Historija Francuske
Prvi pisani podaci o historiji Francuske govore o dešavanjima još u željeznom dobu. Današnja Francuska je Rimljanima bila poznata kao Galija. Rimski pisci su naglašavali prisustvo tri glavne etno-lingvističke skupine na tom području: Gali, Akvitanci i Belgi. Tokom 1. milenija p.n.e. Grci, Rimljani i Kartaginjani su osnovali kolonije na mediteranskoj obali i ostrvima. Nakon toga je Rimska republika anektirala južnu Galiju i uspostavila provinciju Gallia Narbonensis krajem 2. stoljeća p.n.e., a rimske snage na čelu sa Julijem Cezarom su osvojile ostatak Galije u Galskim ratovima (58. - 51. p.n.e.). Nakon toga je nastala galsko-rimska kultura koja je Galiju sve više integrisala u Rimsko carstvo.
U kasnim fazama Rimskog carstva, Galija je bila meta barbarskih napada i migracija, a najviše od germanskih Franaka. Franački kralj Klovis I je ujedinio većinu Galije krajem 5. stoljeća, stvarajući Franačku državu koja će biti dominantno carstvo u regiji stotinama godina. Franačka moć je dostigla svoj vrhunac tokom vladavine Karla Velikog. Srednjevjekovna Kraljevina Francuska je nastala od zapadnog dijela Karlovog Karolinškog carstva, koje je bilo poznato kao Zapadna Franačka. Ova Kraljevina Francuska povećava svoj ugled tokom vladavine dinastije Capet koju je osnovao Hugo Capet 987. godine. Nakon smrti posljednjeg francuskog kralja iz dinastije Capet 1328. godine, došlo je do nasljedne krize koja je dovela do niza sukoba poznatih kao Stogodišnji rat između dinastije Valois i dinastije Plantagenet. Rat je formalno započeo 1337. godine pokušajem Filipa VI da iskoristi vojvodstvo Akvitaniju protiv engleskog kralja Edvarda III. Uprkos ranoj pobjedi dinastije Plantagenet i hvatanju francuskog kralja Ivana II, sreća se okrenula u korist dinastije Valois. među značajnim figurama ovog rata je bila Jovanka Orleanka, francuska djevojka koja je predvodila francuske snage protiv engleza uspostavljajući sebe kao nacionalnu heroinu. Rat je završen pobjedom dinastije Valois 1453. godine.
Pobjeda u Stogodišnjem ratu je imala učinka na jačanje francuskog nacionalizma i znatno povećanje moći i dometa Francuske monarhije. U periodu poznatom kao Ancien regime, Francuska je pretvorena u centralizovanu apsolutnu monarhiju. Tokom narednih stoljeća, Francuska je doživjela renesansnu i protestantsku reformaciju. Na vrhuncu Hugenotskih ratova, Francuska je dospjela u još jednu nasljednu krizu nakon smrti Henrika III posljednjeg francuskog kralja iz dinastije Valois , u kojoj su se borili rivali iz dinastije Bourbon i dinastije Guise. Henrik, kralj Navare, kao potomak dinastije Bourbon je bio pobjednik u ovom sukobu uspostavivši dinastiju Bourbon. Nakon što je osnovala kolonijalno carstvo u 16. stoljeću, Francuska je doživjela svoj politički vrhunac tokom vladavine Luja XIV, graditelja Versajske palate. Krajem 18. stoljeća, monarhija je svrgnuta u Francuskoj revoluciji. Zemlja je proglašena republikom do proglašenja Francuskog carstva od strane Napoleona Bonaparte. Nakon poraza Napoleona u Napoleonovim ratovima, Francuska je prošla kroz nekoliko režima; prvo je bila monarhija, a onda kratko kao Druga republika, a zatim kao Drugo carstvo i na kraju je osnovana Treća Francuska republika 1870. godine.
