Razlika između verzija stranice "Rimski kalendar"

'''Rimski kalendar''' je mijenjao oblik nekoliko puta od vremena [[osnivanje Rima|osnivanja Rima]] do pada [[rimsko carstvo|Rimskog carstva]]. U ovom članku su prikazani ranorimski, pred-julijanski [[kalendar]]i. Kalendar u upotrebi poslije [[46. p. n. e.]] je prikazan u članku [[Julijanski kalendar]].

Veruje se da je prvobitni rimski kalendar bio [[lunarni kalendar]], možda po ugledu na neki od [[helenski kalendar|grčkih kalendara]]. Rimska tradicija tvrdi da ga je izmislio [[Romul]], osnivač Rima oko [[753. p. n. e.]] Najstarija poznata verzija kalendara je imala deset [[Mjesec (period)|mjesec]]i i počinjala oko proljećne [[ravnodnevica|ravnodnevice]]; ali, mjeseci već nisu bili lunarni:

Prva [[reforma kalendara]] je pripisana [[Numa Pompilije|Numi Pompiliju]], drugom od sedam tradicionalnih [[Rimsko kraljevstvo|kraljeva Rima]]. Kažu da je on, oko [[713. p. n. e.]], skratio 30-dnevne mjesece na 29 dana i dodao januar (29 dana) i februar (28 dana) na kraj kalendara, čime je kalendarska godina produžena na 355 dana:

Sistem usklađivanja godine preko interkalarnih mjeseci se prekidao najmanje dva puta. Prvi put to je bilo tokom i nakon [[Drugi punski rat|Drugog punskog rata]]. To je dovelo do reforme po ''Lex Acilia''-i iz [[191. p. n. e.]]. Detalji ove reforme su nejasni, ali izgleda da je ona tokom više od sto godina uspešno regulisala interkalaciju. Drugi prekid se dogodio sredinom prvog stoleća pne. Ovo je moglo imati veze sa sve haotičnijom i konfliktnijom prirodom rimske politike u to vreme. Položaj pontifeks maksimusa nije podrazumevao puno radno vreme; zauzimao ga je pripadnik rimske elite, koji je skoro neizbežno bio uključen u mahinacije rimske politike. Pošto je rimska kalendarska godina definisala trajanje mandata izabranog [[magistrat]]a, pontifeks maksimus bi imao razloga da produži godinu u kojoj su on ili njegovi saveznici na vlasti, ili da ne produži godinu u kojoj položaje drže njegovi politički protivnici (nešto slično se dešavalo i u staroj [[Atina|Atini]], vidi [[Atički kalendar#Manipulacija kalendara|Atički kalendar]]).

Nundinalni ciklus je činio osnovni ritam svakodnevnog rimskog života; na pijačni dan su ljudi sa sela dolazili u grad, a varošani su kupovali namirnice za sledećih 8 dana. Zbog ovoga je [[287. p. n. e.]] donijet zakon ('''Lex Hortensia''') kojim je zabranjeno održavanje sastanaka ''comitia''-e (npr. da bi se održavali izbori) na pijačne dane, ali su dozvoljeni pravni poslovi. U kasnoj republici je nastalo sujeverje da je nesrećno početi godinu pijačnim danom (tj. da 1. ''Ianuarius'' bude pod slovom A), pa su pontifici, koji su regulisali kalendar, preduzimali korake da to izbegnu.

Tokom [[Rimska republika|Rimske republike]], godine nisu brojane, već su bile imenovane po [[konzul]]ima koji su bili na položajima početkom godine (videti [[Spisak konzula Rimske Republike|spisak republikanskih rimskih konzula]]). Npr. [[205. p. n. e.]] je bila ''Godina konzulata Publija Kornelija Scipiona Afričkog i Publija Licinija Krasa''. Spiskovi konzula su održavani u fastima.

Ipak, u kasnijoj Republici, istoričari i učenjaci su počeli da broje godine od osnivanja grada [[Rim]]a. Različiti učenjaci su koristili različite datume za taj događaj. Danas se najčešće koristi onaj koji je izračunao [[Marko Terencije Varon|Varon]], [[753. p. n. e.]], ali drugi sistemi su se razlikovali i do nekoliko decenija. Datumi dati po ovom metodu su numerisani ''ab urbe condita'' ("posle osnivanja grada"), skraćeno ''AUC''. Kada se čitaju stari dokumenti sa ''AUC'' datumima, mora se uzeti u obzir epoha koju je autor koristio, prije nego se datum prenese u julijansku godinu.

