Napoléon Bonaparte

Napoléon Bonaparte (italijanski: Napoleone Buonaparte; 15. august 1769. - 5. maj 1821.) je bio francuski državnik i vojni zapovjednik tokom Francuske revolucije gdje je predvodio nekoliko uspješnih vojnih kampanja tokom Revolucionarnih ratova. Bio je car Francuske kao Napoleon I od 1804. do 1814. godine i ponovo 1815. godine tokom Rata sedme koalicije. Dominirao je europskim i svjetskim poslovima više od deset godina vodeći Francusku protiv niza koalicija tokom Napoleonovih ratova. Zahvaljujući pobjedama u Napoleonovim ratovima stvorio je ogromno carstvo koje je vladalo većim dijelom kontinentalne Evrope do konačnog sloma 1815. godine. Smatra se jednim od najvećih vojnih komandanata u historiji jer se njegovi ratovi i kampanje danas izučavaju na vojnim školama širom svijeta. Njegova politička i kulturna zaostavština ga je učinila jednom od najslavnijih i najkontroverznijih političkih ličnosti u historiji. Napoléon bio je također prvi predsjednik Italije u historiji, od 26. januara 1802. do 17. marta 1805.

Napoleon I
Napoléon Bonaparte
Car Francuske
Vladavina	20. mart 1804 - 6. april 1814 1. mart 1815 - 22. juni 1815
Prethodnik	Konzulat sa Napoleonom na čelu prethodni monarh: kralj Luj XVI
Nasljednik	de jure Napoleon II de facto Luj XVIII
Krunidba	2. decembar 1804
Supružnik	Jozefina de Beauharnais Marija Luiza od Parme
Djeca	Napoleon II
Dinastija	Bonaparte
Otac	Carlo Buonaparte
Majka	Letizia Ramolino
Rođenje	15. august 1769 Korzika
Smrt	5. maj 1821 Sveta Helena

Rođen je na Korzici u relativno skromnoj porodici italijanskog porijekla nekoliko mjeseci nakon što je ostrvo pripojila Kraljevina Francuska. Služivši kao artiljerijski oficir u Francuskoj kraljevskoj vojsci, tokom Francuske revolucije se naglo popeo kroz vojne redove postavši general u 24. godini. Tada mu je francuski direktorij dao komandu nad francuskom vojskom stacioniranom u Italiji koja je potisnula Vendemerski ustanak protiv vlade. Sa 26 godina je započeo svoju prvu vojnu kampanju protiv Austrije i italijanskih kraljeva gdje je pobijedivši u gotovo svakoj bici zauzeo Apeninsko poluostrvo i uspostavio "sestrinske republike" sa lokalnom podrškom. Vojna invazija na Egipat 1798. godine mu je poslužila za organiziranje državnog udara u novembru 1799. godine kada je postao prvi konzul republike. Nakon potpisivanja Amijenskog mira 1802. godine, Napoleon je francusku koloniju Louisianu prodao SAD-u čime je pokušao vratiti ropstvo u francuske karipske kolonije. Međutim, dok je uspostavljao obnovu ropstva na istočnim Karibima, kolonija Saint-Domingue ili "Biser Antila" je postala nezavisna država Haiti 1804. godine. Njegova ambicioznost ga je potaknula da postane prvi francuski car čime je došao u sukob sa Trećom koalicijom 1805. godine. Napoleon je razbio ovu koaliciju odlučujućim pobjedama kod Ulma i historijskim trijumfom nad Rusijom i Austrijom u bici kod Austerlitza što je dovelo do raspada Svetog Rimskog carstva. Nakon toga je formirao francusko-perzijski savez i francusko-indijski savez sa sultanom Misira Tipuom kako bi tokom Anglo-misirskih ratova pobijedio Britance u Indiji. Zabrinuti zbog velike francuske ekspanzije, Četvrta koalicija je 1806. godine objavila rat Napoleonu. Međutim, on je brzo pobijedio Prusku u bici kod Jene  i umarširao sa svojom Velikom armijom duboko u istočnu Europu i uništio Ruse u bici kod Friedlanda 1807. godine. Francuska je tada prisilila poraženu Četvrtu koaliciju na potpisivanje nepovoljnog Tilzitskog mira 1807. godine. Austrijanci i Britanci su ponovo 1809. godine napali Francuze tokom rata Pete koalicije, ali je Napoleon učvrstio svoju nadmoć nad Europom nakon trijumfa u bici kod Vagrama.

