Razlika između verzija stranice "Kraljevina Jugoslavija"
| [pregledana izmjena] | [nepregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m robot Dodaje: hy:Հարավսլավիայի Թագավորություն |
No edit summary |
||
Red 1:
{| {{prettyinfobox}}
|+'''Kraljevina Jugoslavija (SHS)'''
<br>
'''Краљевина Југославија (СХС)'''
| style="background:white;" align="center" colspan="2" |
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" style="text-align:center; background:transparent"
| width="50%" | [[Datoteka:Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|120px|border|Zastava Kraljevine Jugoslavije]]
| width="50%" | [[Datoteka:Kingdom of Yugoslavia CoA (big).png|90px|Grb Kraljevine Jugoslavije]]
|----
| width="50%" | ([[Zastava Kraljevine Jugoslavije|Zastava]])
| width="50%" | ([[Grb Kraljevine Jugoslavije|Grb]])
|}
|----
| [[Moto]]:
| <small>''Jedan narod, jedan kralj, jedna država.''</small>
|----
| [[Himna]]:
| [[Bože pravde]] + [[Lijepa naša domovino]]+ [[Naprej zastava slave]]
|----
| align="center" colspan="2" style="border-bottom:2px solid gray;" background:white | [[Datoteka:LocationKingdom of Serbs& Croats and Slovenes.png|centar|]]
|----
| Postojala u periodu:
| [[1. decembar|1. decembra]] [[1918]]. - <br>[[29. novembar|29. novembra]] [[1945]].
|----
| [[Jezik|Zvanični jezici]]:
| [[srpsko-hrvatski jezik]] i [[slovenački jezik]]
|----
| [[Glavni grad]]:
| [[Beograd]]<br>
|----
| [[Poslednji kralj]]:
| [[Petar II Karađorđević]]
|----
| Poslednji [[Predsednik Vlade]]:
| [[Ivan Šubašić]]
|----
| [[Površina]] ([[1921]].):
| 247.542 [[kvadratni kilometar|km²]]
|----
| [[Stanovništvo]]:
| 11.984.911 ([[1921]].) <br>13.934.038 ([[1931]].)
|----
| [[Valuta]]:
| [[Jugoslovenski dinar|Dinar]] (100 [[para]])
|----
| [[Vremenska zona]]:
| [[UTC]] +1
|-
! colspan=2 align=center style="border-top:1px solid" |
[[Datoteka:Veliki_i_kraljevski_grb.PNG|220px|Veliki i mali grb Kraljevine Jugoslavije]]
|-
|}
'''Kraljevina Jugoslavija''' (od [[1. decembar|1. decembra]] [[1918]]. do [[3. oktobar|3. oktobra]] [[1929]]. '''Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca''') je bila kraljevina na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]] koja je postojala od kraja [[Prvi svetski rat|Prvog svetskog rata]] do [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]]. Zauzimala je teritoriju današnjih država [[Srbija|Srbije]], [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]], [[Republika Makedonija|Makedonije]] i [[Crna Gora|Crne Gore]], i najveći deo današnje [[Hrvatska|Hrvatske]] i [[Slovenija|Slovenije]]. Na čelu monarhije se nalazila [[dinastija Karađorđevića]].
Kraljevina SHS se graničila na severozapadu sa [[Italija|Italijom]] i [[Austrija|Austrijom]], [[Mađarska|Mađarskom]] i [[Rumunija|Rumunijom]] na severu, [[Bugarska|Bugarskom]] na istoku, [[Grčka|Grčkom]] i [[Albanija|Albanijom]] na jugu, a na zapadu je izlazila na [[Jadransko more]].
== Istorija ==
=== Nastanak ===
{{main|Nastanak Kraljevine SHS}}
Ideja da se stvori država koja bi okupljala sve ili barem većinu [[Južni Slaveni|južnoslavenskih]] naroda je postojala još od prve polovice [[19. vijek]]a, ali su joj snažan poticaj dala politička zbivanja u [[Austro-Ugarska|Austro-Ugarskoj]] i na [[Balkan]]skom poluotoku početkom [[20. vijek]]a. S jedne strane je to bila austro-ugarska [[aneksija Bosne i Hercegovine]], a s druge strane [[balkanski ratovi]], odnosno širenje teritorija Srbije i Crne Gore, koji su olakšali uvjete da se područja nastanjena Južnim Slavenima spoje u jednu širu cjelinu. Svi ti procesi su, s druge strane, postali izvor međunarodne napetosti, s obzirom da se postavilo pitanje hoće li buduća država biti novi entitet u okviru trijalistički preuređene Habsburške Monarhije ili će se stvoriti tako da se južnoslavenska područja Habsburške Monarhije otcijepe i priključe Srbiji i Crni Gori na isti način na koji je za vrijeme ''[[risorgimento|risorgimenta]]'' [[Pijemont]] ujedinio Italiju.
