Razlika između verzija stranice "Globalno zatopljenje"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m fixing dead links |
|||
Red 1:
{{dobar članak}}
[[Datoteka:Instrumental_Temperature_Record_bs.svg|mini|desno|200px|Globalno-prosječna temperatura površine Zemlje u periodu 1961–1990 (Izvor: [[Globalno zatopljenje#Afera Climategate|East Anglia univerzitet]].) Tokom posljednje decenije nije bilo porasta temperature.]]
'''Globalno zatopljenje''' je [[pojam]] kojim se označava fenomen porasta prosječne temperature [[zrak]]a na površini [[Zemlja (planeta)|Zemlje]] i [[okean]]a, [[Mjerenje|izmjerenog]] i od početka [[20. vijek]]a, te procjene nastavka tog [[proces]]a u bližoj budućnosti. Pojam je uveden [[1980te|1980tih]], kada se nauka počela intenzivnije baviti ovim fenomenom. Istraživanjem uzoraka [[Sedimenti|taloga]] leda iz bušotina na [[Grenland]]u i [[Antarktik]]u kao npr. sa [[Stanica Vostok|stanice Vostok]], u to je vrijeme potvrđeno da se Zemlja tokom svoje geološke prošlosti značajno zagrijavala ali i hladila, obično u cikličnom maniru. Tada se aktuelizira i fenomen '''Globalnog zahlađenja''' poznat od ranije kroz saznanja o [[glacijacijama]]. Stoga [[Vlada]] [[SAD]]-a svoj program istraživanja klime već od 1990-tih naziva ''U.S. Global Change Research Program - USGCRP'' tj. ''Američki Program istraživanja globalnih [[klimatske promjene|klimatskih promjena]]'', a ne samo zatopljenja. Izraz ''promjene'' je sveobuhvatan, a važan je jer se u [[Priroda|prirodi]] dešavaju značajne promjene klime u cikličnom maniru <ref>[http://www.fondeko.filmzona.com/27.pdf Spahić, Muriz. Planetarno kolebanje, prvi dio, Fondeko svijet 27:10-12, 2009]</ref><ref>[http://web.archive.org/web/20100401001510/http://www.fondeko.filmzona.com/28.pdf Spahić, Muriz. Planetarno kolebanje, drugi dio, Fondeko svijet 28:42-43, 2009]</ref>, te zagađenje [[atmosfera|atmosfere]] odnosno [[biosfera|biosfere]] kao jedan od gorućih problema današnjice.
Prema nekim istraživanjima globalno-prosječna površinska temperatura je porasla za oko 0,74 ± 0,18 °[[Celzijus|C]] u toku perioda od 100 godina ([[1905]]-[[2005]]) <ref name="grida7">[http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-spm.pdf Summary for Policymakers], ''Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change''</ref>. Međuvladina komisija Ujedinjenih nacija za klimatske promjene (IPCC), koja svoje stavove objavljuje u godišnjim izvještajima, smatra da su antropogeni (tj. uzrokovani djelovanjem čovjeka) [[gas]]ovi, koji prouzrokuju efekat "staklene bašte" ("staklenika"), najodgovorniji za najveći dio porasta temperature od sredine 20. vijeka do sada <ref name="grida7" />, ali i da su u periodu do [[1950te|1950tih]] godina značajan uticaj imali i prirodni fenomeni poput varijacija u količini [[Sunce|sunčevog]] zračenja i [[vulkan]]izam, čiji je uticaj od 1950tih do danas upravo suprotan.<ref>[http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter9.pdf Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change]</ref><ref>Ammann C. et al., ''[http://www.pnas.org/cgi/reprint/104/10/3713.pdf Solar influence on climate during the past millennium: Results from transient simulations with the NCAR Climate Simulation Model]'', Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, vol. 104, 10. izdanje, str. 3713-3718</ref> Ovakve osnovne zaključke je podržalo više od 40 naučnih društava i akademija nauka uključujući i sve nacionalne akademije nauka osam najrazvijenijih zemalja svijeta ([[G8]]).<ref>[http://royalsociety.org/displaypagedoc.asp?id=13619 The Science Of Climate Change], Royal Society, maj 2001</ref>
Red 7:
Ovdje treba napomenuti da se naučna dostignuća ne vrednuju glasanjem, već snagom argumenata utvrđenih naučnom [[metodologija|metodologijom]]. [[Prirodna katastrofa|Demokratski]] principi primjereni su [[Političar|političkim]] predstavnicima koji odlučuju o usvajanju neke kratkoročne ili dugoročne [[Politika|politike]] odnosno strategije na osnovu naučnih saznanja, ako o tim saznanjim ne postoji veće neslaganje (kontroverze) unutar naučne zajednice. Pokušaji donošenja strategija na osnovu globalnog zagrijavanja uzetog izvan konteksta opštih globalnih promjena klime, izazvali su kontroverzu. Tako se samo u SAD-u preko 30.000 naučnika odlučilo na samoorganizovanje potpisivanjem [http://www.oism.org/pproject peticije]{{Simboli jezika|en|engleski}} kojom izražavaju protivljenje u debati i traže od svoje Vlade da odbaci [[Kyoto Protokol]]. Ostaje nepoznato zašto se IPCC nikada nije osvrnuo na tu brojku potpisnika, budući da se u javnim izjavama njegovi predstavnici često pozivaju na razne cifre, od "2500-4000 naučnika iz preko 150 zemalja koji podržavaju zaključke IPCC-a" uprkos činjenici da se oni nisu nikada izjašnjavali nego učestvovali u izradi i recenziji izvještaja, te uprkos činjenici da se preko 700 naučnika iz cijelog svijeta jasno izjasnilo da ne podržava jednostran pristup problemu.<ref>[http://hatch.senate.gov/public/_files/UNClimateScientistsSpeakOut.pdf Hon. U.S. Senator James M. Inhofe. UN Climate Scientists Speak Out on Global Warming: Scientists Continue to Debunk “Consensus”. (Selected and edited by Senator Orrin G. Hatch from the Minority Report, 05 October 2009.)]</ref>
Kompleksni klimatski modeli korišteni u istraživanjima na koja se poziva Izvještaj IPCC-a za 2007., pokazuju da će prosječna globalna [[temperatura]] površine planete porasti za oko 1,1 do 6,4 °C tokom [[21. vijek]]a.<ref name="grida7" /> Nepreciznost ovakvog predviđanja dolazi od samih modela koji se koriste pri procjenama, u zavisnosti od klimatske osjetljivosti modela i korištenja različitih naučnih pristupa kao i procjena budućih ispuštanju gasova koji stvaraju efekat "staklene bašte" (uglavnom [[ugljik dioksid]]). Ostale nepoznanice uključuju varijacije zatopljenja i s njim povezane promjene od regije do regije širom planete. Iako se većina studija usredsređuje na period do 2100. godine, prema nekim studijama očekuje se da se globalno zatopljenje nastavi i nakon tog perioda čak i kada bi se ispuštanje gasova zaustavilo, a iz razloga što okeani posjeduju veliki kapacitet za [[temperatura|temperaturnu]] povratnu spregu i što ugljik dioksid ima dug ''vijek trajanja'' u atmosferi.<ref>Archer D., (2005), ''[http://geosci.uchicago.edu/~archer/reprints/archer.2005.fate_co2.pdf Fate of fossil fuel CO2 in geologic time]'', Journal of Geophysical Research, vol 110, izdanje C9, str.C09S05.1-C09S05.6</ref> Druge studije opet smatraju da će povećanje globalne temperature dovesti do porasta nivoa [[more|mora]] i promijeniti količinu i šemu padavina, vjerovatno povećavajući suptropske pustinjske regije.<ref>Lu, Jian; Gabriel A. Vecchi, Thomas Reichler (2007). ''[http://web.archive.org/web/20081217020052/http://www.atmos.berkeley.edu/~jchiang/Class/Spr07/Geog257/Week10/Lu_Hadley06.pdf Expansion of the Hadley cell under global warming]'', Geophysical Research Letters 34: L06805.</ref>
Političke i javne rasprave u vezi sa samim globalnim zatopljenjem se nastavljaju bez odgovarajućeg odgovora za rješenje problema. Debatirane opcije uključuju smanjenje emisije stakleničkih gasova; prilagođavanje smanjenju štete uzrokovane zagrijavanjem, a špekulira se i o tzv. [[geoinžinjering]]u kojim bi se npr. velike količine tih gasova ubrizgavale u prirodne podzemne šupljine. Većina vlada je potpisala i ratificirala [[Protokol iz Kjota]] usmjeren na smanjivanje emisije stakleničkih gasova. Na konferenciji UN-a ''COP15''<ref>[http://www.cop15.dk/en COP15]</ref> koja je održana u [[Kopenhagen]]u od 6. do 18. decembra [[2009]] godine, nije postignut obavezujući<ref>http://dnevnik.hr/vijesti/svijet/kopenhagen-sudionici-primili-na-znanje-sporazum-o-klimi.html</ref> međunarodni protokol s ciljem izvršavanja obaveza iz Kyoto protokola, što je izazvalo burne polemike i proteste<ref>http://www.vecernji.hr/vijesti/policija-uhitila-968-prosvjednika-kopenhagenu-clanak-65896</ref>.