Kako bi proširio kontinentalnu blokadu, Napoleon je zauzeo Pirinejsko poluostrvo i proglasio svog brata Josipa kraljem Španije zbog čega su se španci i portugalci pobunili uz britansku podršku. Španski rat za nezavisnost je trajao šest godina i bio je poznat po svojim brutalnim gerilskim borbama koji su kulminirali savezničkom pobjedom. Porast poljskog nacionalizma i ekonomskih efekata kontinentalne blokade su dovele do ponovnog sukoba sa Rusijom. Velika invazija na Rusiju 1812. godine je dovela do katastrofalnog kolapsa francuske vojske zbog rasprostranjenog razaranja ruskih gradova. To je dovelo do stvaranja Šeste koalicije između Rusije, Pruske i Austrije 1813. godine. Dugotrajna vojna kampanja protiv Napoleona je kulminirala velikom savezničkom pobjedom u bici kod Leipziga u oktobru 1813. godine. Naredne godine su saveznici napali Francusku i zauzeli Pariz prisiljavajući Napoleona na abdikaciju. Nakon njegovog egzila na ostrvo Elba i vraćanja dinastije Bourbon na vlast, Francuska je izgubila većinu teritorija koje je osvojila tokom revolucije. Međutim, Napoleon je pobjegao sa ostrva Elba u februaru 1815. godine i ponovo preuzeo kontrolu nad Francuskom. Saveznici su odgovorili formiranjem Sedme koalicije koja je porazila Napoleona u bici kod Waterlooa u junu 1815. godine. Kraljevska mornarica je tada spriječila njegov planirani bijeg u SAD, pa se predao Britancima koji su ga protjerali na udaljeno ostrvo Sveta Helena u južnom Atlantiku gdje je umro šest godina kasnije u 51. godini.

Napoleon je svojim uticajem donio liberalne reforme mnogim teritorijama koje je osvojio i kontrolirao, poput Niskih zemalja, Švicarske i velikih dijelova današnje Italije i Njemačke. Sproveo je temeljnu liberalnu politiku u Francuskoj i širom zapadne Europe gdje je njegov Napoleonov zakonik utjecao na pravne sisteme više od 70 nacija širom svijeta. Britanski historičar Andrew Roberts smatra da je "ideje koje podupiru naš moderni svet - meritokratija, jednakost pred zakonom, imovinska prava, vjerska tolerancija, moderno sekularno obrazovanje i finansije - Napoleon podržao, konsolidovao, kodifikovao i geografski proširio. Njima je dodao racionalnu i efikasnu lokalnu upravu, zaustavljanje ruralnog razbojništva, poticanje nauke i umjetnosti, ukidanje feudalizma čime je došlo do najvećeg kodificiranja zakona od pada Rimskog carstva".

Biografija

Kao dijete korzičkog plemića Carlo Maria di Buonaparte i majke Maria Letizia Ramolino, školovao se na francuskoj vojnoj akademiji i francusku revoluciju dočekao s činom artiljerijskog kapetana. U francuskim revolucionarnim ratovima brzo je napredovao do čina generala i godine 1796. dobio zapovjedništvo nad francuskim snagama koje su jug zemlje trebale braniti od Austrijanaca iz Italije. Zahvaljujući svom britkom umu u nizu bitaka i vještih manevara porazio je nadmoćne austrijske trupe, osvojio sjevernu Italiju i prisilio Austriju na sklapanje mira u Campo Formiu.

Njegovi vojni uspjesi i naglo stečena popularnost učinili su ga favoritom političara i narodnih masa koji su željeli stabilnost nakon godina revolucionarne anarhije i nasilja. Godinu dana nakon pohoda u Egipat, Napoléon je godine 1799. izveo državni udar poslije kojeg se proglasio prvim konzulom i zaveo ličnu diktaturu. Godine 1804. proglasio se francuskim carem.