Ta je napetost s vremenom eskalirala do krize koja će dovesti do izbijanja [[Prvi svetski rat|Prvog svetskog rata]]. Srbija, koja se našla pod udarom Austro-Ugarske prvi put službeno iznosi stav o ujedinjenju Južnih Slavena u jednu državu kroz [[Niška deklaracija|Nišku deklaraciju]] [[7. decembar|7. decembra]] [[1914]]. godine. Već ranije, manje emigrantske grupe iz južnoslavenskih krajeva Austro-Ugarske iznose stav o nužnosti ujedinjenja sa Srbijom, da bi se konkretno organizirale u [[Jugoslovenski odbor]] u [[London|Londonu]] [[1915]]. godine, kojemu je cilj, između ostalog, i spriječavanje da Italija, koja je preko [[Londonski ugovor (1915)|Londonskog ugovora]] ušla u rat na strani [[Antanta|Antante]] nakon pobjede za nagradu dobije južnoslavenski dio Austro-Ugarske. Nakon što je Crna Gora okupirana od strane Austro-Ugarske, u emigraciji dolazi do formiranja [[Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje|Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje]] [[1917]]. godine.
Konkretni pregovori o ustrojstvu buduće države vođeni su direktno u dva navrata - na [[Krf|Krfu]] [[1917]]. godine što je rezultovalo [[Krfska deklaracija|Krfskom deklaracijom]] i u [[Ženeva|Ženevi]] [[1918]]. godine što će dovesti do [[Ženevski sporazum|Ženevskog sporazuma]]. Istovremeno se južnoslavenski političari u Austro-Ugarskoj organiziraju u Jugoslavenski klub i eksplicitno traže da se Monarhija nakon rata preuredi tako da Južni Slaveni čine jedinstvenu državnopravnu cjelinu.
Objavljivanje Wilsonovog plan od 14 točaka i proklamiranje načela o samoodređenju naroda kao temelja poratnog svijeta je dalo dodatni poticaj za zahtjeve za stvaranjem nove države, isto kao i sve izgledniji poraz Centralnih Sila. Kada se u jesen 1918. austro-ugarska vojska počela raspadati, a srpska nakon proboja solunskog fronta počela oslobađati Srbiju i Crnu Goru, u Zagrebu se fomira Narodno vijeće koje će [[29.10.]] [[1918]]. formirati [[Država Slovenaca, Hrvata i Srba|Državu Slovenaca,Hrvata i Srba]].
Istovremeno su tzv.crnogorski delegati,koji su bili izabrani nelegalno i protivno crnogorskom izbornom zakonu i Crnogorskom ustavu i pod okupacijom dotadašnjeg saveznika Kraljevine Srbije, na ''"[[Podgorička skupština|Podgoričkoj skupštini]]"'' doneli odluku o prisajedinjenju Crne Gore Srbiji. Sa druge strane, i delegati Velike narodne skupštine Vojvodine su [[25. novembar|25. novembra]] doneli odluku da se direktno pripoje Srbiji. Istovremeno se i skupština Srijema odlučila za direktno pristupanje Srbiji umjesto Državi SHS.
U takvim uvjetima u Beograd dolazi delegacija Narodnog vijeća Države SHS, koja je pod vodstvom [[dr. Ante Pavelić (zubar)|dr. Ante Pavelića]] kako bi, u skladu tzv. ''Naputkom'', sa srpskom vladom pregovarala o stvaranju zajedničke države na ravnopravnim osnovama. Međutim, postalo je jasno da Država SHS naglo gubi autoritet, a da kaos koriste italijanske, austrijske i mađarske trupe kako bi dograbile što više teriorija. U tim uvjetima delegacija Države SHS odlučuje ignorirati ''Naputak'' i što prije sklopiti sporazum o stvaranju nove države. Proglašenje stvaranja nove država je obavio regent [[Aleksandar I Karađorđević]], u ime svog oca kralja [[Petar I Karađorđević|Petra I]] [[1. decembar|1. decembra]] [[1918]]. pod imenom Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.
=== Prve godine nove države ===
[[Koruški plebiscit|Referendum je održan u austrijskoj pokrajini Koruškoj]], ali je na njemi odlučeno da [[Koruška]] ostane u sastavu [[Austrija|Austrije]]. [[Dalmacija|Dalmatinska]] luka [[Zadar]] i nekoliko dalmatinskih ostrva su pripali Italiji, koja je pokušala da [[Italijanski pokušaj okupacije Crne Gore|okupira i anektira Crnu Goru]]. Grad [[Rijeka]] je proglašen [[Slobodna Država Rijeka|Slobodnom Državom Rijekom]], ali ju je uskoro okupirala i [[1924]]. anektirala Italija. Napetosti oko granice sa Italijom su se nastavile, pošto je Italija tražila još dalmatinske obale, a Kraljevina SHS je tražila [[Istra|Istru]], deo bivšeg [[Austrijsko primorje|Austrijskog primorja]], koji je anektirala Italija, ali koji je imala značajan broj slovenačkog i hrvatskog stanovništva.