Francuska se tokom Prvog svjetskog rata borila sa Velikom Britanijom, Rusijom, Italijom i drugim malih saveznicima protiv Njemačke i Centralnih sila. Francuska je bila i jedna od savezničkih snaga u Drugom svjetskom ratu kada je zauzela nacistička Njemačka 1940. godine. Treća republika je demontirana i većine zemlje je bila pod direktnom kontrolom Njemačke, a na jugu je bila pod kontrolom kolaboracionistička Višijevska vlada. Tokom ovog perioda, životni uslovi su bili surovi a mnogi jevreji ubijeni. Charles de Gaulle je predvodio slobodni francuski pokret koordinirajući ratnim otporom. Nakon oslobođenja u ljeto 1944. godine osnovana je Četvrta republika. Francuska se polako ekonomski oporavila čime je praćen bejbi-bum koji je promijenio vrlo nisku stopu nataliteta. Dugi ratovi u Indokini i Alžiru su ispraznili francuske resurse i završili političkim porazom Francuske. U jeku Alžirske krize 1958. godine, Charles de Gaulle uspostavio Petu Francusku republiku. Godine 1960. većina francuskih kolonija je postala nezavisna, a manji dijelovi su uključeni u Francusku državu kao prekomorski departmani i kolektiviteti. Od Drugog svjetskog rata, Francuska je stalni član Vijeća sigurnosti Ujedinjenih nacija i NATO-a. Odigrala je centralnu ulogu u procesu evropskog ujedinjenja koji je doveo do Evropske unije. Uprkos sporom ekonomskom rastu posljednjih nekoliko godina i problema sa muslimanskom manjinom, ona je i dalje snažan ekonomski, kulturni, vojni i politički faktor u 21. stoljeću.
Prahistorija uredi
Kameni alati koji su otkriveni u Chilhacu 1968. godine i Lézignan-la-Cèbeu 2009. godine ukazuju na to da su rani ljudi bili prisutni u Francuskoj prije najmanje 1,6 miliona godina. Neandertalci su bili prisutni u Evropi oko 400.000. godine p.n.e., ali su oni izumrli prije oko 30.000 godina tokom perioda hladnoće. Najraniji moderni ljudi - Homo sapiensi - su došli u Evropu prije 43.000 godina (tokom perioda Gornji paleolit). Slike u pećinama Lascaux i Gargas su ostaci lokalne prahistorijske aktivnosti.
Prvi pisani podaci o historiji Francuske pojavljuju se tokom željeznog doba. Današnja Francuska je rimljanima bila poznata kao Galija. Rimski pisci su naglašavali prisustvo tri glavne etno-lingvističke skupine na tom području: Gali, Akvitanci i Belgi. Tokom prvog milenijuma p.n.e. Grci, Rimljani i Kartaginjani su osnovali kolonije na mediteranskoj obali i ostrvima.
Antički period uredi
Gali uredi
Pokrivajući velike dijelove današnje Francuske, Belgije, sjeverozapadne Njemačke i sjeverne Italije, Galiju su naseljavala mnoga keltska plemena koja su Rimljani nazivali Gali. Prema Juliju Cezaru, donju Garonu su naseljavali Akvitanci, dok su Belgi naseljavali prostor sjeverno od Loare. Kelti su osnovali gradove kao što su Lutetia Parisiorum (Pariz) i Burdigala (Bordeaux), dok su Akvitanci osnovali Tolosu (Toulouse). U periodu prije osnivanja prvih rimskih naselja, grčki moreplovci su se naselili na teritoriji koja će kasnije biti poznata kao Provansa. Grci su osnovali važne gradove kao što su Masalija (Marseille) i Nikaja (Nica), dolazeći u sukob sa susjednim Keltima i Ligurima. Neki grčki moreplovci, kao što je Pitija, su rođeni u Masaliji. Kelti su se često borili sa Akvitancima i Germanima, a tokom Galskih ratova su nakon bitke na rijeci Aliji izvršili invaziju na Rim.
Međutim, plemenska zajednica Gala nije bila centralizirana, i Rimljani su naučili da im se suprostave. Tokom 3. stoljeća p.n.e., Gali su doživjeli poraz od Rimljana u bitkama kod Sentina i Telamona. Početkom 3. stoljeća p.n.e., Belgi su osvojili teritoriju oko rijeke Some u sjevernoj Galiji nakon mnogih bitki protiv Armoričana koji su živjeli u blizini Ribemont-sur-Ancre i Gournay-sur-Aronde. Kada se kartaginski zapovjednik Hanibal sukobio sa Rimljanima, on je regrutirao nekoliko galskih plaćenika koji su se borili na njegovoj strani u bici kod Kane. Nakon ove bitke, Rimska republika je zauzela Provansu i uspostavila rimsku provinciju Gallia Narbonensis 122. godine p.n.e. Kasnije je Julije Cezar zauzeo cijelu Galiju. Uprkos galskom otporu kojeg je predvodio Vercingetoriks, Gali su podlegli od rimske najezde. Gali su imali uspjeha u bici kod Gergovije, ali su na kraju poraženi u bici kod Alezije 52. godine p.n.e. Rimljani su osnovali gradove kao što su Lugdunum (Lyon), Narbonensis (Narbona) i Cularo (Grenoble).
