[Atlas|masivu Atlasa]].
Veći broj ledenih ploha [[Sjeverna hemisfera|Sjeverne hemisfere]]j stopio se u jedan veliki. [[Kordiljeri|Cordillerski ledeni pokrov]] se prostirao na sjeverozapadu Sjeverne Amerike, dok je istok jbio pokriven [[Laurentide]]om. [[Skandinavija|Skandinavski]] ledeni pokrivač je bio pritisnuo sjevernu [[Evropa|Evropu]], uključujući [[Britanija|Britaniju]], a led je okovao i [[Alpe]]. Manji kompleksi ledenjaka su bili i u [[Sibir]]u i na arktičkoj plohi, a sjeverna mora su bila zamrznuta.
Zbog blokade vodenih tokova i smanjenog isparavanja usljed hladnijeg zraka, južno od ledenog pokrivača akumulirala su se ogromna jezera. Sjeverni dio središta [[Sjeverna Amerika|Sjeverne Amerike]] je u potpunosti bio pokriven [[Jezero Agassiz|jezerom Agassiz]]. Na zapadu Amerike, oko 100 bazena, sada uglavnom isušenih, bilo je ispunjeno vodom. [[Jezero Bonneville]], na primjer, je bilo tamo gdje je danas [[Veliko slano jezero]]. U Evroaziji su također nastala velika jezera, kao posljedica prodora ledenjaka. Rijeke su bile veće, sa više pritoka, a sve su i imale stabilniji tok. Afrička jezera su također bila veća, vjerovatno zbog smanjenog ispravanja.
S druge strane, pustinje su bile suhlje i prostranije. Zbog smanjenja [[okean]]skog i drugog ispravanja, bilo je manje kiša.
=== Palaeociklusi ===
Rezultanta povremenih činitelja koji djeluju na Zemljinu površinu ponavlja se u određenim ciklusima, što se osobito odnosi na klimu, okeaske strujei, vjetrove, temperaturu i druge. To je posljedica cikličnih promjena u kretanju planeta i njihovog odnosa prema [[Sunce|Suncu]], uključujući i Zemlju. Smatra se da je poklapanje u ciklusima tih faktora uvjetovalo učestale glacijacije u pleistocenu (vidi: [[Apsolutna geohronologija]])
==== Milankovićevi ciklusi ====
Klimatske promjene u pleistocenu odedilo je devet glacijacijalnih udara svrstanih u četiri velike glacijacije i tri interglacie. Hladni udari tokom glacijacija označavaju se kao stadijali, a topliji periodi između njih - inetrstadijali. Iako je bilo više pretpostavki om uzrocima ovih promjena, danas se vjeruje da su njihova glavna odrednica bili [[Milankovićevi ciklusi]]. To su periodičkle varijacije u regionalnoj solarnoj radijaciji uzrokovane promjenama u kretanju Zemlje, tj. dužine [[perihel]]a, ekscentričnosti [[Orbita|Orbite]] i nagiba [[ekliptika|ekliptike]].
Također se vjeruje, da Milankovićevi ciklusi nisu mogli biti jedini faktor tih promjena, jer oni ne mogu objasniti početak ni kraj pleistocenskog ledenog doba, kao ni učestala ledena doba. Najbolje služe kao model unutar pleistocena te se na temelju njega mogu odrediti ledena doba svakih 100.000 godina. Kao zanimljiv detalj, prema zapisima hroničara, može biti činjenica da je ideja o poklapanju pomenutih ciklusa Milankoviću došla u jednoj [[Beograd|beogradskoj]] kafani, uz čašu crnog [[vino|vina]].
==== Ciklusi razine izotopa kisika ====
Kao dijagnosički postupak za utvrđivanje promjena [[okean]]ske temperature koristi se analiza razine izotopa [[kisik]]a, na osnovu varijacije u odnosu 0-18 prema 0-16 (dva [[izotop]]a [[kisik]]a) u [[masa|masi]] (mjereni [[spektrometar mase|spektrometrom mase]]) prisutnih u [[kalcit]]u s [[okean]]skih temeljenih uzorakase koriste kao dijagnostičko sredstvo za određivanje promjena oceanske temperature, a samim tim i promjene klime. Hladniji oceani su bogatiji s O-18, prisutnim u školjkama mikroorganizama koje luče kalcit.
Novija verzija uzimanja uzoraka koristi današnje ledene pokrove. Iako siromašniji u kisiku O-18 od morske vode, snijeg koji je pada na ledenjake svake godine je svejedno sadržavao O-18 i O-16 u razini ovisnoj o srednjoj temperaturi.
Temperatura i promjene klime su ciklične kada se od njih stvori temperaturni grafikon. Temperaturne koordinate se pojavljuju u obliku devijacije od današnjih srednjih godišnjih temperatura koje predstavljaju nulu. Ova vrst grafikona se temelji na drugoj razini izotopa kroz vrijeme. Razine se pretvaraju u razlike u postocima (δ) od odnosa pronađenog u stanardnoj srednjoj oceanskoj vodi(SMOW).
Grafikon u oba oblika se pojavljuje kao [[val]] s [[alikvotni ton|alikvotnim tonovima]]. Jedna polovica perioda je [[morski izotopni stadij]] (MIS). On označava glacijal (ispod nule) ili interglacijal (iznad nule). Alikvotni tonovi su stadijali ili interstadijali.
Prema ovih nalazima, Zemlja je iskusila 44 MIS stadija počevši od prije 2,4 MYA u [[pliocen]]u. Pliocenski stadiji su bili plitki i česti. Kasniji su bili intenzivniji i duži.
Stadiji se po običaju numeriraju od holocena, koji predstavlja MIS1. Glacijali dobijaju parni a interglacijali neparni broj. Prva veća glacijacija bila je MIS22 prije 850.000 YA. Najveće se glacijacije su bile 2, 6 i 12; najtoplije inetrglacijacije 1, 5, 9 i 11.
== Pleistocenska fauna ==
Za pleistocen ili holocen nisu određeni nikakvi [[faunalna faza|faunalni stadiji]]. I morska i kontinentalna fauna je u suštini bila moderna. Većina naučnika vjeruje da je [[čovjek]] evoluirao u svoj moderni oblik tokom pleistocena.
[[Holocensko masovno izumiranje|Masovno izumiranje]] krupnih [[sisavci|sisavaca]] ([[megafauna|megafaune]]), koje je uključivalo [[mamut]]e, [[mastodont]]e, [[Smilodon|sabljozube tigrove]], [[gliptodont]]e i [[kopneni ljenjivac|kopnene ljenivce]] je započelo krajem pleistocena te se nastavilo u holocenu.
Masovna izumiranja su bila posebno oštra u [[Sjeverna Amerika|Sjevernoj Americi]] gdje su nestali
{| border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 class="toccolours" style="align: left; margin: 0.5em 0 0 0; border-style: solid; border: 1px solid #999; border-right-width: 2px; border-bottom-width: 2px; border-collapse: collapse; font-size: 100%;"
Line 30 ⟶ 78:
| align="right" |2.588 ± 0.005*
|}
==Reference==
{{reference}}
==Također pogledajte==
*[[Apsolutna geohronologija]]
*[[Relativna geohronologija]]
*[[Geohronološki metod]]
[[Kategorija:Geologija]]
[[Kategorija:Historijska geologija]]
[[Kategorija:Paleontologija]]
== Vanjski linkovi ==
* [http://www.stratigraphy.org/vrica.htm Vrica]
{{Commonscat|Pleistocene}}
| |||