Napoléonova vladavina bila je obilježena sukobom Francuske s Ujedinjenim Kraljevstvom, koji je trajao od godine 1793. do mira u Amiensu 1802. Godinu dana kasnije sukob je ponovno eskalirao i Napoléon se, nakon poraza u pomorskoj bici kod Trafalgara i kraha planova za invaziju Britanskih ostrva, morao obračunati s britanskim kontinentalnim saveznicima. Godine 1805. u bici kod Austerlitza porazio je i pokorio Austriju, godine 1806. nakon bitke kod Jene isto je učinio s Pruskom te formalno okončao Sveto rimsko carstvo, da bi nakon pobjede nad Rusima kod Friedlanda 1807. godine sklopio savez s ruskim carom Aleksandrom i ustanovio tzv. Kontinentalni sistem, čiji je cilj bio ekonomskim embargom poraziti Britaniju.

U tom trenutku Napoléon je bio na vrhuncu moći, ali je samo godinu dana kasnije sebi dopustio da bude umiješan u dinastički sukob u savezničkoj Španiji. Francuska vojna intervencija i postavljanje Napoléonovog brata za kralja dovela je do općenarodnog otpora, pojave španske gerile i prvih ozbiljnih francuskih poraza. Godine 1809. ohrabrena Austrija je objavila rat Francuskoj što je dovelo do kratkog, ali vrlo krvavog pohoda tokom kojeg je u bici kod Asperna Napoléon po prvi put potučen na bojnom polju. Iako je Napoléon taj rat na kraju dobio, nastojao se od sličnih problema u budućnosti osigurati ženidbom s austrijskom princezom Marijom Lujzom koja mu je rodila sina, budućeg Napoleona II.

U međuvremenu je Rusija sve teže trpjela ekonomske posljedice Kontinentalnog sistema pa ju je godine 1812. Napoléon napao s najvećom vojnom silom dotada skupljenom. Oko 500.000 vojnika poveo je Napoleon na Rusiju. Pohod se krajem godine pretvorio u katastrofu tokom koje je izgubljen veći dio Napoléonove Velike Armije. Smatra se da se u Francusku vratilo živo samo 30.000 vojnika. U proljeće 1813. Napoléon se suočio sa općenarodnim ustankom u Njemačkoj i dotadašnjim saveznicima koji su se okrenuli protiv njega. U odlučnoj bici kod Leipziga Napoléon je poražen i prisiljen na povlačenje u Francuskoj gdje je morao abdicirati i otići u izgnanstvo na ostrvo Elbu gdje je postavljen za formalnog vladara.

Novi režim kralja Luja XVIII pokazao se tako nepopularnim da je Napoléon nakon samo godinu dana sa šačicom pristaša uspio preuzeti vlast i započeti vladavinu poznatu kao Sto dana. Taj period završio je u junu 1815. godine nakon poraza u bici kod Waterlooa. Napoléon je zarobljen od Britanaca i zatočen na ostrvu Sveta Helena gdje je umro šest godina kasnije.

Godine 1840. njegovi posmrtni ostaci vraćeni su u Francusku gdje je pokopan u pariskom Domu invalida. Njegov pogreb smatra se jednim od najvećih i najveličanstvenijih u historiji.

Zbog svoje kratke ali burne vladavine Napoléon je i danas predmetom velikih kontroverzi. Jedni ga smatraju beskrupuloznim tiraninom i militaristom čija je vanjska politika izazvala krvoproliće i pustošenje koje se u Evropi nije ponovilo sve do doba Adolfa Hitlera. S druge strane navode se njegova manje spektakularna, ali za razvoj evropske ekonomije i kulture daleko važnija dostignuća na polju unutrašnje politike, odnosno cijeli niz liberalnih reformi kojima je staro feudalno uređenje postupno zamjenjivano modernim kapitalizmom oličenim u Napoléonovom zakoniku poznatom kao Code civile.

Porodični život

Brakovi

Krunidba u Notre Dame, 1804.

Napoléon se prvi puta oženio 1796. godine sa Joséphine de Beauharnais. Joséphine Rosa Tascher de la Pagerie rodila se na Martiniqueu gdje je njena porodica imala plantažu šećera. Roditelji su je udali za Alexandra de Beauharnaisa. U braku su imali dvoje djece, ali su se rastali zbog bračnih razmirica. Alexandar je u doba revolucije bio pogubljen na giljotini. Joséphine se udala za Napoléona uoči njegovog prvog pohoda na Italiju.

