Jupiterovi prirodni sateliti
Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
Jupiter ima mnogo prirodnih satelita. Najnovija istraživanja su pokazala da ih ima 63.
Otkriće mjeseca uredi
Prvi Jupiterovi mjeseci koji su otkriveni bili su veliki galilejanski mjeseci koje je otkrio Galileo Galilei 1610. godine. Tek nakon četiri vijeka zemaljski astronomi su otkrili devet manjih.
U svemirskoj misiji 1979. godine Voyager 1 je otkrio tri unutrašnja mjeseca, povećavajući time broj poznatih satelita na 16 (odnosno 17 ukoliko ubrajamo Temisto koji je bio otkriven i tada ali potom više nije vidjen od 1975. godine). Taj broj se održao sve do 1999. godine, kada je senzitivnim detektorima sa Zemlje otkriveno narednih 47 (ili 46) malehnih mjeseca u dugim, ekcentričnim, obično retrogradnim orbitama. Prosječno su prečnika oko 3 km, a najveći od njih je samo 9 km dužine. Svi ovi mjeseci se smatraju zarobljenim asteroidnim ili možda kometnim tijelima, vjerovatno podijeljenih na nekoliko dijelova, ali se malo toga o njima zna. Ukupan broj Jupiterovih prirodnih satelita prema današnjim istraživanjima je 63, tj. mnogo više nego što ih ima i jedna planeta u Sunčevom sistemu. Možda pored ovih postoji i još nekoliko malih mjeseca koji još nisu otkriveni.
Najnovija otkrića uredi
6. oktobra 1999. godine programom Spacewatch (Osmatrač neba) je otkriven asteroid 1999 UX18. Tek kasnije se došlo do spoznaje da je to zapravo novi Jupiterov mjesec, Kaliroa. Godinu dana poslije, između 23. novembra i 5. decembra 2000. godine, naučni tim koga su predvodili Scott S. Sheppard i David C. Jewitt sa Havajskog univerziteta je otpočeo sistematsku potragu za malim iregularnim Jupiterovim mjesecima.
Tim je koristio dvije najveće CCD kamere na svijetu, montirane na dva od trinaest teleskopa na vrhu havajske planine Mauna Kea (Mona Ki): tzv. Subaruu i (prečnika 8,3 m) i Kanadsko-francusko-havajskom teleskopu (prečnika 3,6 m). U opservacijama iz 2000. godine je otkriveno deset novih mjeseca, čime im je povećan broj na 28 (Temisto je otkriven tek na početku 2000-te).
Naredne godine, od 9. do 11. decembra 2001. god., otkriveno je ostalih jedanaest, povećavajući im broj na 39. Godine 2002. je otkriven samo jedan novi mjesec, nazvan Arha; a četiri mjeseca poslije, između 5. i 9. februara 2003. god. otkriveno je još 23 mjeseca.
Tabela poznatih mjeseca uredi
Valja primijetiti da vanjski sateliti ne slijede jednostavni period / vezu sa osom koju je predlagao Keplerov treći zakon zbog uticaja gravitacionih sila Sunca koje izobličuju orbite. Mjeseci u donjoj tabeli su razvrstani prema rastućem periodu, što nije isto što i rastući srednji poluprečnik orbite.
