Balkanski ratovi

Balkanski ratovi su dva sukoba koja su se desila na Balkanskom poluostrvu u jugoistočnoj Evropi 1912. i 1913. godine. Četiri Balkanske države porazile su Osmansko carstvo u prvom ratu; a jedna od četiri države, Bugarska, poražena je u drugom ratu. Osmanlijsko carstvo izgubilo je gotovo sve svoje teritorije u Evropi. Austro-Ugarska, iako nije bila u ratu, bila je oslabljena jer je dozvolila Srbiji proširenje teritorija i ujedinjenje južnoslavenskih naroda. Rat je postavio teren za Balkansku krizu 1914. godine i na taj način bio "uvod u Prvi svjetski rat".

1. Nakon Londonskog mirovnog ugovora 1913.
2. Nakon mirovnog ugovora iz Bukurešta 1913.

Do početka 20. stoljeća, Bugarska, Grčka, Crna Gora i Srbija su ostvarile nezavisnost od Osmanskog carstva, ali je veliki broj njihove etničke populacije ostao pod Osmanlijskom vlašću. 1912. godine ove zemlje su formirale Balkansku ligu. Postojala su tri glavna uzroka izbijanja Prvog Balkanskog rata. Osmanlijsko carstvo nije bilo u stanju da se reformira, ili da se bavi rastom etničkog nacionalizma svog raznolikog naroda. Drugo, Velike sile su bile posvađane među sobom i nisu pomogle Osmanskom carstvu da sprovede neophodne reforme. To je navelo balkanske države da nametnu svoje rješenje. Stvorena je Balkanska liga, a njeni članovi su bili uvjereni da mogu pobijediti Osmanlije.

Osmansko carstvo je izgubilo gotovo sve svoje evropske teritorije zapadno od rijeke Marice. Veliki broj Osmanlija iz Evrope počelo je da bježi u Osmansku unutrašnjost. 1914. godine, preostale ključne regije Osmanlijskog carstva doživjele su povećanje broja stanovnika od oko 2,5 miliona zbog poplava imigracije sa Balkana.

U Turskoj, ovaj događaj se smatra katastrofom (Balkan Harbi faciasi) u historiji nacije. Neočekivani pad i iznenadno prepuštanje turske dominacije nad ovim evropskim teritorijem stvorilo je psiho-traumatski događaj među Turcima koji je izazvao konačni kolaps samog carstva u roku od pet godina. Nazim-paša, načelnik štaba osmanske vojske, se smatrao odgovornim za neuspjeh i bio je ubijen 1913. godine od strane Mladih Turaka.

Prvi Balkanski rat izbio je kada je Liga napala Osmanlijsko carstvo 8. oktobra 1912. godine i okončan je sedam mjeseci kasnije Ugovorom iz Londona. Nakon pet stoljeća, Osmansko carstvo je izgubilo gotovo svu svoju teritoriju na Balkanu.

Drugi Balkanski rat izbio je 16. juna 1913. godine. Srbija i Grčka su koristile argument da je rat bio prolongiran kako bi se odrekli važnih podataka iz predratnog ugovora i zadržali sve osvojene okruge u svome posjedu, a koje su trebale biti podijeljene prema specifično unaprijed definisanoj granici. Vidjevši da je sporazum prekršen, Bugarska je bila nezadovoljna zbog podjele plijena u Makedoniji i započela je u tajnosti vojnu akciju protiv svojih bivših saveznika, Srbije i Grčke. Vidjevši da su vojske Srbije i Grčke odbile Bugarski kontranapad, Rumunija, koja nije imala nikakvu ulogu u sukobu, napala je Bugarsku sa sjevera zbog kršenja mirovnog sporazuma. Istovremeno, Osmansko carstvo je napalo Bugarsku i napredovalo prema Trakiji kako bi povratili Adrianopolje. Rezultat je bio Ugovor u Bukureštu, gdje je Bugarska izgubila većinu teritorija koje je stekla u Prvom Balkanskom ratu, te je bila prisiljena da ustupi rodnu Bugarsku pokrajinu Dobruđu Rumuniji.