Rimska provincija Galija uredi
Nakon rimskog osvajanja, Galija je bila podijeljena na nekoliko različitih provincija. Rimljani su mnoge narode proglasili opasnošću za Rimsku republiku. Zbog toga su se mnogi Kelti iselili u Akvitaniju ili su bili porobljeni i iseljeni iz Galije. Nastala je jaka kulturna evolucija koja je galski jezik zamijenila prostim latinskim. Pošto je Galija ostala pod rimskom kontrolom stoljećima, keltska kultura je postepeno postajala Galsko-rimska kultura. Zahvaljujući tome, Gali su postajali sve više integrisani u Rimsko carstvo. Na primjer, generali Mark Antonije Prim i Gnej Julije Agrikola su rođeni u Galiji, kao i carevi Klaudije i Karakala, dok je car Antonin Pio imao galsko porijeklo. U desetljeću nakon zarobljavanja cara Valerijana od strane Perzije 260. godine, Postum je uspostavio kratkotrajno Galsko carstvo koje je uključivalo Iberijsko poluostrvo i Britaniju. Galsko carstvo je uništeno pobjedom cara Aurelijana u bici kod Chalonsa 274. godine.
U 4. stoljeću došlo je do Keltske migracije. Oni su na čelu sa legendarnim kraljem Konanom Meriadosom došli iz Britanije. Govorili su izumrlim britanskim jezikom koji je evoluirao u bretonski, korniški i velški jezik. Pokrajina Akvitanija je 418. godine data Gotima u zamjenu za njihovu podršku protiv Vandala. Oni su uspostavili svoj glavni grad Toulouse. nakon toga, Rimsko carstvo je imalo sve više problema sa barbarskim invazijama i Flavije Aecije je morao zavaditi ova plemena jedne protiv drugih kako bi zadržao rimsku kontrolu. On je prvo zavadio Hune protiv Burgunda, te su Huni uništili Vorms, ubili kralja Guntera i otjerali Burgunde na zapad. Burgundi su se naselili u blizini Lugdunuma 443. godine. Kada su ujedinjeni Huni pod vodstvom Atile postali sve veća opasnost, Aecije je zavadio Hune sa Vizigotima. Sukob je kulminirao 451. godine u bici na Katalaunskim poljima, u kojem su Vizigoti i Rimljani porazili Atilu. Nakon pobjede nad Hunima, Rimsko carstvo je bilo na rubu kolapsa. Vizigoti su zauzeli južnu Galiju i većinu Iberijskog poluostrva, a sjeverna Galija je prepuštena Francima. Germansko pleme Vaskonci su naselili Vaskoniju, a Bretonci su formirali tri kraljevine: Domnoniju, Kornoliju i Broerec.
Franačka država (486. - 987.) uredi
Klovis I, kralj Salijskih Franaka, je 486. godine pobijedio Sijagrisa kod Soissonsa i ujedinio sjevernu i centralnu Galiju pod svojom kontrolom. Zatim je zabilježio niz pobjeda protiv drugih germanskih plemena, da bi 496. godine prešao na hrišćanstvo. To mu je dalo veći legitimitet i moć, jer mu je papa dao klerikalnu podršku u borbi protiv arijanskih Vizigota. Nakon toga je porazio Alarika II u bici kod Vouillea 507. godine i pripojio Akvitaniju i Toulouse Franačkoj državi. Nakon što su se Vizigoti povukli u Toledo, Klovis je proglasio Pariz glavnim gradom Franačke države i uspostavio Merovinšku dinastiju, ali njegovo carstvo nije opstalo nakon njegove smrti 511. godine. Prema franačkoj nasljednoj tradiciji, svi sinovi nasljeđuju dio zemljišta, tako da su se pojavile četiri kraljevine sa sjedištem u Parizu, Orleansu, Soissonsu i Reimsu.