Nova vlada je pokušala da novu državu integriše politički i ekonomski, što je bio težak zadatak zbog velikih razlika u jezicima, nacionalnostima i religiji, različitim istorijama regija i veliki razlikama u ekonomskoj razvijenosti među regionima.
Odmah nakon proglašenja 1. decembra, pregovori između Narodnog vijeća (Države Slovenaca, Hrvata i Srba) i srpske vlade su rezultovale sporazumom oko nove vlade kojom bi predsedavao [[Nikola Pašić]]. Međutim, kada je ovo poslato regentu na usvajanje, ono je odbijen i tako je izazvao prvu krizu vlade u novoj državi. Sve stranke su ovo označile kao kršenje parlamentarnih principa, ali je kriza prevaziđena kada su se sve strane složile da zamene Pašića [[Stojan Protić|Stojanom Protićem]] koji je bio vodeći član Pašićeve [[Narodna radikalna stranka|Narodne radikalne stranke]]. Nova vlada je stvorena [[20. decembar|20. decembra]] 1918.
U ovom perioda pre izbora za Ustavotvornu skupštinu, Privremeno predstavništvo je služilo kao parlament koji su formirali delegati iz raznih izabranih tela koja su postojala pre stvaranja države. Udruživanjem stranaka kombinovanjem nekoliko članova srpske opozicija sa strankama iz bivše Austro-Ugarske je dovela do stvaranja nove [[Demokratska stranka (Jugoslavija)|Demokratske stranke]], koja je dominirala Privremenim predstavništvom i vladom.
Pošto je Demokratska stranka predvođena [[Ljubomir Davidović|Ljubomirom Davidovićem]] zagovarala vrlo centralizovan program, nekoliko hrvatskih delegata je prešlo u opoziciju. Međutim, ni radikali nisu bili srećni pošto su imali samo tri ministra naspram 11 Demokratske stranke i [[16. avgust]]a [[1919]]. Stojan Protić je podneo ostavku. Ljubomir Davidović je onda osnovao kaoliciju sa [[Socijaldemokratska stranka|Socijaldemokratskom strankom]]. Ova vlada je imala većinu, ali kvorum u Privremenom predstavništvu je bio polovina plus 1 glas. Opozicija je počela da bojkotuje parlament, a pošto se vlada nije mogla osloniti da će se sve njene pristalice pojaviti, postalo je nemoguće da vlada zakaže sednicu u skupštini sa dovoljnim brojem poslanika. Davidović je uskoro podneo ostavku, ali pošto niko drugi nije mogao da formira vladu, on je opet postao premijer. Pošto je opozicija nastavila sa bojkotom, vlada je odlučila da vlada preko uredbi. Ovo je bilo napadnuto od strane opozicije koja je počela da naziva sebe "skupštinska zajednica". Davidović je shvatio da je stanje neodrživo i zatražio od kralja da odmah zakaže izbore za ustavotvornu skupštinu. Kada je kralj Petar odbio, Davidović nije imao izbora osim da podnese ostavku.
Skuštinska zajednica je sada formirala vladu predvođenu Stojanom Protićem posvećenu uspostavljenju parlamentarnih normi i slabljenju centralizacije prethodne vlade. Njihovo protivljenje programu radikalne agrarne reforme prethodne vlade ih je takođe ujedinilo. Pošto je nekoliko manjih grupa i pojedinaca promenilo stranu, sada je Protić imao malu većinu. Međutim, i Demokratska stranka i socijaldemokrate su sada bojkotovale skupštinu i Protić nije mogao da računa na kvorum. Otuda je i Skupštinska zajednica, sada u vladi, bila primorana da vlada uredbama.
Skupštinsku zajednicu je tako kršenje osnovnih principa oko kojih su se okupili stavilo u izuzetno težak položaj. U aprilu [[1920]]. izbili su veliki radnički protesti, koji su uključivali štrajk železničara. Ovo je nateralo dve najveće stranke da prevaziđu svoje razlike. Nakon uspešnih pregovora Protić je podneo ostavku kako bi se stvorila nova vlada kojom je predsedavao neutralna figura [[Milenko Vesnić]]. Socijaldemokrate nisu sledili svoje bivše saveznike jer su bili protiv antikomunističkih mera kojima se bavila nova vlada.
Kontroverze koje su ranije podelile stranke su još uvek bile aktuelno pitanje. Demokratska stranka je nastavila da zagovara svoj program centralizacije i potrebe za radikalnom agrarnom reformom. Nesuglasice oko izbornog zakona su konačno dovele do toga da Demokratska stranka glasa protiv vlade i vlada je pala. Iako na ovom zasedanje nije bilo dovoljno prisutnih, Vesnić je to iskoristio kao izgovor da podnese ostavku. Njegova akcija je dala rezultat koji je očekivao i Narodna radikalna stranka se složila da prihvati potrebu za centralizacijom, dok se Demokratska stranka složila da se odrekne svojih zahteva za agrarnu reformu i Vesnić je opet bio na čelu vlade. Hrvatska zajednica i [[Slovenska ljudska stranka (1892)|Slovenska ljudska stranka]] nisu bile srećne zbog prihvatanja centralizacije od strane radikala, kao ni Stojan Protić, koji se povukao iz vlade zbog ovog pitanja.