Budući da šest godina starija Joséphine Napoléonu nije rodila dijete, dogovorili su razvod 1809. godine. Potom je 1810. oženio devetnaestogodišnju nadvojvotkinju Mariju Luizu Austrijsku, kćerku Franje II, cara Svetog Rimskog Carstva. Iako nije dobrovoljno ušla u ovaj brak, već sljedeće godine Marija Luiza rodila je Napoléonu sina, nasljednika prijestolja. Marija Luiza napustila je Napoléona 1814. kad je prognan na Elbu. Odlukom Bečkog kongresa dobila je vojvodine Parmu i Piacenzu kojima je vladala od 1816. godine. Marija Luiza sklopila je još dva braka i umrla 1847. godine.

Sin Napoléona I i Marije Luize dobio je ime Francois Charles Joseph Bonaparte. Kada je Napoléon abdicirao 1815. kao četverogodišnji dječak proglašen je za francuskog cara pod imenom Napoléon II. Bio je bolešljivo dijete i živio je na dvoru u Schönbrunnu. Također je bio kralj Rima, vojvoda od Reichardsta i princ od Parme. Nadimak mu je bio "Orlić" (L’aiglon). Umro je 1832. godine u 21. godini života.

Braća i sestre

Napoleon je imao trinaestero braće i sestara, od kojih je sedmero bilo živo kada se on proglasio francuskim carem. Svim svojim sestrama i braći dao je titule i zemlju na upravljanje. Među njima su:

• Josip Bonaparte - Jedini preživjeli stariji Napoleonov brat. Napoleon ga učinio kraljem Napulja, a zatim kraljem Španije.
• Lucien Bonaparte - Suvereni princ Canina
• Eliza Bonaparte - Napoleon joj je na upravu dao veliko vojvodstvo Toskanu, vojvodstvo Luccu, i kneževinu Piombinu. Bila je jedina od odrasle Napoleonove braće i sestara koja ga nije nadživjela.
• Ludovik Bonaparte - Napoleon ga učinio kraljem Holandije.
• Paulina Bonaparte - Napoleon ju je učinio suverenom princezom Guastalle.
• Karolina Bonaparte - Napoleon joj je dao vojvodstvo Berg i vojvodstvo Klev, a kasnije je njenog muža, Joakima Murata, učinio kraljem Napulja, što je njoj donijelo titulu napuljske kraljice.
• Jeronim Bonaparte - Napoleon ga učinio kraljem Vestfalije.

Početak vojne karijere

Grad Toulon nije prihvatao Francusku Republiku. Proglasio je Luja XVII (sina Luja XVI) kraljem i dopustio da u luku uđu engleski, italijanski i španski brodovi. Napoléon je učestvovao u opsadi Toulona (1793.) i zamjenjivao je ranjenog generala. Istaknuo se kao zapovjednik topništva te je dobio čin brigadnog generala. Tada je imao 24 godine.

Potom je imenovan zapovjednikom francuske vojske u Italiji. U borbama protiv Austrijanaca porazio je čak četiri austrijska generala koji su u svakoj borbi bili brojčano nadmoćniji. Uz to su se Napoléonovi vojnici približili Beču na sto kilometara, što je prisililo Austrijance na potpisivanje mirovnog ugovora u Campoformiju (1797.). Napoléon je ukinuo Mletačku Republiku. Njenu teritoriju je predao Austriji u zamjenu za austrijsku teritoriju na području Belgije i vlast nad Milanom.

Prvi konzul

Bitka na Nilu, 1. august 1798.

Veliki protivnik Francuske bila je Velika Britanija. Stoga je Napoléon odlučio uništiti britansku trgovinu s Indijom osvajanjem Egipta i time privredno oslabiti Engleze. Godine 1798. došao je u Kairo. Porazio je Turke u bitki kod piramida i zavladao Egiptom. No, kod Abu Qira [Abukir], u bitki na Nilu, francusku je flotu uništio britanski admiral Horatio Nelson. Napoléon je u Egipat doveo oko 150 naučnika koji su napravili geografske karte, proučavali biljke i životinje. Pomoću kamena iz Rozete koji je pisan hijeroglifima, demotskim i grčkim slovima Jean-François Champollion uspio je 1824. godine dešifrirati hijeroglife.

U Francuskoj je izbila politička kriza, a Austrija je ponovno zavladala sjevernom Italijom. Stoga je Napoléon potajno napustio Egipat i priključio se uroti protiv Direktorija. Proveden je državni udar i urotnici su 1799. uspostavili novu vlast koju su činila trojica konzula – Konzulat. Napoléon je imenovan Prvim konzulom i postao je neograničeni vladar.