Prvi balkanski rat (8. oktobar 1912 – 30. maj 1913)

Glavni članak: Prvi balkanski rat

Prvi balkanski rat je vođen između balkanskih saveznika (Bugarska, Srbija, Crna Gora i Grčka) i Osmanskog carstva. Osmansko carstvo je 1908. godine uzdrmano Mladoturskom revolucijom, a 1912. godine je dodatno oslabljeno ratom protiv Italije. Tu slabost Osmanskog carstva koriste balkanske zemlje i započinju rat s ciljem osvajanja teritorija Balkana. Rat je otpočeo 8. oktobra 1912. kada je Crna Gora objavila rat Osmanskom carstvu.

U manje od dva mjeseca, Osmansko carstvo je izgubilo teritorije na skoro cijelom području evropskog kontinenta, pa je uspostavljeno primirje 4. decembra 1912. godine sa svim napadačima, osim Grčke. Nakon odbijanja ispunjavanja zahtijeva od strane Osmanskog carstva, u januaru 1913. godine, rat je nastavljen, gdje je Osmansko carstvo izgubilo i utvrde Jedrene, Janina i Skadar, kao i prevlast na moru od grčke mornarice, pa je 30. maja 1913. godine, pod posredstvom Velikih sila (Austro-Ugarska, Njemačka, Francuska, Velika Britanija i Italija) uspostavljen mir Londonskim mirovnim ugovorom, po kojem je Osmansko carstvo predalo sve svoje teritorije zapadno od linije Enos (obala Egejskog mora) – Midija (obala Crnog mora), kao i ostrva u Egejskom moru, uključujući i Kretu balkanskim saveznicima.

Kao rezultat Prvog balkanskog rata je uspostava Albanije kao nezavisne države, na čemu je insistirala Austro-Ugarska, na štetu zemalja pobjednica, Grčke, Srbije i Crne Gore.

Drugi balkanski rat (29. juni – 10. august 1913)

Glavni članak: Drugi balkanski rat

Nezadovoljstvo podjelom osvojenih turskih područja, posebno Makedonije, dovelo je do Drugog balkanskog rata. Jedna bugarska formacija je 29. juna 1913. godine po naređenju generala S. Kočeva napala srpske snage na rijeci Bregalnici, a 30. juna i grčke snage na području Soluna. Iako je Bugarska vlada pokušala da ospori ratne operacije protiv Srbije i Grčke, Srbija i Grčka su 8. jula 1913. godine objavile rat Bugarskoj. Ubrzo su im se pridružile i Crna Gora i Rumunija, kao i Osmansko carstvo s željom da povrati neka područja koja je tokom prvog balkanskog rata izgubila.

Zbog premoći saveznika, Bugarska je ubrzo bila poražena i prinuđena na mir u Bukureštu 10. augusta 1913. godine, po kojem je Bugarska morala predati područja osvojena u Prvom balkanskom ratu. Veliki dio teritorije dobila je i Rumunija, a Makedonija je bila podijeljena između Grčke i Srbije.

Balkanski ratovi su bili uvod u godinu kasnije Prvi svjetski rat. Naime, od ovih mirovnih ugovora, Srbija je najviše izvukla korist i bila je najmoćnija država na Balkanu, što je dovelo do zategnutosti između Austro-Ugarske i Srbije. Austro-Ugarskoj nije odgovarala moć Srbije na Balkanu, koja je važila kao ruski satelit, u njenim namjerama daljnjeg širenja na istok ka Solunu (Drang nach Osten), a Srbiji prisutnost Austro-Ugarske na Balkanu. Tako je ubistvom cara Franza Ferdinanda 28. juna 1914. godine u Sarajevu i nađen povod za početak Prvog svjetskog rata.

Vanjski linkovi

• "The Balkan crises, 1903-1914" Arhivirano 4. 8. 2004. na Wayback Machine
• The Balkan Wars of 1912-13 Arhivirano 24. 11. 2005. na Wayback Machine