| Naziv |
Prečnik (km) | Masa (kg) | Poluprečnik orbite (km) | Orbitalni period (d) | Inklinacija (°) | Ekcentricitet | Grupa | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Metida | Metis | 43 | 1,2E+16 | 128 000 | 0,295 | 0,019° | 0,0012 | Amalteja |
| Adrasteja | Adrastea | 26×20×16 | 7,5E+14 | 129 000 | 0,298 | 0,054° | 0,0018 | |
| Amalteja | Amalthea | 262×146×134 | 0,2E+18 | 181 400 | 0,498 | 0,388° | 0,0031 | |
| Teba | Thebe | 110×90 | 0,1E+18 | 221 900 | 0,675 | 1,070° | 0,0177 | |
| Io | Io | 3643 | 0,9E+22 | 421 800 | 1,769 | 0,036° | 0,0041 | galilejanski mjesec |
| Evropa | Evropa | 3122 | 0,5E+22 | 671 100 | 3,551 | 0,469° | 0,0094 | |
| Ganimed | Ganymede | 5262 | 1,5E+22 | 1 070 400 | 7,155 | 0,170° | 0,0011 | |
| Kalisto | Callisto | 4821 | 1,1E+22 | 1 882 700 | 6,690 | 0,187° | 0,0074 | |
| Temisto | Themisto | 8 | 0,7E+14 | 7 284 000 | 130,020 | 43,259° | 0,2426 | Temisto |
| Leda | Leda | 20 | 0,1E+16 | 11 165 000 | 240,920 | 27,457° | 0,1636 | Himalija |
| Himalija | Himalia | 170 | 0,7E+18 | 11 461 000 | 250,560 | 27,496° | 0,1623 | |
| Lisiteja | Lysithea | 36 | 0,6E+16 | 11 717 000 | 259,200 | 28,302° | 0,1124 | |
| Elara | Elara | 86 | 8,7E+16 | 11 741 000 | 259,640 | 26,627° | 0,2174 | |
| S/2000 J 11 | 4 | 9.0E+12 | 12 555 000 | 286,950 | 28,273° | 0,2484 | ||
| Karpo | Carpo | 3 | 4,5E+12 | 16 989 000 | 456,100 | 51,395° | 0,4297 | ? |
| S/2003 J 12 | 1 | 0.1E+12 | 17 582 000 | 489,500 | 151,140° | 0,5095 | ? | |
| Euporija | Euporie | 2 | 1,5E+12 | 19 304 000 | 550,740 | 145,767° | 0,1432 | Ananka? |
| S/2003 J 3 | 2 | 1.5E+12 | 20 221 000 | 583,880 | 147,550° | 0,1970 | ||
| S/2003 J 18 | 2 | 1,5E+12 | 20 514 000 | 596,590 | 146,104° | 0,0221 | ||
| S/2003 J 16 | 2 | 1.5E+12 | 20 957 000 | 616,360 | 148,537° | 0,2246 | Ananka | |
| Mnema | Mneme | 2 | 1,5E+12 | 21 069 000 | 620,040 | 148,635° | 0,2273 | |
| Euanta | Euanthe | 3 | 4,5E+12 | 20 797 000 | 620,490 | 148,910° | 0,2321 | |
| Ortozija | Orthosie | 2 | 1,5E+12 | 20 720 000 | 622,560 | 145,921° | 0,2808 | Ananka? |
| Harpalika | Harpalyke | 4 | 0,1E+14 | 20 858 000 | 623,310 | 148,644° | 0,2268 | Ananka |
| Praksidika | Praxidike | 7 | 0,4E+14 | 20 907 000 | 625,380 | 148,967° | 0,2308 | |
| Tiona | Thyone | 4 | 9,0E+12 | 20 939 000 | 627,210 | 148,509° | 0,2286 | |
| Telksinoa | Thelxinoe | 2 | 1,5E+12 | 21 162 000 | 628,090 | 151,417° | 0,2206 | Ananka? |
| Ananka | Ananke | 28 | 0,3E+16 | 21 276 000 | 629,770 | 148,889° | 0,2435 | Ananka |
| Jokasta | Iocaste | 5 | 0,2E+14 | 21 061 000 | 631,600 | 149,429° | 0,2160 | |
| Hermipa | Hermippe | 4 | 9,0E+12 | 21 131 000 | 633,900 | 150,725° | 0,2096 | Ananka? |
| Helika | Helike | 4 | 9,0E+12 | 21 263 000 | 634,770 | 154,773° | 0,1558 | |
| S/2003 J 15 | 2 | 1,5E+12 | 22 627 000 | 689,770 | 146,501° | 0,1910 | ||
| S/2003 J 17 | 2 | 1,5E+12 | 22 992 000 | 714.470 | 164,917° | 0,2378 | Karma | |
| S/2003 J 10 | 2 | 1,5E+12 | 23 041 000 | 716,250 | 165,086° | 0,4295 | Karma? | |