U zemlji je uspostavljena vojna diktatura, vlast je centralizirana, a uloga parlamenta bila je neznatna. Također su centralizirane finansije i osnovana je državna banka (Banque de France). Građanima su osigurana prava i slobode stečene u doba revolucije. Svi su bili jednaki pred zakonom i imali su pravo na slobodu vjeroispovijesti. Zakonom o školstvu otvarane su gimnazije za koje su postojale stipendije. Cilj školovanja bio je obrazovanje sposobnih činovnika i vojnih dužnosnika. Ono što je mnogima bilo najvažnije bilo je uspostavljanje mira i reda u državi. Godine 1802. Ustav je promijenjen te je Napoléon imenovan doživotnim konzulom.

Bitke

Portret Napoléona Bonapartea, 1812.

Carski ratovi

Kao izabrani doživotni konzul Napoléon se 1804. godine proglasio carem. U aprilu 1803. Britanija je, isprovocirana Napoléonovim agresivnim ponašanjem, nastavila rat s Francuskom na moru. Dvije godine kasnije Britancima su se pridružile Austrija, Rusija, Švedska i Napulj. Zbog poraza u pomorskoj bitki kod Trafalgara, rta na jugu Španije, Napoléon je napustio planove o napadu na Britaniju. Svoju je vojsku usmjerio protiv austrijsko-ruskih snaga te ih 1805. porazio u bitkama kod Ulma i Austerlitza.

Iste je godine brata Louisa [Luja] proglasio kraljem Holandije, a šogora Joachima Murata kraljem Napulja. Godine 1806. ukinuo je Sveto Rimsko Carstvo Njemačke Narodnosti i od njemačkih je država osnovao Rajnsku konfederaciju.

Naredni Napoléonov korak bio je nametanje kontinentalne blokade Velikoj Britaniji. Evropskim državama pod njegovom kontrolom naredio je bojkot britanske robe. Zbog tih je događaja Pruska sklopila savez s Rusijom i napala je Rajnsku konfederaciju. No, Napoléon je kod Jene i Auerstädta porazio Pruse. Sljedeće je godine (1807.) u Tilsitu sklopio mirovni sporazum s ruskim carom Aleksandrom I. Svome je carstvu pridodao dvije nove države: Vestfaliju, u kojoj je za kralja postavio brata Jérômea [Žeroma], i Varšavsko Vojvodstvo.

Poluostrvski rat

Godine 1807. Napoléon je osvojio Portugal koji nije poštivao kontinentalnu blokadu, a 1808. Španiju u kojoj je za kralja postavio brata Josepha (Joseph Bonaparte). Josephov dolazak u Španiju potakao je ustanak protiv Francuza, poznat pod nazivom Poluostrvski rat. Napoléon je došao u Španiju i ugušio pobunu, no nakon njegova odlaska borbe su se nastavile. Budući da su Britanci podupirali Špance u pobuni u Poluostrvskom ratu, Francuzi su s vremenom izgubili 300 000 vojnika i velika novčana sredstva. To je uticalo na slabljenje Napoléonova carstva.

Ipak, Francusko Carstvo ubrzo je doživjelo najveću ekspanziju. U novom ratu 1809. Napoléon je prinudio Austriju na mir u Schönbrunnu [Šenbrun] i oduzeo joj je dio teritorija. Na prostoru hrvatskih i slovenskih zemalja južno od Save osnovao je Ilirske pokrajine. Također je zavladao Holandijom i dijelom sjevernih njemačkih država.

Bitka kod Austerlitza

Glavni članak: Bitka kod Austerlitza

Bitka kod Austerlitza poznata je i pod nazivom "trocarska bitka" jer su se u njoj sukobili francuski car Napoléon, austrijski car Franjo II/I i ruski car Aleksandar I. Za manje od osam sati, otkako je Napoléon rukavicom dao znak za početak bitke, Austrijanci i Rusi bili su potučeni. Izgubili su 35 000 vojnika, 15 generala, 150 topova i 42 zastave. Napoléon je učvrstio svoju vlast u Evropi.