U septembru 1920. su izbili seljački nemiri u Hrvatskoj, čiji je neposredan povod bilo žigosanje stoke. Hrvatska zajednica je za ovo okrivila centralizovanu politiku vlade, a posebno ministra [[Svetozar Pribićević|Svetozara Pribićevića]].
Jedan od nekoliko zakona koje je usvojilo Privremeno predstavništvo je bio izborni zakon za Ustavotvornu skupštinu. Tokom pregovora koji su prethodili osnivanju nove države bilo je dogovoreno da će glasanje biti tajno i zasnovano na opštem pravu glasa. Socijaldemokrate i Slovenska ljudska stranka su podržavale pravo glasa za žene, dok su se radikali protivili. Demokratska stranka je bila za tu ideji, ali joj se nije dovoljno posvetila, pa ovaj predlog nije prošao. Proporcionalno predstavništvo je prihvaćeno kao princip, ali je izabrani sistem favorizovao velike stranke o stranke sa jakom regionalnom podrškom.
Izbori [[28. novembar|28. novembra]] [[1920]]. Kada su glasovi prebrojani, Demokratska stranka je osvojila najviše sediša, više od radikala, ali tek nekoliko više. Za stranku koja je bila dominantna u Privremenom predstavništvu to je značilo poraz. Dalje, oni su prošli još gore u svim bivšim austro-ugarskim krajevima. To je poljuljalo njihovo verovanje da njihova centralistička politika predstavlja volju Jugoslovena kao celine. Ni radikali nisu bolje prošli u tim krajevima, ali je to njima predstavljao mnogo manji problem jer su otvoreno istupali kao srpska partija. Dramatičniji uspeh su postigle dve anti-sistemske partije. Vođstvo [[Hrvatska republikanska seljačka stranka|Hrvatske republikanske seljačke stranke]] je bilo pušteno iz zatvora tek kada je izborna kampanja već počela, ali prema nekim istoričarima ovo im je više pomoglo nego aktivna kampanja. Drugi dobitnici su bili [[Komunistička partija Jugoslavije|komunisti]], koji su bila treća stranka po jačini u skupštini i koji su prošli izuzetno dobro u Makedoniji. Za razliku od ostalih stranaka u kraljevini, KPJ je bila revolucionarna, i podržavala je mnoge štrajkove, demonstracije, pa čak i terorističke činove. Prekretnica je bio štrajk rudara u Husinu pored [[Tuzla|Tuzle]], kada su ubijen jedan policajac i četiri rudara. Zato je vlada, na predlog ministra unutrašnjih poslova [[Milorad Drašković|Milorada Draškovića]], [[30. decembar|30. decembra]] [[1929]]. izdala [[Obznana|Obznanu]], kojom je privremeno zabranjena KPJ. Jedina legalna komunistička aktivnost je bilo angažovanje u Ustavotvornoj skupštini. Ostatak mesta u skupštini su zauzele manje stranke koje su, u najboljem slučaju, bile skeptične prema centralističkoj platformi Demokratske stranke.
Rezultati izbora su stavili Nikolu Pašića u izuzetno povoljnom položaju, pošto Demokratska stranka nije imala izbora, osim da udruži sa radikalima, ukoliko je želela da njihov koncept centralističke države prođe. Sa druge strane, Pašić je uvek bio oprezan da drži otvorenom opciju u odnosima sa hrvatskom opozicijom. Demokrate i radikali zajedno nisu bili dovoljno jaki da sami donesu ustav, pa su napravili koaliciju sa [[Jugoslovenska muslimanska organizacija|Jugoslovenskom muslimanskom organizacijom]]. Ova stranka je tražila i dobila ustupke oko očuvanja Bosne u njenim granicama i oko toga kako će agrarna regorma uticate na muslimanske zemljoposednike u Bosni.
Pošto je HRSS odbila da se zakune na odanost kralju, pošto je ovo značilo da će država ostati monarhija (nešto za šta su se oni borili da samo birači mogu da odluče), oni nisu mogli da zauzmu svoje mesta u skupšitini. Iako je većina opozicije zauzela svoja mesta u parlamentu, oni su vremenom objavljivali bojkot, tako da je vremenom bilo samo nekoliko glasova protiv. Međutim, ustav je tražio 50% plus jedan glas da bude usvojen bez obzira koliko će biti glasova protiv. Samo je ustupak Džemetu - koji su bila grupa muslimana sa Makedonije i Kosova - omogućio da ustav bude usvojen.