Red 16:
=== Efekat staklenika ===
[[Datoteka:Mauna_Loa_Carbon_Dioxide-bs.svg|desno|mini|Količina ugljik dioksida izmjerena u intervalu od 1960-2009 na [[vulkan]]u Mauna Loa, [[Hawaii]], [[SAD]]]]
Uzroci nedavnog zatopljenja su područje detaljnog istraživanja. Prema nekima, postoji naučni koncenzus da je porast atmosferskih stakleničkih gasova uzrokovan ljudskim djelovanjem i da je izazvao veći dio zatopljenja posmatrano od početka industrijske ere do danas, pri čemu ovo zatopljenje ne može biti zadovoljavajuće objašnjeno samo prirodnim uzrocima.<ref>Gillett, Nathan P.; Dáithí A. Stone, Peter A. Stott, Toru Nozawa, Alexey Yu. Karpechko, Gabriele C. Hegerl, Michael F. Wehner & Philip D. Jones (2008), ''[http://web.archive.org/web/20081217020053/http://www.cru.uea.ac.uk/~nathan/pdf/ngeo338.pdf Attribution of polar warming to human influence]'', Nature Geoscience 1: 750</ref> Ovi uzroci bi trebali biti najjasniji za period od posljednjih 50 godina, pošto je to razdoblje industrijskog procvata kada se desilo najveće povećanje koncentracije stakleničkih gasova i za koje postoje najpotpunija mjerenja.
[[Efekt staklenika]] je otkrio [[Joseph Fourier]] [[1824]] godine<ref>[http://www.aip.org/history/climate/co2.htm Otkriće globalnog zatopljenja]</ref>, a prvi ga je kvantitativno istražio [[Svante August Arrhenius|Svante Arrhenius]] [[1896]] godine. To je proces putem kog se, emisijom i apsorpcijom [[infracrveno zračenje|infracrvenih zraka]] i atmosferskih gasova, zagrijava donji dio atmosfere i površine planete. Postojanje i učinici efekta staklenika kao takve ne spori nijedna strana u debati o fenomenu globalnog zatopljenja. Umjesto toga, sporno je koliko se mijenja intenzitet efekata staklenika u zavisnosti od promjene ljudske aktivnosti kojom se povećava atmosferska koncentracija stakleničkih gasova.