Zaraćene vojske kretale su se prema Brnu u Češkoj. Napoléon je protivnicima postavio stupicu kod Austerlitza (današnji Slavkov kod Brna). Odglumio je da se povlači prema zapadu i sačekao je neprijateljsku vojsku na terenu koji je sam odabrao. Da se njegova vojska ne bi obeshrabrila, Napoléon je vojnicima objasnio plan bitke što inače nije bilo uobičajeno. "Dok neprijatelj bude marširao da opkoli moje desno krilo, izložit će mi svoju bočnu stranu". Bitka se odvijala prema Napoléonovu planu. Rusi i Austrijanci pokušali su mu presjeći put prema Beču i Napoléon je namjerno oslabio svoje desno krilo da ga tu napadnu.

Francuski se logor nalazio na sjevernoj strani uzvisine Santon, a južnije je uzvisina Zurlan s koje je prema jugu tekao potok Goldbach okružen zamrznutim baruštinama. Napoléon je Lannesov korpus razmjestio na lijevo krilo. Iza uzvisine Zurlan sakrio je Muratovu konjicu i grenadire. U podnožju Zurlana bio je 4. korpus. Kao pojačanje tek je trebao doći 1. korpus. Na Goldbachu se malo ljudi moralo oduprijeti nadmoćnom protivniku. Između Francuza s jedne strane, i Austrijanaca i Rusa s druge strane, bili su brežuljci Pratzena, uzvisine koja se proteže oko pet kilometara, visoke do 300 metara s blagim padinama. Napoléon ih je ostavio slobodne, kao "mamac" protivniku.

Rusku vojsku vodio je već ostarjeli general Kutuzov. Rusi i Austrijanci odlučili su s glavninom vojske napasti francusko desno krilo, upravo kako je Napoléon želio. Pri tome su morali podijeliti svoju vojsku da bi napali i druge francuske jedinice. Upravo je to bila glavna greška. Rusi i Austrijanci radi glavnog udara na francusko desno krilo oslabili su svoj centar gdje je Napoléon imao glavninu vojske.

Večer uoči bitke Napoléon je bio siguran u svoju pobjedu. Veselo je objedovao sa svojim časnicima i jeo svoje, kako se pričalo, omiljeno jelo – pečene krompire i crveni luk. Malo se odmorio, a onda je još jednom provjerio položaje. Francuska trublja za ustajanje oglasila se u 4 sata 2. decembra 1805., na prvu godišnjicu carske krunidbe. Bojno polje prekrivala je gusta magla. U 7 sati saveznici su napali Goldbach i polako napredovali. Vjerovali su da je bitka već odlučena. U međuvremenu se magla razrijedila, otkrivajući kolone ruske vojske koja se kretala prema jugu. Austrijsko-ruski centar je slabio. Oko 9 sati francuska se vojska poput klina zabila u protivnički centar i razdvojila im lijevo i desno krilo. U 9 sati i 30 minuta slabi je austrijsko-ruski centar bio u potpunom rasulu i Francuzi su im napali desno krilo. Rusi su bili potučeni. Izgubili su 500 grenadira i 200 članova plemičke viteške garde, osobne careve pratnje.

Istodobno je oko 8 sati pobjedu izvojevalo i francusko lijevo krilo. Oko 14 sati, kad su desno krilo i ruski centar bili slomljeni, Napoléon je naredio uništenje neprijateljskog lijevoga krila. Francuzi nisu htjeli imati zarobljenike i uslijedio je pokolj Rusa. Rusi su se pokušali spasiti bijegom prema jugu, prema zamrznutim baruštinama. Napoléon je naredio da velika baterija od dvadeset pet topova puca po ledu na baruštinama. Pod udarima topova led je pucao i oko 2 000 Rusa ugušilo se propavši u baruštinu. Nakon bitke iz baruština je izvučeno 38 topova i 130 konjskih trupala. U pet sati poslije podne trublje su označile završetak bitke. Dan kasnije austrijski je car osobno došao Napoléonu s molbom za primirje, a potom je zaključen mir u Bratislavi (26. decembra), bez prisustva Rusa. Austrija je izgubila Veneciju, Dalmaciju i Tirol.

Napoléon se vratio u Pariz sa 120 austrijskih i ruskih zastava. Od bronce zarobljenih topova izlijevan je stup Velike armije koji i danas ukrašava pariski trg Vendome. Najvišim časnicima Napoléon je podijelio dva miliona zlatnih franaka, udovice su dobile trajnu mirovinu, a djeca poginulih mogla su svojim imenima dodati ime Napoléon.