Tokom vremena, granice i broj franačkih kraljevina su često bili mijenjani. Tada su majordomi, kraljevi glavni savjetnici, postali stvarna moć Franačke države dok su Merovinški kraljevi bili svedeni na figure. To je bilo vrijeme kada su muslimani zauzeli Pirinejsko poluostrvo i zaprijetili Franačkom carstvu. Vojvoda Odo Veliki ih je porazio tokom napada na Toulouse 721. godine, ali je izgubio veliku teritoriju. Franački majordom, Karlo Martel, ih je pobijedio u bici kod Poitiersa, nakon čega je dobio veliko poštovanje i vlast nad Franačkim carstvom. Njegov sin Pipin Mali je nakon krunisanja 751. godine osnovao Karolinšku dinastiju koja je vladala Franačkim carstvom.
Karolinška moć je bila najveća tokom vladavine Karla Velikog, sina Pipina Malog. On je 771. godine ponovo osvojio sve bivše franačke teritorije, te pobijedio Langobarde koje je predvodio Deziderije. Nakon toga je zauzeo Bavarsku 788. godine, porazio Avare na Dunavskoj ravnici 796. godine, te pomjerio franačku granicu prema jugu osvojivši Barcelonu 801. godine. Zbog svog uspjeha i političke podrške pontifikatu, papa Lav III je 800. godine krunisao Karla za cara Rimljana ili rimskog cara na Zapadu. Karlov sin, Ludovik Pobožni (814. - 840.) je očuvao ujedinjeno carstvo, ali carstvo nije preživjelo nakon njegove smrti. Nakon potpisivanja Verdenskog sporazuma 843. godine, carstvo je podijeljeno između njegova tri sina (Karla II, Ludovika II i Lotara I). Nakon kratkog ponovnog ujedinjenja (884. - 887.), carstvo se raspalo na dva dijela. Zapadni dio je postao temelj budućeg Francuskog carstva, a istočni dio je postao Sveto rimsko carstvo.
Tokom vladavine Karolinške dinastije, carstvo su razorili vikingški pljačkaši. U toj borbi su neke važne ličnosti, kao što su Odo, grof Pariza i njegov brat Robert, stekle slavu i postali kraljevi. Oni su stvorili novu dinastiju Robert, koja je bila prethodnik dinastije Capet. Predvođeni Rolom, neki vikinzi su se naselili u Normandiji gdje su kasnije vladali kao vojvode. Tu je nastao narod poznat kao Normani a nastao je interakcijom između vikinga i izmješanih Franaka i Galo-Rimljana.
Nastanak Kraljevine Francuske (987. - 1453.) uredi
Snažni kneževi uredi
Francuska je bila veoma decentralizirana država tokom srednjeg vijeka. Autoritet kralja je bio više religiozan nego administrativan. U 11. stoljeću, u Francuskoj je došlo do vrhunca moći kneževa u odnosu na kralja jer su države poput Normandije, Flandrije ili Langdoka imale istu moć kao i mnoga carstva oko njih. Tada je na vlast došla dinastija Capet, čiji su preci bili moćni kneževi koji su uspješno zbacili slabe i nesretne Karolinške kraljeve.
U narednih nekoliko stoljeća, francuski kraljevi su savladali moćne barone i uspostavili apsolutni suverenitet nad Francuskom. Brojni faktori su doprinijeli jačanju francuske monarhije. Prvo, dinastija koju je osnovao Hugo Kapet je preko primogeniture osigurala neprekidno nasljedstvo. Drugo, pripadnici dinastije Kapet su bili prepoznati kao članovi slavne antičke kraljevske kuće i stoga su bili društveno superiorniji u odnosu na političke i ekonomske rivale. Treće, dinastija Kapet je imala podršku crkve koja je favorizirala jaku centralnu vlast u Francuskoj. Ovaj savez sa crkvom je bio jedan od najboljih trajnih naslijeđa dinastije Kapet. Prvi križarski pohod je bio sastavljen isključivo od francuskih kneževa. Kako je vrijeme prolazilo, moć kralja je povećana osvajanjima i uspješnim feudalnim političkim borbama.