Verzija na dan 12 decembar 2014 u 19:00 uredi C3r4 (razgovor \| doprinosi) Urednici 73.705 edits m Vraćene izmjene korisnika Don'thappybewoory (razgovor) na posljednju izmjenu koju je napravio EdinBot ← Starija izmjena		Verzija na dan 15 decembar 2014 u 19:31 uredi poništi Don'thappybewoory (razgovor \| doprinosi) 4 edits Osnove toksikologije Novija izmjena →
Red 8: [[Kategorija:Toksikologija]] == Toksikologija == Tradicionalna definicija toksikologije je ‘znanost o otrovima’ (lat. toxicon – otrov, logos –znanost). Toksikologija bi se mogla opisati kao proučavanje štetnih učinaka hemijskih (npr. cijanid) i fizikalnih agenasa (npr. radioaktivno zračenje) na žive organizme. Toksični učinci (tj. uočljive promjene anatomije i/ili tjelesnih funkcija ili nevidljiva oštedenja tj. tzv. biohemijske lezije) se mogu svesti na promjene na specifičnim molekulama organizma. Tvari koje mogu izazvati štetni učinak se općenito nazivaju toksikantima. Osim kontaminanata i drugih inherentno toksičnih tvari, toksikanti mogu biti i nutrijenti, lijekovi, aditivi i sl., jer potencijal štete ovisi i o dozi, osjetljivosti organizma i drugim okolnostima. Izraz ksenobiotik se ponekad koristi kao sinonim za pojam toksikant iako podrazumijeva sve tvari stranog podrijetla u organizmu ( grč. xeno – stranac) tj. one čije je prisustvo u organizmu neuobičajeno, čime su isključene hranjive tvari. Toksikanti prirodnog podrijetla (proizvode ih biljke, životinje, gljive, alge, bakterije, plijesni) se nazivaju toksinimai inherentno su štetnih svojstava. Hemikalije koje su jako štetne u malim dozama te dovode do brzog odgovora organizma, nazivaju se otrovima. Često samo doza čini da neka tvar ima toksično djelovanje tj. ona pri malim dozama nije štetna ili čak djeluje blagotvorno(npr. kuhinjska sol). Veza između doze i odgovora je temeljna zamisao toksikologije, prema tvrdnji Paracelsusa (1525 g.): Sve tvari su otrovi. Nema nijedne da nije otrov. Samo doza pravi razliku između lijeka i otrova. === Apsorpcija toksikanata === Mnogi činioci utječu na ‘ulazak’ tj. apsorpciju toksikanta u organizmu, te konačno njegov toksični učinak.Među najvažnijim su koncentracija ili doza tvari, dužina izloženosti, fizikalno-kemijska svojstva tvari, putulaska, individualna otpornost ovisna o fiziologiji, i dr. Čestice toksikanta (atomi,ioni, molekule) moraju proći kroz granične površine poput kože, te epitelaprobavnog ili respiratornog trakta. Očito je stoga da osnovni mehanizam apsorpcije toksikanata polazi od prodiranja čestica toksikanta kroz membranu stanica. Postoje dva osnovna načina prolaska kroz membranu: 1 - difuzija ili pasivni transport 2 - specijalni ili aktivni transport ===== Pasivni transport ===== Većina toksikanata prolazi kroz membranu običnom difuzijom preko hidrofobnih lipidnih domena (lipofilne molekule) ili kroz pore u membrani tj. proteinske kanale (male hidrofilne molekule, ioni). Primjerice, akvaporini su kanali koji omoguduju transport molekula vode i malih, neioniziranih hidrofilnih molekula poput glicerola preko stanične membrane. ===== Aktivni transport ===== Supstance se kreću nasuprot koncentracijskom i elektrokemijskom gradijentu. Sustav je selektivan, te se njima mogu služiti samo toksikanti građe slične građi tvari koje su predviđene za transport ovim specifičnim proteinskim nosačima.Aktivni transport troši metaboličku energiju (ATP i slične molekule). Tvari koje se transportiraju stvaraju komplekse s nosačima u membrani, što je važno kod transporta i eliminacije stranih tvari iz organizma. ==== Transport toksičnih tvari u gastrointestinalnom traktu ==== Ovo je važan put apsorpcije toksikanata iz hrane i vode, ali i kod samoubilačkih i kriminalnih trovanja. Apsorpcija se može dogoditi duž cijelog probavnog trakta, od usta do rektuma, iako je najvjerojatnija u crijevima zbog vrlo velike površine apsorpcije (tzv. Kerckringovi nabori stijenki crijeva povedavaju površinu apsorpcije 3x u odnosu na glatku površinu, vili (30 x) i mikrovili enterocita (600 x) u dodiru s lumenom crijeva). ==== Transport toksikanata preko kože ==== Koža je relativno dobra lipidna barijera koja odvaja čovjeka od okoline. Ipak, neke kemikalije se apsorbiraju u koži dovoljno dobro da izazovu sistemske učinke (npr. nervni bojni otrovi poput sarina, CCl4, i dr.). Najveću površinu kože pokrivaju epidermalne stanice, ali toksikant može proći i kroz stanice znojnih ili lojnih žlijezda, ili ući kroz folikul dlake. Glavna barijera prolasku toksikanata je površinski sloj izumrlih stanica epidermisa, ispunjen keratinom (tzv. Stratum corneum). Toksikanti prolaze difuzijom kroz taj sloj (polarni kroz vanjski sloj proteinskih vlakana, a nepolarni kroz lipidni matriks između proteinskih vlakana). Hidracija ovog sloja povedava permeabilnost kože deset puta. Dermis je porozni sloj koji toksikanti moraju proći prije ulaska u sistemsku cirkulaciju. === Raspodjela Toksikanata === Apsorpcija preko pluća je brza i odmah izlaže srce toksikantu. Apsorpcija preko kože je uglavnom spora i prvenstveno su izložena periferna tkiva. Bioraspoloživost, tj. količina toksikanta koja uđe u sistemsku cirkulaciju nakon oralnog unosa, ovisi o nizu činioca, u prvom redu o količini koju stanice probavnog trakta apsorbiraju. Prije ulaska u cirkulaciju, spoj mogu metabolizirati stanice probavnog trakta (gdje se većina prisutne količine nekih toksikanata (npr. tiramina monoamin oksidazama) metabolizira), ili (portalnom venom) dospijeva do jetre, koja ga može metabolizirati i izlučiti u žuč. Jetra je najvažnije mjesto metabolizma stranih tvari, te se mnogi toksikanti na taj način (naravno, ovisno o koncentraciji) neutraliziraju prije nego dospiju u sistemsku cirkulaciju. Neutralizacija netom apsorbirane doze toksikanta kao posljedica metabolizma u crijevima i jetri se naziva i tzv. učinkom prvog prolaza. Manji dio toksikanta se može apsorbirati i u usnoj šupljini čime se također izbjegava prolazak kroz jetru i učinak prvog prolaza. Nitroglicerin, lijek za anginu pectoris, se primjenjuje sublingualno jer progutan može biti metaboliziran u produkt toksičan za hepatocite. Nakon apsorpcije, toksikanti ulaze u krv (samo vrlo lipofilni spojevi se nakon apsorpcije transportiraju limfom), koja ih brzo raznosi po cijelom organizmu. U raspodjeli sudjeluju i transportni proteini koji aktivnim transportom izvlače toksikante iz krvi u organe uključene u metabolizam i izlučivanje poput jetre i bubrega (smjer: krv --> bubrezi ili krv --> jetra), ili sudjeluju u transportu metabolita (jetra --> žuč ili bubrezi --> urin). ==== Pohrana toksikanata u tkivima ==== Neki toksikanti imaju najvišu koncentraciju na mjestu toksičnog djelovanja (npr. CO se veže za hemoglobin; ili herbicid parakvat u plućima), dok se drugi koncentriraju na mjestima nevezanim za toksično djelovanje (Pb u kostima). Toksikantima pohranjenim na takvim skladišnim mjestima je zapravo umanjen štetni učinak u organizmusprječavanjem gomilanja visokih koncentracija toksikanata na mjestu toksičnog djelovanja. Koncentracija slobodnog oblika toksikanta u tkivima je u ravnoteži sa slobodnim oblikom toksikanta u plazmi, te se iz mjesta skladištenja oslobađa kako ovaj nestaje iz plazme biotransformacijom ili izlučivanjem. Ujedno, to je i razlog zašto poluživot pohranjenih toksikanata može biti vrlo dug. Moguća mjesta pohrane toksikanata:  Proteini plazme  Jetra i bubreg  Masno tkivo  Kost == Reference: <ref>Tomislav Klopec, Osnove toksikologije s toksikologijom hrane, Sveučilište Josipa Jurja Strossmayera u Osijeku, page 1-8, 2011 [https://bib.irb.hr/datoteka/514696.Klapec_Tox_hrane_Lip2011.pdf] https://bib.irb.hr/datoteka/514696.Klapec_Tox_hrane_Lip2011.pdf </ref> == <references />

Razlika između verzija stranice "Toksičnost"