=== Od Vidovdanskog ustava do šestojanuarske diktature ===
[[Vidovdanski ustav|Ustav]] je usvojen na [[Vidovdan]] [[28. jun]]a [[1921]], koji je uspostavio [[unitarna država|unitarnu]] monarhiju. Ovo nije odgovaralo komunistima, pa su organizovali neuspešan atentat na kralja Aleksandra I Karađorđevića. Zbog toga se pojačala kampanja protiv komunističke ideje, koja je bilo vrlo prihvaćena kod radnika i studenata, kao i kod seljaka. Komunisti su želeli da se osvete Draškoviću za Obznanu, pa su ga ubili [[21. jul]]a [[1921]]. Kao rezultat ovoga usvojen je [[Zakon o zaštiti javne bezbednosti i poretka u državi]], koji je zabranio Komunističku partiju i svaku komunističku aktivnost. Vidovdanskim ustavom su napušteni tradicionalni regioni pre Prvog svetskog rata, a zamenjeni su sa 33 novih administrativnih [[oblasti]], kojima se upravljalo iz centra oko kog su uspostavljene.
Srpski političari su smatrali Srbiju za standarnog nosioca jugoslovenskog jedinstva, kao što je [[Pijemont]] bio za Italiju ili [[Pruska]] za [[Nemačko Carstvo]]. Tokom narednih godina, hrvatski otpor srpskoj centralističkoj politici se nastavio. Stjepan Radić, vođa HRSS, je bio uhapšen iz političkih razloga. Pušten je [[1925]]. i vratio se u skupštinu.
U proleće 1928, Stjepan Radić i Svetozar Pribićević su vodili ogorčenu borbu protiv usvajanja [[Neptunska konvencija|Neptunske konvencije]] sa Italijom. Za ovo su mobilisali nacionalističku opoziciju u Srbiji, ali su isprovocirali nasilnu reakciju vladajuće većine, uključujući i pretnje smrću. 20. juna 1928, radikalski poslanik iz Crne Gore [[Puniša Račić]], isporovociran komentarima članova [[Hrvatska pučka seljačka stranka|Hrvatske seljačke stranke]] (bivše HRSS), je [[Atentat u Narodnoj skupštini|pucao]] u pet njenih članova, uključujući i njenog vođu Stjepana Radića. Dvojica poslanika su odmah preminula, dok je Stjepan Radić smrtno ranjen.
Opozicija se sada kompletno povukla iz skupštine, izjavivši da se neće vratiti u skuptšinu u kojo je ubijeno nekoliko njenih poslanika i tražili su nove izbore. [[1. avgust]]a, na sastanku u Zagrebu, su osudili Deklaraciju od 1. decembra i zatražili da se pregovori o ujedinjenjeu počnu ispočetka. Stjepan Radić je preminuo [[8. avgust]]a [[1928]].
===Šestojanuarska diktatura===
{{Poseban članak|Šestojanuarska diktatura}}
[[Datoteka:Kralj aleksandar1.jpg|thumb|right|Kralj Aleksandar Karađorđević]]
Nedugo nakon toga, [[6. januar]]a [[1929]], koristeći kao izgovor političku krizu koju su izazvala ubistva, kralj Aleksandar je ukinuo ustav, raspustio skupštinu i uveo ličnu diktaturu. Takođe je [[3. oktobar|3. oktobra]] promenio ime države u '''Kraljevina Jugoslavija''' i promenio unutrašnju podelu sa 33 oblasti na 9 [[Banovine Kraljevine Jugoslavije|banovina]].
Banovine u Kraljevini Jugoslaviji bile su:
* [[Dravska banovina]]
* [[Drinska banovina]]
* [[Dunavska banovina]]
* [[Moravska banovina]]
* [[Primorska banovina]]
* [[Savska banovina]]
* [[Vardarska banovina]]
* [[Врбаска бановина|Vrbaska banovina]]
* [[Zetska banovina]]
* [[Savska banovina]]
Kralj Aleksandar objavio je novi [[Septembarski ustav|ustav]], koji je preneo izvršnu vlast na kralja. Predviđeno je da na izborima važi opšte pravo glasa (iako ono još nije uključivalo žene). Odredba o tajnom glasanju je odbačena, a pritisak na javne radnike da glasaju za vladajuću stranku će biti osobina svih izbora održanih pod Aleksandrovim ustavom. Dalje, polovinu Gornjeg doma je direktno imenovao kralj, a predlog zakona je mogao postati zakon nakon usvajanja u jednom domu i takođe ako ga odobri kralj.
Hrvatski otpor novom režimu je bio jak i krajem [[1932]]. Hrvatska seljačka stranka je objavila Zagrebački manifest koji je zahtevao "kraj srpske dominacije i diktature". Režim je na ovom reagovao zatvaranjem mnogih političkih protivnika, uključujući novog vođu Hrvatske seljačke stranke [[Vladko Maček|Vladka Mačeka]]. Uprkos ovim merama, opozicija diktaturi je nastavljena, dok su Hrvati tražili rešenje "Hrvatskog pitanja". Krajem 1934, kralj je planirao da oslobodi Mačeka iz zatvora, sprovede demokratske reforme i pokuša da nađe zajednički jezik između Srba i Hrvata.