Prvi dan konzularnog mandata, efektivno i prvi dan godine, se menjao nekoliko puta tokom rimske istorije. Na [[1.1.|1. januar]] je došao [[153. p. n. e.]], izgleda u vezi sa ratom u Španiji koji je vođen protiv tamošnjih pobunjenih plemena. Prije toga, taj dan je bio 15. mart. Ranije promene su manje izvesne. Može se verovati da je većim dijelom trećeg vijeka p.n.e. to bio 1. maj, do [[222. p. n. e.]] Livije pominje da su prije toga konzulati počinjali 1. jula, a postoje argumenti za druge datume u ranijim vremenima.

To što koristimo iste nazive mjeseci kao i Rimljani nas ohrabruje da pretpostavimo da je rimski datum isto što i julijanski. Ali, ovo nije tačno. Čak i prvi julijanski datumi, prije stabilizovanja ciklusa prijestupnih godina (bilo je zabuna oko toga šta znači da je "svaka četvrta" godina prijestupna; zbog inkluzivnog brojanja je svaka treća bila duža za dan), nisu ono što izgledaju. Npr. dobro je poznato da je Julije Cezar ubijen na [[Martovske ide]] [[44. p. n. e.]], što se obično podrazumeva kao 15. mart 44 p.n.e. On je zaista ubijen 15. dana '''rimskog''' mjeseca ''Martius''-a, ali to je verovatno ekvivalentno 14. martu 44 p.n.e. po julijanskom kalendaru.

Pronalaženje tačnog julijanskog ekvivalenta pred-julijanskog datuma može biti vrlo teško. Pošto imamo u suštini kompletan spisak konzula, nije teško naći julijansku godinu koja generalno odgovara pred-julijanskoj godini. Ali, naši izvori vrlo retko govore koje su godine bile proste a koje prijestupne i koliko je trajala prijestupna godina. Ipak, poznato nam je da je pred-julijanski kalendar mogao prilično odstupati od julijanskog. Dva precizna astronomska sinhronizma (datirana pomračenja Sunca) koja su nam poznata preko historičara Livija, pokazuju da su se dva kalendara [[168. p. n. e.]] razmimoilazila preko 2 mjeseca a [[190. p. n. e.]] četiri mjeseca.

Imamo više drugih naznaka koje nam pomažu da rekonstruišemo julijanski ekvivalent pred-julijanskog datuma. Prvo, znamo precizan julijanski datum za početak julijanskog kalendara (mada čak i tu ima nesigurnosti) i imamo detaljne izvore za prethodnih desetak godina, uglavnom u [[Ciceron|Ciceronovim]] pismima i govorima. Ako se ovo iskombinuje s onim što nam je poznato o funkcionisanju kalendara, naročito nundinalnom ciklusu, možemo precizno konvertovati rimske datume poslije [[58. p. n. e.]] u odnosu na početak julijanskog kalendara. Takođe, [[Livije]]ve istorije nam daju tačne rimske datume dvaju pomenutih pomračenja a također imamo i nekoliko labavih sinhronizama sa datumima u drugim kalendarima koji nam pomažu da damo približna (ponekad i tačna) rješenja za period između. Prije [[190. p. n. e.]] se usklađenost između rimskih i julijanskih godina određuje na osnovu naznaka poput datuma žetvi spomenutih u izvorima.

Kombinovanjem ovih izvora podataka, u stanju smo da procijenimo približne julijanske ekvivalente rimskih datuma unazad do početka [[Prvi punski rat|Prvog punskog rata]] [[264. p. n. e.]] Ipak, iako imamo dovoljno podataka za rekonstrukciju, broj godina prije [[45. p. n. e.]] za koje možemo sa sigurnošću konvertovati pred-julijanske rimske datume u julijanske je vrlo mali, a također je moguće nekoliko rekonstrukcija pred-julijanskog kalendara.