Tako IPCC smatra da prirodni staklenički gasovi imaju značajan efekat zagrijavanja od oko 33 °C, bez kojih bi Zemlja bila nenastanjiva.<ref>''[http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter1.pdf IPCC WG1 AR4 Report — Chapter 1: Historical Overview of Climate Change Science]'', IPCC WG1 AR4 izvještaj, IPCC, 2007, str. 97</ref> Glavni staklenički gasovi su [[voda|vodena para]], koja uzrokuje oko 36-70% od stakleničkog efekta (ne uključujući oblake), ugljik dioksid (CO<sub>2</sub>), koji uzrokuje 9-26% efekta, [[metan]] (CH<sub>4</sub>), koji uzrokuje 4-9%; te [[ozon]], koji uzrokuje 3-7% ukupnog efekta staklenika.<ref>Kiehl, J. T.; Kevin E. Trenberth (1997), ''[http://web.archive.org/web/20050519080336/http://www.atmo.arizona.edu/students/courselinks/spring04/atmo451b/pdf/RadiationBudget.pdf Earth’s Annual Global Mean Energy Budget]'', Bulletin of the American Meteorological Society, 78 (2), str. 197–208</ref> Čovjekova aktivnost od [[industrijska revolucija|industrijske revolucije]] do danas je povećala količinu stakleničkih gasova u atmosferi, te dovela do povećanja klimatskih uticaja zbog CO<sub>2</sub>, metana, troposferskog ozona, [[hlorofluorougljenik|CFCa]] i [[dušik suboksid]]a. Koncentracije CO<sub>2</sub> i metana su povećane od sredine [[18. vijek]]a za 36% odnosno 148% respektivno.<ref>''[http://www.epa.gov/climatechange/science/recentac.html Recent Climate Change - Atmosphere Changes, Science, Climate Change, U.S. EPA]'', United States Environmental Protection Agency, 2007</ref> Ovi nivoi su znatno veći nego u bilo koje vrijeme tokom posljednjih 650.000 godina kao razdoblju za koje postoje pouzdaniji podaci dobiveni iz jezgri taloga leda. Manje direktni geološki dokazi pokazuju da su ovako visoke koncentracije CO<sub>2</sub> posljednji put bile prije otprilike 20 miliona godina.<ref>Pearson, Paul N.; Palmer, Martin R. (2000), ''[http://www.nature.com/nature/journal/v406/n6797/abs/406695a0.html Atmospheric carbon dioxide concentrations over the past 60 million years]'', Nature 406 (6797): str. 695–699</ref> Budući da je život na Zemlji nastao prije više od 3,5 milijardi godina,<ref>Schopf, J.W. The First Billion Years: When Did Life Emerge? Elements 2,4:229-233, 2006.</ref> to znači da je život na Zemlji vjerovatno u stanju adaptirati se na povećane nivoe ugljik dioksida. Izgaranjem fosilnih [[gorivo|goriva]] proizvedeno je oko tri četvrtine povećanja CO<sub>2</sub> iz ljudske aktivnosti tokom proteklih 20 godina. Ostatak je većinom usljed promjena u korištenju [[Tlo|zemljišta]], naročito zbog krčenja [[šuma]].<ref>Summary for Policymakers, ''[http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/006.htm Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change]'', Intergovernmental Panel on Climate Change. 20. januar 2001.</ref>
Koncentracija CO<sub>2</sub> i dalje raste zbog izgaranja fosilnih goriva i promjena korištenja zemljišta. Budućnost stope porasta zavisit će o neizvjesnom [[Ekonomija|ekonomskom]], [[Sociologija|sociološkom]], [[Tehnologija|tehnološkom]] i prirodnom razvoju. Posebni izvještaj IPCCa o scenarijima emisije pruža široki spektar budućih CO<sub>2</sub> scenarija, u rasponu od 541 do 970 ppm do 2100 godine.<ref>Prentice, I. Colin; et al, (2001), ''[http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/123.htm 3.7.3.3 SRES scenarios and their implications for future CO2 concentration]'', Intergovernmental Panel on Climate Change</ref> Rezerve fosilnih goriva su dovoljne da se dosegne taj nivo i nastavi emisija poslije 2100 godine. Izuzev sporadičnih i grubih procjena, ne postoje niti mogu postojati precizni pokazatelji o tome da li su rezerve [[ugalj|uglja]], naftnog pijeska i [[metan hidrat]]a u velikoj mjeri iskorištene, pa tvrdnja o iscrpljenosti istih ostaje na nivou špekulacije. Važna činjenica je da je CO<sub>2</sub> gas koji je zapravo neophodan u nastanku flore na Zemlji, pa uopšteno govoreći njegova povećana koncentracija ubrzava prirast biomase odnosno [[hrana|hrane]] na Zemlji.<ref>[http://www.time.com/time/health/article/0,8599,1954190,00.html Even Plants May Not Like a Warmer World]</ref>
| |||