Međutim, kralj je [[Atentat u Marselju|ubijen]] u [[Marselj]]u [[9. oktobar|9. oktobra]] [[1934]], od strane pripadnika [[VMRO]]-a [[Vlado Černozemski|Vlade Černozemskog]], u zaveri jugoslovenske emigracije i radikalnih elemenata zabranjenih političkih partija u saradnji sa hrvatskom ekstremno-desničarskom [[Ustaše|ustaškom]] organizacijom.
=== Regentstvo ===
Pošto je najstariji Aleksandrov sin [[Petar II Karađorđević|Petar]] bio maloletan, tročlano namesništvo, određeno po Aleksandrovoj želji, je preuzelo ulogu kralja. Namesništvom je dominirao kraljev brat knez [[knez Pavle Karađorđević|Pavle Karađorđević]].
<!--Ovde bi trebalo smestiti Milana Stojadinovica-->
Krajem [[1930e|30ih]], unutrašnje tenzije su nastavile da rastu srpskim i hrvatskim težnjama za uspostavljanjem etničkih federalnih jedinica. Srbi su želeli da se današnja Makedonija, Vojvodina, Crna Gora ujedini sa srpskim zemljama, dok su Hrvati tražili Dalmaciju i deo Vojvodine. Obe strane su tražile teritoriju današnje Bosne i Hercegovine. Ekspanzija [[nacistička Nemačka|nacističke Nemačke]] [[1938]]. je dala novi podstrek naporima da se reše ovi problemi. Knez Pavle je 1939. imenovao [[Dragiša Cvetković|Dragišu Cvetkovića]] za novog premijera, sa ciljem postizanja sporazuma sa hrvatskom opozicijom. Prema [[Sporazum Cvetković-Maček|ovom sporazumu]], Vladko Maček je postao potpredsednik vlade Jugoslavije i svorena je autonomna [[Banovina Hrvatska]] sa svojim [[Hrvatski sabor|Hrvatskim sabor]]om.
Ove promene nisu zadovoljile Srbe koji su bili zabrinuti za status srpske manjine u novoj Banovini Hrvatskoj i koji su želeli još Bosne i Hercegovine kao srpsku teritoriju. Hrvatske nacionaliste ustaše su takođe bile nezadovoljne bilo kojim rešenjem koji je bio manji od pune nezavisnosti Hrvatske sa celom Bosnom i Hercegovinom.
==Kadrovska politika==
Promatrajući kadrovsku politiku iz današnjosti većina neSrba bi nazvalo Kraljevinu Jugoslaviju nekom verzijom [[Velika Srbija|Velike Srbije]] pošto su tada samo pripadnici srpskog naroda dobivali najviše državne pozicije. Statistika razdoblja 1918 - 1941. glasi ovako:
*premijer je bio srpske nacionalnosti u 264 od 268 mjeseci postojanja kraljevine.
*ministar armije je uvijek bio Srbin
*ministar mornarice je uvijek bio Srbin
*ministar unutrašnjih poslova je bio Srbin u 240 od 268 mjeseci
*ministar vanjskih poslova u 247 od 268 mjeseci
*ministar pravde u 237 od 268 mjeseci.
U doba kada je bio takav nacionalni sastav najvažnijih državnih ministara Srbi su činili približno 40 % državnog stanovništva [http://books.google.com/books?id=FTw3lEqi2-oC&printsec=frontcover&dq=Ramet&lr=&as_brr=3&hl=hr&cd=5#v=onepage&q=State%20of%20Slovenes%2C%20Croats%2C%20and%20Serbs&f=false]
=== Nestanak ===
{{Poseban članak|Aprilski rat}}<br>
{{Poseban članak|Drugi svetski rat u Jugoslaviji}}
[[Datoteka:Fascist occupation of yugoslavia-sr.png|thumb|300px|Okupaciona podela Jugoslavije u Drugom svetskom ratu]]
Plašeći se invazije [[Sile Osovine|sila Osovine]] u [[Drugi svetski rat|Drugom svetskom ratu]], knez Pavle je potpisao pristupanje [[Trojni pakt|Trojnom paktu]] [[25. mart]]a [[1941]], obavezavši se na saradnju sa silama Osovine. Zbog ovoga su se održale masovne demonstracije u [[Beograd]]u, i [[27. mart]]a, vlada je zbačena vojnim pučem uz podršku [[Velika Britanija|Velike Britanije]]. 18-godišnji kralj Petar II Karađorđević je preuzeo vlast, dok je general [[Dušan Simović]] postao premijer, a Jugoslavija je ''de facto'' povukla svoju podršku silama Osovine, a da nije zvanično napustila Trojni pakt. Iako se nova vlada suprotstavila Nemačkoj, plašili su se da, ako [[Adolf Hitler|Hitler]] napadne Jugoslaviju, Velika Britanija neće biti u mogućnosti da pomogne. Bez obzira na ovo, sile Osovine su napale Jugoslaviju [[6. april]]a i brzo je pokorili. Kraljevska porodica, uključujući kneza Pavla, je pobegla u inostranstvo.