Pohod na Rusiju i slom

Sumnjajući da Rusija planira savez s Engleskom Napoléon je napao Rusiju s 600 000 vojnika. U junu 1812. Francuzi su ušli na ruski teritorij, no Rusi su se povlačili paleći sela. Mnogobrojna francuska vojska često je bila bez hrane, počele su se širiti bolesti, a često su ugibali i konji. Do prve, i jedne od najkrvavijih bitaka toga doba, došlo je kod Borodina. Napoléon je do te bitke već izgubio polovinu svoje vojske. Rusi su se odlučili povući i francuska je vojska ušla u Moskvu. No, ruski su vojnici zapalili grad i Napoléon se morao povući. Nakon povlačenja iz Moskve glad, ruska zima i povremeni gerilski napadi ruske vojske uništili su francusku vojsku od koje je ostalo samo 5000 ljudi. Napoléon je otišao u Pariz i s novom se vojskom vratio na područje Saske.

Godine 1813. porazio je protivničke vojske kod Lützena, Bautzena i Dresdena, ali je izgubio bitku kod Leipziga. Vratio se u Francusku, a budući da su se njegovi maršali odbili boriti, pobjednička ga je koalicija prisilila da abdicira. Protivnici su ga 1814. prognali na ostrvo Elbu koji mu je dan na upravu. Na vlast u Francuskoj postavljen je Luj XVIII iz dinastije Burbon (brat Luja XVI koji je za vrijeme Revolucije napustio Francusku). Napoléonova supruga Marija Lujza i sin Napoléon stavljeni su pod skrbništvo Marijina oca, austrijskoga cara Franje II/I. Napoléon nikada više nije vidio ni suprugu niti sina.

Vladavina od 100 dana

Napoléon je iskoristio nezadovoljstvo vladavinom Luja XVIII te se u martu 1815. vratio u Francusku. Trupe koje su poslane da ga zarobe pridružile su mu se i preuzeo je vlast 20. marta 1815. (vladavina od 100 dana). Budući da su protivnici odbili sklapanje mira, odlučio ih je napasti. Do bitke je došlo kod Waterlooa u Belgiji 18. juna 1815. Pobjedu su izvojevale engleska vojska generala Wellingtona i pruska vojska pod vodstvom generala Blüchera. Nakon bitke Napoléon je pobjegao u Pariz. Budući da su mu političari uskratili podršku, Napoléon je abdicirao i po drugi put pokušao prenijeti vlast na četverogodišnjeg sina Napoléona II što je francuski parlament ovaj put i potvrdio. Potom je pobjegao u Rochefort i tamo se predao kapetanu britanskog bojnog broda Bellerophon. Britanci su ga prognali na Svetu Helenu, ostrvce u južnom dijelu Atlantskog okeana.

Napoléonova smrt

Napoléonov sarkofag.

S Napoléonom je u progonstvo pošlo i dvadesetak njegovih najvjernijih ljudi (posluga i nekoliko generala). Vrijeme je provodio diktirajući memoare i igrajući bilijar. Maštao je o bijegu sa ostrvca površine tek nešto veće od 100 km². Umro je 5. maja 1821. od raka na želucu i pokopan je na Svetoj Heleni. Godine 1840. njegovi su ostaci preneseni u Pariz na zahtjev kralja Luja-Filipa i sahranjeni su u Domu Invalida, gdje se i danas nalaze.

Nekoliko ljudi iz pratnje sačuvalo je za uspomenu uvojke Napoléonove kose. Šezdesetih godina 20. vijeka, naučnici su savremenim metodama analizirali jedan od tih uvojaka. U kosi su otkrivene značajne količine otrova arsena. Posumnjalo se da su Britanci sistemski trovali Napoléona. Daljnjim istraživanjem i analizama otkriveno je da je zelena boja kojom su u to vrijeme bojali zidove sadržavala arsenik. Soba u kojoj je živio Napoléon bila je obojana takvom zelenom bojom.

Reference

Prethodi:	car Francuske	Slijedi:
Republika, a prethodni monarh Luj XVI		Luj XVIII

Prethodi:	car Francuske vladavina 100 dana	Slijedi:
Luj XVIII		Napoléon II