| Euridoma | Eurydome | 3 | 4,5E+12 | 22 865 000 | 717,330 | 150,274° | 0,2759 | Pasifaja? |
| Pasiteja | Pasithee | 2 | 1,5E+12 | 23 004 000 | 719,440 | 165,138° | 0,2675 | Karma |
| Haldena | Chaldene | 4 | 7,5E+12 | 23 100 000 | 723,700 | 165,191° | 0,2519 | |
| Arha | Arche | 3 | 4,5E+12 | 22 931 000 | 723,900 | 165,001° | 0,2588 | |
| Izonoa | Isonoe | 4 | 7,5E+12 | 23 155 000 | 726,250 | 165,268° | 0,2471 | |
| Erinoma | Erinome | 3 | 4,5E+12 | 23 196 000 | 728,510 | 164,934° | 0,2665 | |
| Kala | Kale | 2 | 1,5E+12 | 23 217 000 | 729,470 | 164,996° | 0,2599 | |
| Etna | Aitne | 3 | 4,5E+12 | 23 229 000 | 730,180 | 165,091° | 0,2643 | |
| Tajgeta | Taygete | 5 | 0,2E+14 | 23 280 000 | 732,410 | 165,272° | 0,2525 | |
| S/2003 J 23 | 2 | 1.5E+12 | 23 563 000 | 732,440 | 146,314° | 0,2714 | Pasifaja | |
| S/2003 J 9 | 1 | 0.1E+12 | 23 384 000 | 733,290 | 165,079° | 0,2632 | Karma | |
| Karma | Carme | 46 | 1,3E+16 | 23 404 000 | 734,170 | 164,907° | 0,2533 | |
| S/2003 J 5 | 4 | 9,0E+12 | 23 495 000 | 738,730 | 165,247° | 0,2478 | ||
| Hegemona | Hegemone | 3 | 4,5E+12 | 23 947 000 | 739,600 | 155,214° | 0,3276 | Pasifaja |
| S/2003 J 19 | 2 | 1,5E+12 | 23 533 000 | 740,420 | 165,153° | 0,2556 | Karma | |
| Kalika | Kalyke | 5 | 0,2E+14 | 23 566 000 | 742,030 | 165,159° | 0,2465 | |
| Pasifaja | Pasiphaë | 60 | 3,0E+16 | 23 624 000 | 743,630 | 151,431° | 0,4090 | Pasifaja |
| Eukelada | Eukelade | 4 | 9,0E+12 | 23 661 000 | 746,390 | 165,482° | 0,2721 | Karma |
| Sponda | Sponde | 2 | 1,5E+12 | 23 487 000 | 748,340 | 150,998° | 0,3121 | Pasifaja |
| Kilena | Cyllene | 2 | 1,5E+12 | 23 951 000 | 751,940 | 150,123° | 0,4116 | |
| Megaklita | Megaclite | 5 | 0,2E+14 | 23 493 000 | 752,880 | 152,769° | 0,4197 | |
| S/2003 J 4 | 2 | 1,5E+12 | 23 930 000 | 755,240 | 149,581° | 0,3618 | ||
| Kaliroa | Callirrhoe | 9 | 0,9E+14 | 24 103 000 | 758.770 | 147,158° | 0,2828 | |
| Sinopa | Sinope | 38 | 0,7E+16 | 23 939 000 | 758,900 | 158,109° | 0,2495 | |
| Autonoa | Autonoe | 4 | 9,0E+12 | 24 046 000 | 760,950 | 152,416° | 0,3168 | |
| Aeda | Aoede | 4 | 9,0E+12 | 23 981 000 | 761,500 | 158,257° | 0,4322 | |
| Kalihora | Kallichore | 2 | 1,5E+12 | 24 043 000 | 764,730 | 165,501° | 0,2640 | Karma? |
| S/2003 J 14 | 2 | 1,5E+12 | 24 011 000 | 779,180 | 144,529° | 0,3351 | Pasifaja | |
| S/2003 J 2 | 2 | 1,5E+12 | 29 541 000 | 979,990 | 160,638° | 0,2255 | ? | |
Napomena u vezi s nazivima uredi
Neki asteroidi imaju isto ime kao i Jupiterovi mjeseci: 9 Metida, 38 Leda, 52 Evropa, 85 Io, 113 Amalteja, 239 Adrasteja i 1036 Ganimed.
Napomenimo i to da sateliti otkriveni između 1904. i 1951. godine (Himalija, Elara, Pasifaja, Sinopa, Lisiteja, Karma i Ananka) zvanično nisu dobili naziv sve do 1975. godine, mada su njihovi otkrivači umrli mnogo prije. Jednostavno se prepoznaju po rimskim brojčanim designacijama (Jupiter VI kroz Jupiter XII). Vidi članak pod nazivom Imenovanje prirodnih satelita.
Vanjski linkovi uredi
| Commons ima datoteke na temu: Jupiterovi prirodni sateliti |