Uskoro su sile Osovine podelile Kraljevinu Jugoslaviju u nekoliko oblasti: Mađarska i Bugarska su anektirale neke pogranične krajeve, na području Hrvatske i Bosne je uspostavljena [[Nezavisna Država Hrvatska]], a ostatak srpske zemlje je stavljen pod upravu [[Milan Nedić|Milana Nedića]], koji je još uvek priznavao Petra II za kralja.
Petar II, koji je pobegao u inostranstvo, je još uvek od strane saveznika smatran za kralja. Međutim, tokom [[Drugi svetski rat u Jugoslaviji|rata]], efektivna vlast je prešla u ruke [[Josip Broz Tito|Titovih]] [[komunizam|komunističkih]] [[Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije|partizana]]. [[16. jun]]a [[1944]]. je potpisan [[Sporazum Tito-Šubašić]], koji je ujedinio dve paralelne vlade. Početkom 1945, kada su Nemci proterani iz Jugoslavije, monarhija je bila zvanično obnovljena, ali su nove komunističke vlasti [[2. decembar|2. decembra]] 1945. proglasili [[Federativna Narodna Republika Jugoslavija|Federativnu Narodnu Republiku Jugoslaviju]]. Nova Jugoslavija je pokrivala otprilike istu teritoriju kao i kraljevina.
==Spoljna politika==
===Pro-saveznička vlada===
Kraljevina je održavala bliske odnose sa [[Antanta|Saveznicima iz Prvog svetskog rata]], posebno sa tradicionalnim saveznicima [[Francuska|Francuskom]] i Velikom Britanijom između [[1920]]. i [[1934]].
===Mala Antanta===
Kraljevina SHS je osnovala [[Mala Antanta|Malu Antantu]] sa [[Čehoslovačka|Čehoslovačkom]] i Rumunijom od 1920. do 1921. da si sprečila mogućnost da Mađarska povrati teritorije koje je izgubila nakon Prvog svetskog rata. Savez se uskoro raspao pošto Kraljevina SHS nije učestvovala u akcijama Rumunije i Čehoslovačke protiv Mađarske.
===Balkanski savez===
Kraljevina SHS je 1924. formirala balkanski blok sa [[Grčka|Grčkom]], Rumunijom i [[Turska|Turskom]] čiji je zadatak bio da održi ravnotežu na Balkanskom poluostrvu. Savez je ozvaničen [[9. februar]]a 1934, kada je postao [[Balkanska Antanta]]. Sa ubistvom kralja Aleksandra u Marselju i promenom jugoslovenske spoljne politike, savez se raspao.
===Sporazum o prijateljstvu===
[[Fašizam|Fašistička]] Kraljevina Italija je imala teritorijalne pretenzije protiv Kraljevine Jugoslavije, i osnovala je savez sa državama koje su imale slične državničke planove, pod velikim uticajem Italije i/ili fašizma: Albanijom, Mađarskom, Rumunijom i Bugarskom. Saradnja sa Velikom Britanijom i Francuskom je učinila da se Italija povuče iz saveza 1927. Kao odgovor na rastući italijanski ekspanzionizam, kraljevska jugoslovenska vlada je 1927. potpisala Sporazum o prijateljstvu i saradnji sa Velikom Britanijom i Francuskom.
===Profašistički period===
Nakon ubistva kralja Aleksandra, vlada [[Milan Stojadinović|Milanda Stojadinovića]] je promenila svoju spoljnu politiku ka saradnji sa fašističkom Italijom.
== Demografija ==
Zvanični narodi u državi su bili Srbi, Hrvati i Slovenci sve do [[1929]]. godine kada su svi, odlukom kralja Aleksandra, postali jedna nacija - [[Jugosloveni]].
===Sastav stanovništva na popisu iz [[1921]]. (baziran na govornom jeziku)===
*[[srpsko-hrvatski]]: 8.911.509 (74,36%)
: Srbi: 44,57%
: Hrvati: 23,50%
: Muslimani: 6,29%
*[[slovenački]]: 1.019.997 (8,51%)
*[[češki]]: 115.532 (0,96%)
*[[rusinski]]: 25.615 (0,21%)
*[[poljski]]: 14.764 (0,12%)
*[[ruski]]: 20.568 (0,17%)
*[[mađarski]]: 467.658 (3,90%)
*[[nemački]]: 505.790 (4,22%)
*''[[albanski|arnautski]]'' [[Arnauti_(Albanci)|<sup>[1]</sup>]]: 439.657 (3,67%)
*[[turski]]: 150.322 (1,26%)
*[[rumunski]]: 231.068 (1,93%)
*[[italijanski]]: 12.553 (0,11%)
*ostali: 69.878 (0,58%)
===Struktura stanovništva po veroispovesti prema popisu iz [[1921]]. godine===
*[[pravoslavlje|pravoslavna]]: 5.593.057 (46,67%)
*[[Rimokatolička crkva|rimokatolička]]: 4.708.657 (39,29%)
*[[Katoličke crkve istočnog obreda|grkokatolička]]: 40.338 (0,34%)
*evangelistička: 229.517 (1,91%)
*[[Islam|muslimanska]]: 1.345.271 (11,22%)
*[[Judaizam|jevrejska]]: 64.746 (0,54%)
*ostale: 1.944 (0,02%)
*bez konfesije: 1.381 (0,01%)
==Podela==
Od 1918. do 1922. Kraljevina SHS je nastavila da bude podeljena prema predratnoj podeli Austro-Ugarske i bivših nezavisnih balkanskih država Srbije i Crne Gore.
===Oblasti===
Vidovdanski ustav iz 1921. je uspostavio Kraljevinu SHS kao unitarnu državu, i, od 1923, 33 novim administrativnim oblastima je upravljano iz grada oko kog su osnovane. Nova podela nije imala veze sa prethodnom, s izuzetkom Bosne i Hercegovine, gde su temeljem tzv ''turskog paragrafa'' oblasti sastavljene tako da se sastoje samo od njene predratne teritorije. Teritorija je bila podeljena na oblasti:
{|
|
# [[Banja Luka]]
# [[Beograd]]
# [[Bitolj]]
# [[Bihać]]
# [[Valjevo]]
# [[Vranje]]
# [[Vukovar]]
# [[Dubrovnik]]
# [[Zagreb]]
# [[Zaječar]]
# [[Karlovac]]
|
#<li value="12"> [[Kragujevac]]
# [[Kruševac]]
# [[Ljubljana]]
# [[Maribor]]
# [[Mostar]]
# [[Niš]]
# [[Novi Sad]]
# [[Osijek]]
# [[Požarevac]]
# [[Priština]] <!--(Kosovska oblast)-->
# [[Sarajevo]]
|
#<li value="23"> [[Skoplje]]
# [[Smederevo]]
# [[Split]]
# [[Travnik]]
# [[Tuzla]]
# [[Ćuprija (mesto)|Ćuprija]]
# [[Užice]]
# [[Cetinje]] <!--(Zetska oblast)-->
# [[Čačak]]
# [[Šabac]]
# [[Štip]]
|}
===Banovine===
{{Poseban članak|Banovine Kraljevine Jugoslavije}}
[[Datoteka:Banovine kj.jpg|thumb|300px|[[Banovine Kraljevine Jugoslavije]]]]
Od 1929. godine, nakon proglašenja Kraljevine Jugoslavije, država se administrativno deli na banovine:
* [[Dravska banovina]], sedište [[Ljubljana]] (1929-1941)
* [[Banovina Hrvatska]], sedište [[Zagreb]] (1939-1941)
** [[Savska banovina]], sedište Zagreb (1929-1939)
** [[Primorska banovina]], sedište [[Split]] (1929-1939)
* [[Врбаска бановина|Vrbaska banovina]], sedište [[Banja Luka]] (1929- 1941)
* [[Drinska banovina]], sedište [[Sarajevo]] (1929-1941)
* [[Zetska banovina]], sedište [[Cetinje]] (1929-1941)
* [[Dunavska banovina]], sedište [[Novi Sad]] (1929-1941)
* [[Moravska banovina]], sedište [[Niš]] (1929-1941)
* [[Vardarska banovina]], sedište [[Skoplje]] (1929-1941)
* Grad [[Beograd]] sa [[Zemun]]om i [[Pančevo]]m čine zasebnu administrativnu jedinicu
Kao ustupak Hrvatima u Jugoslaviji, Banovina Hrvatska je nastala 1939. spajanjem Primorske i Savske banovine, sa pojedinim delovima Vrbaske i Zetske banovine.
==Vanjski link==
*[http://www.geocities.com/dugtho/yugconst19310903.html Tekst Oktroiranog Ustava iz 1931] {{SiJez|en}}
* [http://geociti.es/CapitolHill/Rotunda/2209/Yugoslavia.html Kingdom of Yugoslavia] - Spiskovi premijera, ministara u važnijim resorima i okupacionih komandanata {{en}}
{{Jugo-kronologija}}
{{Commonscat|Kingdom of Yugoslavia}}
[[Kategorija:Jugoslavija]]
[[Kategorija:Bivše države
[[Kategorija:Istorija Srbije]]
[[Kategorija:Povijest Hrvatske]]
[[Kategorija:Historija Slovenije]]
[[Kategorija:Historija Bosne i Hercegovine]]
[[Kategorija:Istorija Crne Gore]]
[[Kategorija:Istorija Makedonije]]
[[Kategorija:Karađorđevići]]
[[Kategorija:Baranjski leksikon-Historija]]
[[ar:مملكة يوغسلافيا]]
[[be-x-old:Каралеўства Югаславія]]
[[bg:Кралство Югославия]]
[[bs:Kraljevina Jugoslavija]]
[[da:Kongeriget Jugoslavien]]
[[de:Königreich Jugoslawien]]
Line 47 ⟶ 330:
[[ro:Regatul Iugoslaviei]]
[[ru:Королевство Югославия]]
[[sl:Kraljevina Jugoslavija]]
[[sr:Краљевина Југославија]]
| |||